Mine Şenocaklı
[email protected] Görünen o ki ne Çin aşısı yetecek bizlere ne de Amerikan ya da Alman... 50’li yaşlarını sürenler ve daha gençler için yurt dışından aşı temini biraz hayal. Zaten yetkililer de artık “Kaç doz aşı gelecek?” sorusuna, “17 yerli aşı çalışmamız var” diye cevap veriyor. İşte bu aşı çalışmalarından birini yürüten Prof. Mayda Gürsel ve eşi Prof. İhsan Gürsel, umutlunun ötesinde emin bu yerli aşının tutacağından... Peki nasıl bu kadar eminler? Wuhan’da kabus başladıktan hemen sonra, henüz Dünya Sağlık Örgütü epidemi tanımından pandemiye geçmemişken, virüsün gen haritasını kullanarak projelerinin tasarımını yapmışlar. Mayda Hoca ODTÜ’deki, İhsan Hoca Bilkent’teki laboratuvarlarında öğrencileriyle çalışmaya başlamışlar. Daha da önemlisi her ikisi de yıllardır bağışıklık ve kanser aşıları üzerinde araştırmalar yaptıkları için bu konuya hiç yabancı değiller. Sadece Türkiye’de değil, dünyada da saygın bir yerleri var.Nobel İlaç’la çalışıyorlar
Tıpkı BioNTech-Pfizer aşısının yaratıcıları gibi onlar da çift olarak bu çalışmayı yürütüyor. Bir farkla, onlar yüzde 100 yerli ve TÜBİTAK’ın başını çektiği, Covid-19 Türkiye Aşı ve İlaç Platformu bünyesinde aşılarını Nobel İlaç’la birlikte geliştiriyorlar. Peki bu nasıl bir aşı? RNA temelli mi, bildik klasik aşı mı, farklı mı? Farklı... VLP (Virus Like Particle) yani virüs benzeri parçacıklar temelli. Prof. İhsan Gürsel bunu şöyle açıklıyor: “Bizimkisi rekombinant DNA teknolojisini kullanan bir aşı, Çin aşısı gibi klasik bir aşı değil. Biz dublör virüsler üretiyoruz, bunlar sentetik. Virüs benzeri ama virüs gibi değil. Çünkü virüs başka hücreleri enfekte edebilir, bu parçacıklar ise virüse ait genetik şifreyi okuyan hücreler tarafından üretilip bir araya geliyorlar. mRNA aşısından temel farkı ise protein yapıda olması. Virüsün yapısını taklit etmemiz, aşının bağışıklık sistemini daha etkili uyarmasını sağlıyor.”“Varyantlara başladık”
Bu tarz aşılar bugüne kadar çok denenmiş ve binlerce hayat kurtarmış. HPV, Hepatit B ve sıtma için başarılı olmuş. Şimdi Ebola ve Zika için de geliştiriliyor. Gürsel çifti her şey yolunda giderse 10 ay içinde aşının kullanılabileceğini ve varyantlar üzerine de çalışmalara başladıklarını söylüyor. Yani biraz daha dişimizi sıkacağız.
Türkiye’nin aşı hafızası silinip yok oldu
Siz sanırım aşıda en zor kısmı atlattınız. Peki bu aşamaya gelinceye kadar neler yaşadınız? İhsan Gürsel: Aşı emperyalizmi dünyanın başına çöreklenmiş çok büyük bir sorun. Bu az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin aşıya ulaşmasını çok zora sokuyor. Biliyorsunuz, Kanada nüfusunun 9 katı aşıyı ısmarlamış durumda. Birçok zengin ülke de önceden para yatırdı. Şu anda aşı üretiminde kullanılan cihazlara ve ana girdi maddelerine ulaşımda çok ciddi sıkıntı var. Bu malzemeleri üreten firmalar talepleri yetiştiremiyor. Nasıl? Mesela, Yeni Zelanda’da üretilen bir cihaz var. Biz onunla virüs benzeri parçacıkları sayabiliyoruz. Bir parçası bozuldu, 2.5 aydır bu cihazı düzgün randımanlı kullanamıyoruz. Yaptıramıyoruz da… Elimiz kolumuz bağlı bekliyoruz. Bu sorunlarla cebelleşiyoruz. Mayda Gürsel: Türkiye’nin şu anda aşı üretmek gibi doğru bir stratejisi var ama hammadde üretiminin de ülke içinde oluşturulması çok önemli. Yoksa doğal olarak böyle bir pandemi durumunda her ülke önce kendi insanını aşılamak için plan yapacaktır. Siz de elinizde belli bir aşı platformunuz da olsa aşıyı üretmekte sıkıntı yaşayacaksınız.BioNTech için 1700 kişi çalışıyor
Peki BioNTech’in imkanları sizde olsa işleriniz daha kolaylaşır mıydı? Çünkü Alman hükümetinin 350 milyon euro, Pfizer’in ise 1 .2 milyar euro katkı sağladığı söyleniyor… İ.G: Onların bir aşı hafızası olduğu için hızlı yol aldılar. Mesela, “Sars ve Covid’e benzer platformlarda daha önce yaptığınız çalışmalarınız varsa, biz sizin daha erken insan deneylerine başlamanızı sağlayacağız” dedi denetçi kurumlar. Tamam da, ülkemizde böyle bir geçmiş yok ki! Dolayısıyla sizin doğal olarak sıfırdan başlamanız lazım. Peki bu hafıza olsaydı? İki ay daha hızlı olur muydu, olurdu. Daha önce de bu tip aşılar üretmek için çalıştığınız için ekipleriniz daha fazla olurdu. BioNTech’i, Uğur Şahin ve Özlem Türeci’yi örnek vereceğim, ikisi de yıllardır tanıdığımız, çok sevdiğimiz arkadaşlarımız, BioNTech’te 1700 kişi çalışıyor. Siz kaç kişisiniz? Bizim grubumuz 20 kişi. TÜBİTAK’ın bu platform içindeki tüm gruplarını katsanız işin içine, 400’e yakın öğrenci var, 200 de hoca olsa, toplam 600 kişiyiz. Keşke daha önceden virolojiye, immünolojiye, moleküler biyolojiye yatırım yapılabilseydi ve bu yetişmiş insan gücüyle çalışabilseydik. Hıfzısıhha döneminde bu aşı hafızası vardı sanırım. Kapatılması herhalde çok yanlış oldu? M.G: Çok! Tabii ki bu ekonomik zorunluluklardan ötürü alınmış bir karar. Ama çok yanlış bir karar. Tam bir öngörüsüzlük, plansızlık. Dünyadaki iyi üretim teknolojilerinin Türkiye’ye de getirilmesi gerekiyordu. Ama dediler ki, “Biz bu aşılara, teknolojiye para yatıracağımıza yurt dışından alalım.” Ve böyle yaparak bu ülkenin aşı hafızasını silip attılar. Tabii çok üzücü. Şu anda Türkiye sıfırdan aşı üretmeye çalışıyor. İ.G: Bu yanlış 10 yıllardır sürüyordu. Ama pandemide ezberler bozuldu ve bu da bizim belli hızlara ulaşmamızı sağladı. Yoksa hammadde ve cihaz getirilmesinde çok daha büyük sıkıntılar yaşayacaktık. Az önceki sorunuza geleceğim, bizim milyar eurolarımız olsaydı daha mı hızlı üretecektik? Bence, hayır. Yani para tabii ki çok önemli ama bazı sorunları parayla da hemen çözemezsiniz. O kültür, o alt yapı, o hafıza gerekir…
