Türkiye dünyada en çok mülteci barındıran ülke. Ülkede 3.3 milyondan fazla geçici koruma statüsünde Suriyeli ve farklı ülke orijinli 300 binden fazla sığınmacı var. Ayrıca 1.3 milyondan fazla ikamet izinli yabancı ve birkaç yüz bin kişi oldukları tahmin edilen düzensiz göçmenler de Türkiye’de yaşıyor. Vatandaşlık almış 230 binden fazla Suriyeli de buna dahil edildiğinde Türkiye’de 5.5-6 milyon civarında göçmen ve mülteci bulunuyor.
Türkiye’nin yüzde 7’si göçmen
85 milyonluk Türkiye’nin nüfusunun yüzde 6.5-7’sini göçmen ya da mülteci. Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği mülteci ve göçmenlerle görüşerek onların Türkiye’deki yaşantılarını analiz etti. 2022 Haziran-Ekim ayları arası 17 ilde 3 bin 866 haneden birer kişiyle görüşerek gerçekleştirilen araştırma sonucuna göre mülteci ve göçmenler artık Türkiye toplumunun bir parçası. Karşılaştıkları en büyük sorun ise ayrımcılık. Araştırma kapsamında karşılaştırmalı bir perspektif sunması açısından Türk vatandaşları ile de görüşüldü.
Eğitim seviyesinde fark var
Aynı mahallede yaşayan göçmen nüfusla Türk vatandaşları arasında eğitim düzeyi açısından önemli farklılıklar var. Suriyeli göçmenlerin yüzde 75.3’ü lise derecesinin altında eğitime sahipken Türk vatandaşlarında bu oran yüzde 36 civarında. Suriyeli göçmenlerin yüzde 8’i, diğer uyruklu göçmenlerin yüzde 5.5’i yükseköğrenim mezunu ya da yükseköğrenime devam ediyor. Türk vatandaşlarında ise bu oran yüzde 25.8’e yükseliyor. Diğer bir deyişle yerli nüfusta 10 katılımcıdan en az 6’sı, Suriyeli 10 katılımcıdan ise 2’si lise ve üzerindeki öğrenim kurumundan mezun.
Eğitime devam oranında birinci Suriyeliler
Çocukların okullaşma düzeyine ilişkin bulgular da kayda değer. Suriyeliler, yüzde 38.4 ile eğitimine devam eden hane halkı üyesi oranı en yüksek olan grup. Bu oran Türk vatandaşlarında yüzde 32.8, diğer uyruklu göçmenlerde ise yüzde 18.2. Okullaşan Suriyeli çocukların yüzde 66.3’ü ilkokul veya ortaokula devam ediyor. Yüzde 29.8’i ise lise veya üniversite eğitimi görüyor. Türk vatandaşlarında bu oranlar yüzde 47.4 ve yüzde 49.2. Suriyelilerde ilk ve ortaöğretimde gözlenen yoğunlaşma çocuk sayısının daha yüksek olmasından kaynaklı.
3’te 1’i kayıtlı değil
Suriyeli çocukların 3’te 1’i okula kayıtlı değil. Araştırmada bunun nedenleri ana dili Türkçe olmayan çocuklara destek konusunda yetersizlik ve öğretmenlerin yabancı öğrencilerin eğitimi konusunda yeterli eğitim almayışları gibi unsurlar olarak tespit ediliyor. Ayrıca yine Suriyeliler arasında erkek çocuklar ailelerinin yaşadığı ekonomik zorluklar nedeniyle erken yaşta çalışmak zorunda kalıyor. Bazı kız çocukların küçük yaşta evlendirilmeleri de okul terkine yol açıyor.
Göç hızı 2019’dan beri düşüşte
Bunlarla beraber Suriyeli çocukların okullarda akran zorbalığıyla ve kimi zaman öğretmenler ve okul idarecilerinden gözlenen ayrımcılıkla yüzleştiği belirtiliyor. 2010 yılından itibaren Araştırma Türkiye’ye göçlerin en yoğun biçimde 2014-2018 arası gerçekleştiğini ve 2019’dan itibaren göç hızının düştüğünü gösteriyor. Suriyelilerin yüzde 71.6’sı 4-8 yıl, yüzde 7.1’i ise 3 yıl veya daha az bir süredir Türkiye’de yaşıyor. 9 yıldan uzun süredir Türkiye’de yaşayan Suriyelilerin oranı ise yüzde 21.2. Diğer uyruklu göçmenlerin Türkiye’de yaşama süreleri genel bazda 5 yıldan az.
En çok çalışan “diğer” göçmenler
Türk vatandaşlarının yüzde 63.9’u, Suriyeli göçmenlerin yüzde 58’i, diğer göçmenlerin ise yüzde 68’i çalışıyor. Çalışma durumunun cinsiyete bağlı dağılımına bakıldığında ise Türk erkek katılımcıların yüzde 85’i, kadın katılımcıların yüzde 43.7’si çalışıyor. Suriyelilerde erkek katılımcıların yüzde 87.3’ü çalışırken, kadın katılımcıların sadece yüzde 16.7’si çalışıyor. Diğer göçmenlerde erkekler yüzde 89.5 ile oldukça yüksek bir oranda çalışma hayatının içindeyken, kadınlar ise yüzde 37.9 oranıyla yerli nüfustaki kadınların çalışma oranına daha fazla yaklaşıyor.
Ücretli çalışma daha fazla
Suriyelilerin yüzde 88.8’i, Türk vatandaşlarının yüzde 83.2’si ücretli çalışan. Hane halkının işgücüne katılımıyla ilgili sorgulamada Suriyeli hane halkının yüzde 2.7’si çalışırken yerliler arasında bu oran yüzde 36.3’e, diğer göçmenlerde yüzde 47’ye yükseliyor. Hane halkı bireylerinin çalışma durumu yaş kırılımı incelendiğinde, 7-17 yaş arasındaki Suriyeli hane halkının çalışma oranı yüzde 4, diğer göçmenlerde bu oran yüzde 3, Türkiyelilerde yüzde 1.7.
Eşyalar da farklılaşıyor
Yerlilerin ve göçmenlerin neredeyse tamamı buzdolabı sahibi. Ancak diğer eşyalarda farklılıklar ortaya çıkıyor. Evde fırını ve ocağı olan Türk vatandaşlarının oranı yüzde 96’yken Suriyelilerde fırın sahipliği yüzde 71.4, diğer göçmenlerde yüzde 76.1 seviyesinde. Suriyelilerden evinde ocak bulunanların oranı yüzde 70.3. Türklerin yüzde 84.1’inin evinde bulaşık makinesi var. Bu oran Suriyelilerde yüzde 25.5’e, diğer göçmenlerde yüzde 39.3’e düşüyor.
Otomobil sahipliği 10 kat fazla
Aynı şekilde yerli nüfusta evinde klima olanların oranı yüzde 29.1, Suriyelilerde yüzde 4.9 ve diğer göçmenlerde yüzde 3.8. Otomobil sahipliği yerli haneler içinde yüzde 44.1, Suriyelilerde yüzde 4.3 ve diğer göçmenlerde yüzde 5.5 düzeyinde. Türkiyelilerin yüzde 51.1’i, Suriyeli göçmenlerin yüzde 0.8’i, diğer göçmenlerin ise yüzde 3’ü yaşadığı evin sahibi olduğunu belirtiyor.
Türkler memnun değil
“Türkiye’de yaşamaktan ne kadar memnunsunuz?” sorusuna Türklerin yüzde 35.7’si “Memnun değilim” diyor. Suriyelilerde bu oran yüzde 14.2, diğer göçmenlerde ise yüzde 18.8. “Türkiye’de yaşamaktan ne kadar memnunsunuz?” sorusuna Suriyeli göçmenlerin yüzde 52’si, diğer göçmenlerin yüzde 64’ü, Türkiyeli katılımcıların ise yüzde 42’si “Memnunum” cevabı veriyor.
Göçmenler güvende hissediyor
“Oturduğunuz mahallede kendinizi ne kadar güvende hissediyorsunuz?” sorusunu Türklerin yüzde 43.8’i güvende hissetmedikleri şeklinde yanıtlıyor. Yüzde 56.2’si ise güvende hissettiklerini belirtiyor. Suriyelilerin yüzde 71.6’sı, diğer göçmenlerin ise yüzde 65.8’i “Güvende hissediyorum” cevabını veriyor. “Geleceğinizi düşündüğünüzde Türkiye’de yaşamaya devam etme isteğiniz konusunda ne düşünüyorsunuz?” sorusuna Türklerin yüzde 48.1’i, Suriyelilerin yüzde 50.7’si ve diğer göçmenlerin ise yüzde 55.2’si “Türkiye’de yaşamaya devam edebilirim” ya da “Türkiye’de kesinlikle yaşamak istiyorum” diyor.
Komşuluk aynı uyruğa bağlı
“Türkiye’de yaşadığınız dönem boyunca herhangi bir haksızlığa uğradınız mı?” sorusuna Türk katılımcıların yüzde 88’i, Suriyelilerin yüzde 79.9’u, diğer göçmenlerin ise yüzde 83.6’sı “hayır” cevabı veriyor. Yerli katılımcıların yüzde 67’si, Suriyeli göçmenlerin yüzde 37.6’sı ve diğer göçmenlerin yüzde 52.8’i hiçbir zaman kendisiyle aynı uyruktan olmayan komşu ya da tanıdıklarının evlerine gitmediklerini söylüyor.
