Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) 2023 Toplumsal Cinsiyet Normları Endeksi raporu yayımlandı. Rapor 2017-2022 arası toplanan verilere dayanıyor. Veriler dünya nüfusunun yüzde 85’ine denk gelen 80 ülkeden sağlanıyor. İnsanların kadınlara yönelik ön yargıları politik, eğitimsel, ekonomik ve fiziksel bütünlük olmak üzere dört açıdan inceleniyor. Peki Türkiye ne durumda? Cinsiyet Gelişme Endeksi’nde Türkiye 191 ülke arasında 48. sırada. Slovakya, Macaristan ve Arjantin’i takip eden ülkeden sonra Karadağ, Kuveyt ve Brunei geliyor.
"İyileşme asgari seviyede"
Türkiye bulgularını Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı İnsani Gelişme Raporu Ofisi Direktörü ve raporun başyazarı Pedro Conceicao Oksijen’e anlattı. Türkiye’de kadınların yüzde 88’inin, erkeklerin ise yüzde 94’ünün kadınlara karşı ön yargı taşıdığını söyleyerek sözlerine başlıyor. “Türkiye’de iyileşme var ama asgari seviyede. Kadınlara karşı en az bir ön yargıya sahip toplam popülasyon oranı yüzde 96’dan ancak yüzde 91’e geriledi. Oran Gürcistan (yüzde 94) ve Ermenistan (yüzde 92) gibi komşu ülkelere yakın.”
Erkekler daha ön yargılı
Rapor kapsamında en az iki ön yargıya sahip olanlar da değerlendiriliyor. Türkiye’de kadınlara karşı en az iki ön yargıya sahip olanların oranı ise yüzde 77. Conceicao "Hiç ön yargıya sahip olmayanlar ise yalnızca yüzde 8.92" diyor. Raporda cinsiyete göre dağılım da yapılıyor. Conceicao şöyle sürdürüyor: “En az bir ön yargıya sahip kadınların oranı yüzde 88.45’ken erkeklerin yüzde 93.65. En az iki ön yargıya sahip kadınların oranı yüzde 71.42’e düşüyor. Erkeklerin ancak yüzde 83.12’ye gerileyebiliyor. Hiç ön yargılı olmayan kadınların oranı yüzde 11.55’ken erkeklerde bu oran yüzde 6.35.”
"Gelir farkı yüzde 55"
Türkiye’de politika konusunda kadınlara karşı ön yargılıların zaman içinde yüzde 76.4’ten yüzde 70’e düştüğünü kaydediyor. “Ama ekonomi ve eğitimle kıyaslandığında kadınlara en çok ön yargılı olunan alan hala politika. Ayrıca parlamentonun yalnızca yüzde 17’si kadın.” Conceicao Türkiye’de erkeklerin iş gücüne katılım oranının kadınlarınkinden iki kat daha fazla diyor ve ekliyor: “Cinsiyetler arası gelir farkı kadınların aleyhine yüzde 55. Okullaşma yılı da kadınların aleyhine. Kadınların aldığı eğitim süresi ortalama 7.9 yılken erkeklerin 9.4 yıl.” Peki diğer alanlarda Türkiye’de ön yargı oranları ne diye sorduğumuzda Conceicao’nun yanıtı şöyle:
Cinsiyete göre ön yargılar
“Eğitimde yüzde 32.68, ekonomide yüzde 65.65 ve fiziksel bütünlükte yüzde 75.57 oranında kadınlara ön yargı var.” Cinsiyetlere göre oranlar ne? Conceicao devam ediyor: ”Genel popülasyonda yüzde 70’in kadınlara ön yargılı olduğu politikada ön yargıya sahip kadınların oranı yüzde 64.2. Erkeklerin ise yüzde 75.79. Eğitimde ön yargılı kadınların oranı yüzde 30, erkeklerin oranı yüzde 35.34.” Conceicao ekonomide kadınların yüzde 59.42’sinin, erkeklerin de yüzde 71.85’inin kadınlara ön yargı taşıdığını söylüyor. “Fiziksel bütünlüğe gelindiğinde kadınlarda ön yargı yüzde 75’e, erkeklerde yüzde 76.14’e çıkıyor.”
Karar vermede kenara itiliyorlar
Dünyada da durum pek farklı değil. Rapora göre 1995’ten beri hükümetlere liderlik eden kadın oranı yalnızca yüzde 10’da kaldı. Bu da kadınların karar verme mekanizmalarında kenara itildiğinin göstergesi. Global çapta politikada kadınların yüzde 57.3’ü, erkeklerin yüzde 65.1’i kadınlara karşı en az bir ön yargı sahibi. Eğitimde kadınlara yönelik en az bir ön yargı taşıyan kadınların oranı yüzde 24.9’ken erkeklerin oranı yüzde 31.2. Ekonomide kadınlara ön yargılı kadınların oranı yüzde 54.5, erkeklerin oranı yüzde 64.7. Fiziksel bütünlükte ise kadınlarda oran yüzde 73.4. Erkeklerde bu oran yüzde 76.2 oluyor.
“Erkekler daha iyi lider”
Genel toplamda ise politikada insanların yüzde 61’i, eğitimde yüzde 28’i, ekonomide yüzde 60’ı ve fiziksel bütünlükte yüzde 75’i kadınlara karşı ön yargıya sahip. Kadınların erkeklerle aynı haklara sahip olması demokrasi için şarttır diyenler yüzde 27’de kalırken yüzde 49’luk bir dilim erkeklerin kadınlardan daha iyi siyasi liderler olduğunu söylüyor. Yüzde 28 üniversite eğitimi kadınlara kıyasla erkekler için daha önemli diyor. Erkekler bir meslekte kadınlardan daha fazla hakka sahip olmalı diyenlerin oranı yüzde 46’yken erkeklerin kadınlardan daha iyi yöneticiler olduğunu düşünenler yüzde 43’lük bir grup. Yüzde 25 partner şiddetinin meşruiyetini savunuyor. Kadının üreme konusunda söz sahipliğini koruyan üreme haklarını destekleyenler ise yüzde 58’de kalıyor.
Parlamentoların 4’te 1’i kadın
Rapora göre liderlik konusunda da cinsiyet eşitsizliği hala keskin. Yönetici pozisyonunda kadın oranı yüzde 28’ken kamu idaresinde yönetici kadınların oranı yüzde 31. Örneğin kadınlar sağlık ve sosyal hizmet sektörü iş gücünün yüzde 70’ini oluştursa da sağlık kuruluşları yöneticiliğinde oranları yüzde 25. Liderlik pozisyonlarında ise yüzde 5’te kalıyor. Kadınlar dünya ortalamasında parlamentoların 4'te 1'ini, bakanlıkların ise yüzde 22’sini teşkil ediyor. 2010-2014 arası kadınlara karşı en az bir ön yargıya sahip kadınların oranı yüzde 84.4, erkeklerin yüzde 89.5, toplamda ise yüzde 86.9’du. 2017-2022 arası periyotta ise kadınlarda yüzde 1.4 düşerek yüzde 83, erkeklerde yüzde 3 düşerek yüzde 86.5, toplamda ise ancak yüzde 2.3 düşerek yüzde 84.6 oldu.
