Daha önce 31 Temmuz 2023’ten önce suç işleyen ve cezaları kesinleşenlerin denetimli serbestlik kapsamına üç yıl erken alınarak tahliyesi sağlanmıştı. Bu durum, “eşitsizlik” eleştirilerine yol açtı. Şimdi, sadece cezası kesinleşenlerin değil, 31 Temmuz 2023’ten önce suç işlemiş, davası süren, cezaevinde bulunanların kapsama alınması sağlanacak. Mükerrer suçlardan yatanlar için de tahliye olanağı getirilecek. 55 bin kişi daha tahliye olabilir
Türkiye, sayısı neredeyse orta büyüklükte bir kentin nüfusuna ulaşan cezaevlerindeki hükümlü ve tutuklu sayısını azaltmanın yollarını arıyor. 295 bin kapasiteli cezaevlerinde sayı 403 bine ulaşmış durumda ve sayıyı düşürmenin yolu olarak yine örtülü af düzenlemeleri yapılması yoluna gidilecek. Ancak bunun çare olmadığı da yakın dönem örnekleriyle görülüyor. Hükümlü ve tutuklu sayısında Avrupa birincisi konumundaki Türkiye’de cezaevleri boşaldıkça dolmaya devam ediyor.
“Rahşan Affı” olarak bilinen Şartla Salıverme Yasası 1999’da yasalaştığında, cezaevlerinde sadece 70 bin kişi vardı. Türkiye’nin nüfusu o tarihte yaklaşık 65 milyondu. Bugün Türkiye nüfusu yaklaşık 85 milyon…
Cezaevlerindeki insan sayısı neredeyse 403 bin kişi. Nüfus yaklaşık üçte bir oranında artarken, cezaevindeki insan sayısı altı katına çıkmış…
Sadece geçen senenin bilançosu bile ürkütücü… Mal varlığına karşı işlenen suçlarda açılan dosya sayısı 4 milyon 748 bin 84, şüpheli sayısı 5 milyon 864 bin 585. Vücut dokunulmazlığına karşı suçlarla ilgili dosya sayısı 1 milyon 385 bin 562, şüpheli sayısı 2 milyon 7 bin 146. Hırsızlık suçundan açılan dosya sayısı 2 milyon 791 bin 264, şüpheli sayısı 3 milyon 156 bin 801.
2022’de kasten yaralama suçundan açılan soruşturma sayısı 880 bin 774, şüpheli sayısı 1 milyon 427 bin 494. 2022’de kasten öldürme, taksirle öldürme, intihara yönlendirme gibi hayata karşı işlenen suçlardan açılan dosya sayısı 77 bin 416, şüpheli sayısı 124 bin 25. Sadece bir yıldaki artış ürkütücü. 2023’te hayata karşı işlenen suçlardan açılan dosya sayısı 96 bin 505, şüpheli sayısı 140 bin 84. Sadece kasten öldürme suçunu işleyenlerin sayısı 62 bin 512.
Dolup dolup boşaldı
1 Ocak-31 Aralık 2023 tarihleri arasında cezaevinde bulunan ortalama hükümlü sayısı 294 bin kişi. Bu rakama tutuklular dahil değil. 2020’den bu yana çıkartılan örtülü af düzenlemeleri ile tahliye edilen hükümlü ve tutuklu sayısı ise 356 bin 936 olarak hesaplanıyor. Bu hesap 2023’teki veriler üzerinden yapıldı. 3-4 yıllık süreçte Covid affı, İnfaz Yasası affıyla neredeyse kapasite kadar kişinin cezası affedilse de cezaevleri boşalmadı.
403 cezaevi tıklım tıklım
Sadece birkaç ay önce açıklanan veriler, cezaevlerinin ne kadar kısa sürede dolabildiğini gösteriyor.
1 Temmuz 2024 verilerine göre, Türkiye’deki toplam 395 cezaevinde 295 bin 64 hükümlü ve 47 bin 462 tutuklu vardı ve toplam 342 bin 526 kişi cezaevlerinde kalıyordu. Cezaevlerinin toplam kapasitesi 295 bin 328 olarak açıklanmıştı. Kapasite fazlası 47 bin 198 kişi olarak açıklanıyordu.
Son açıklanan veriler, 395 cezaevinde sadece 9 aylık bir süreçteki artışı açıkça gösteriyor. Buna göre 263 ceza infaz kurumu, 98 açık ceza infaz kurumu, 4 çocuk eğitimevi, 13 kadın kapalı, 8 kadın açık, 9 çocuk ve gençlik cezaevinde bugün 403 bin 60 hükümlü ve tutuklu bulunuyor.
İnfaz Kanunu’nda ardı ardına yapılan değişikliklerle kapalı cezaevleri boşaltılmaya çalışıldı. Önce hükümlülerin cezanın yarısını yatmaları düzenlemesi getirildi. Ardından cezasının bitmesine 3 yıl kalanların açık cezaevine alınması ve denetimli serbestlikle tahliye edilmesi uygulaması. Buna rağmen kapalı cezaevlerinde halen 308 bin 171 kişi bulunuyor. Tek başına kapalı cezaevindeki hükümlü ve tutuklu sayısı kapasiteden fazla. 94 bin 889 hükümlü ise açık cezaevinde.
Küçük bir kent: Silivri
Adalet Bakanlığı, hangi cezaevinde kaç hükümlü ve tutuklu bulunduğunu isim isim açıklamıyor. Ancak en büyük cezaevinin Silivri olduğu biliniyor. Silivri, yapıldığı dönemde Avrupa’nın da en büyük cezaevi kampüsü olarak kayda geçti. Halen Silivri Cezaevi’nde 22 bine yakın hükümlü ve tutuklunun bulunduğu belirtiliyor.
Ankara Sincan’da da yaklaşık 10 bin kişilik kapasite var. Silivri gibi Sincan’da da kapasite tamamen dolu.
Sıkça gündeme gelen sevkler de başka bir özel nedeni yoksa bu yüzden yapılıyor. Tutuklama kararları verildiğinde bu iki cezaevine öncelikle gidildiğinde, daha önce bu cezaevine getirilen kişiler bölgedeki farklı cezaevlerine gönderilerek alan açılmaya çalışılıyor. Bu durumda da kapasitesi 2-3 bin civarında olan diğer cezaevlerinde büyük bir yer sıkıntısı yaşanıyor.
Avrupa birincisi
Manzara uzun süredir böyle. 2022’de Avrupa Konseyi’nin yaptırdığı araştırmaya göre, 48 konsey üyesi ülke arasında en fazla hükümlü ve tutuklu Türkiye’de bulunuyordu. Üstelik araştırmanın yapıldığı dönem, cezaevindeki kişi sayısı 303 bin civarındaydı.
Çare yine af
Türkiye, uzmanların uyarılarına rağmen cezaevleri sorununu iki biçimde çözmeye çalışıyor. Öncelikle yeni cezaevi ihaleleri yapılıyor ve kapasite yükseltilmeye çalışılıyor. İkinci olarak da örtülü aflarla dönem dönem cezaevlerinin boşaltılması yoluna gidiliyor. 2010’dan bu yana dört kez örtülü aflarla adli suçlular için cezaevlerinin kapısı açıldı. Ancak bunun çare olmadığı da kısa zamanda anlaşıldı.
Yeni af yasası
Buna karşılık, Adalet Bakanlığı’nın üzerinde çalıştığı yeni af düzenlemesi kısa süre içerisinde TBMM’ye gelecek.
Daha önce 31 Temmuz 2023’ten önce suç işleyen ve cezaları kesinleşenlerin denetimli serbestlik kapsamına üç yıl erken alınarak tahliyesi sağlanmıştı. Bu durum, “eşitsizlik” eleştirilerine yol açtı. Şimdi, sadece cezası kesinleşenlerin değil, 31 Temmuz 2023’ten önce suç işlemiş, davası süren, cezaevinde bulunanların bu kapsama alınması sağlanacak. Mükerrer suçlardan yatanlar için de tahliye olanağı getirilecek. Bu düzenlemeyle yaklaşık 55 bin kişinin daha tahliye edilebileceği belirtiliyor.
55 bin kişinin tahliyesi de cezaevlerinin rahatlaması için yeterli değil. Ancak iktidarın gündemine orta vadede, daha kapsamlı bir af yasasının gelebileceği söylentileri de kulislerde dolaşıyor. Hasta hükümlü ve tutuklular başta olmak üzere özel durumu olanlar için de ayrı düzenleme yapılacağı iddia ediliyor.
