Birkaç günde bir yeni bir Falcon 9 roketi yörüngeye uydu götürmek için havalanıyor. Bu yolculuğun çoktan sıradanlaşmış olması gerektiğini düşünebilirsiniz. Ama 1 Aralık’ta California’daki Vandenberg Uzay Kuvvetleri Üssü’nde toplanan kalabalık öyle demiyor.
Kalabalıktan biri “Hiç eskimeyen bir his. AC/DC konseri gibi” diyor. Ama Falcon’un üreticisi SpaceX’i kuran adamın mimarı olduğu mühendislik harikalarının şaşmaz güvenilirliği ile son haftalarda yaptığı, kendisini aksi ve tuhaf gösteren dengesiz açıklamalar arasında çarpıcı bir zıtlık var. Mesela kendisine ait sosyal medya platformu X’te antisemitik bir tweet’i onaylıyor gibi göründü (Hoş, sonrasında bunun “aptalca” bir hareket olduğunu söyledi). İsrail ziyareti kendisi her ne kadar barışı teşvik etmek için olduğunu söylese de daha ziyade bir gönül alma turuna benziyordu. Bir The New York Times zirvesinde reklamlarını X’ten geri çektikleri için Disney ve diğer reklam verenleri küfür yağmuruna tuttu. Ayrıca çevre konusunda kendini mitleştiren densiz yorumlarda bulundu.
Falcon 9’un fırlatılışını izleyen biri “O bir mega lider. İnsanları suda yürüyebileceğine inandırması gerekiyor” diyordu. Musk fenomeninin merkezinde de bu var. Ukala tavırları iş dünyasına öncülük eden birinin şovmenliğinden mi ibaret? Sırf kendi misyonunun önemi uğruna insanlık adabına meydan okuyup bu işten cezasız sıyrılabilir mi? Yoksa bu görev aklını ele geçirip önünde sonunda kendisini devirecek bir mesih kompleksi mi yarattı?
Üçü birden. Musk ergenlere yaraşır şakalardan toplum önünde esrar tüttürmeye uzanan kışkırtıcı mizah duygusu sayesinde başına buyruk iş insanı imajını iyice parlattı. Ancak kural tanımazlığı bir yandan da hayranlarını heyecanlandırıyor ve temel pazarlama tekniği büyük ürünler satmak olsa da markasına dair farkındalığı da artırıyor. Tesla araçlar bu yıla kadar reklam faaliyetlerinden ziyade ağızdan ağıza yayılan sözlerle kendi kendine satıldı. Büyünün nerede bitip deliliğin nerede başladığını anlamak zor.
Telefonunu kasaya kilitlediler, geri aldı
750 milyar dolarlık Tesla dünyanın en değerli otomobil üreticisi haline gelmişken ve SpaceX’in değeri 150 milyar doları bulmuşken Musk’ın iğrenç davranışlarının altında daha karanlık sebepler olduğu kesin. Walter Isaacson’ın yeni yayınlanan Musk biyografisindeki bir anekdot onun kompülsif olabileceğini söylüyor. Bir keresinde arkadaşları gece tweet atamasın diye telefonunu alıp otel kasasına kilitlemiş. O da sabah üçte otel güvenliğinden kasanın kilidini açmasını istemiş. Ancak tweet’leri reklamla geçinen X için ne kadar toksik olursa olsun Tesla ve SpaceX’in müşterileri ve yatırımcıları için çok fazla şey ifade etmiyor. X’teki soytarılıklarıyla Tesla hisselerinde zaman zaman düşüşe sebep olsa da yıldan yıla bakınca hisse değerlerinin müthiş arttığı görülüyor.
Musk’ın en sorunlu yanı mesih, yani kurtarıcı kompleksi. Konu ister Tesla, ister SpaceX, isterse yapay zeka olsun Musk hep insanlığı kurtarma görevi kendisine verilmiş gibi davranıyor. Bunun yolu iklim felaketini yenmek, gezegenler arası yolculuk aracılığıyla bir kaçış imkanı sunmak, makinelerin insan zekasını alt etmesini önlemek veya nükleer kıyamete karşı uyarmak olabilir (geçen yıl Ukrayna’nın kendisine ait Starlink uydularına erişimini Rus işgali altındaki topraklara genişletmeyi reddederek ülkenin Rus saldırısına karşılık vermesine engel olmuştu. Gerekçesiyse Putin’in nükleer silahla misilleme yapacağını düşünmesiydi). Bazen geleceği avucunun içinde tuttuğuna inanan kaprisli Yunan tanrıları gibi konuşuyor. 30 Kasım’da Tesla’nın Cybertruck pikabının tanıtımında, “Nihayet gelecek gerçekten de geleceğe benzeyecek” buyurmuştu.
Şu aralar insanlığı kurtarmak moda. Ama bu tehlikeli bir saplantı. Geçen ay dünyayı yıkıcı yapay zekanın tehlikelerinden korumayı amaçlayan bir anlaşma az kalsın ChatGPT’nin üreticisi OpenAI’ı yok ediyordu. Şu anda hüküm giymiş bir dolandırıcı olan Sam Bankman-Fried bir yıl önce FTX kripto borsasıyla üstlendiği ağır risklerin insanlığın hizmetine olduğunu iddia etmişti. İş dünyasındaki misyonerlik hevesi yeni değil. Model T’nin mucidi Henry Ford da aynı duyguyla işçilerin yaşam standartlarını yükseltmişti. Ama aynı komplekse yenik düşüp antisemitik pisliklerini saçtı.
Musk’ın kibrinin de sonu kötü olabilir. Cybertruck hakkındaki bütün fütüristik zırvalarına karşın sürücüler aracın kapı kollarını bulmakta zorlandı. Ama genele bakınca teknik başarıları muhtemelen insani kusurlarına ağır basacak. Elektrikli araçlara ve yeniden kullanılabilir roketlere öncülük ederek adını tarihe yazdırdı. Gelecek nesiller onu muhtemelen bugünkü jenerasyonun Ford’u gördüğü gibi görecek: Birkaç kişi kusurlu karakterini kınayacak. Büyük çoğunluk ise görkemli başarılarını hatırlayacak.
