Gözlerinize gözünüz gibi bakın

Göz hakkında ilk bilmemiz gereken, göz hücrelerinin vücudun en yüksek enerji ve oksijen kullanan organı olduğudur. Ağırlığına oranla bu yüzde beyinden fazladır. Kandaki enerji ve oksijenin çoğunu çeker. Çünkü metabolizması çok hızlıdır. Hem sürekli yenilenmek, hem ışığa-karanlığa uyum sağlamak için buna ihtiyaç duyar. Nasıl görüyoruz? Göz enteresan bir organdır, çünkü görme işlemi için ışığı elektriksel iletiye çevirir. Yani ışıktan elektrik üretir. Bu elektrik sinyalini beyne iletir ve biz bu şekilde, şekilleri, renkleri algılayabiliriz. Gözü tanımaya biraz daha derin dalalım. Nasıl görebildiğimizi merak etmiyor musunuz? Gözün ön kısmı damarsız yapıdadır. Öyle olmak zorundadır, çünkü ışığın geçebilmesi için oranın transparan olmasına ihtiyaç duyar. Göze gelen ışık, gözün arka tarafına taşınır. Gözün arka kısmı ise bol damarlı ve beyne doğru devam eden kısımdır. Işık oraya odaklanır. Retina diye bildiğiniz gözün arka kısmında ışık reseptörleri vardır; fotoreseptörler. Işığa ve karanlığa göre farklı hareket ederler. Bu bölgeye bir ışık sinyali düştüğünde, bir tür A vitamini yapısına benzer kimyasal molekül ile bağlanmış, ışığı algılayan fotoreseptör, şekil değiştirir. Bu şekil değiştirme elektrik sinyaline sebep olur. Işık yokken X şeklindeki yapı, ışık sinyali ile Y şekline döner gibi düşünün. Biz buna cis halinden trans haline geçmek deriz. Bu pozisyonel değişiklik elektrik sinyali üretimiyle sonuçlanır. Elektrik sinyalleri, temelde hücre kapılarındaki iyon kanallarının voltaj değiştirmeleriyle olur. Kapılar açılır kapanır, voltaj değişir, sinyal oluşur. Konu şu ki; göz en büyük enerjiyi bu kapıları açıp kapamaya harcar. Enerjisinin yüzde 20’si kapı aç-kapa işine harcanır. Enteresan bulacaksınız; göz, ışığı gördüğünde harcadığı enerjiden çok daha fazlasını karanlık haldeyken, o karanlık bilgisini tutabilmek için harcar. Basit dilde uyurken o karanlığı korumak, ışığı algılamaktan daha fazla enerji harcatan iştir. Bu mantıkla uyurken göze daha çok enerji lazım konusunu anladık. Biz yemek yememişken açken, gece bu nasıl oluyor aşağıda anlatacağım. Ama gözü öğrenmeye devam edelim. Sarı nokta neresidir? Işığın odaklandığı yeri ‘sarı nokta’ olarak bilirsiniz. Neden sarı denir biliyor musunuz, orada sarı pigmentler vardır. Sarı rengini de, göze iyi geldiğini bildiğiniz havuçtan hatırlayabilirsiniz. Havuçta ne vardır, karotenler. Karotenler nedir, bir tür A vitamini. Göz nasıl görürdü, A vitamini benzeri bir yapının ışıkla şekil değiştirmesiyle. Sarı renkli bölgede ışık reseptörleri vardır. Işığı elektriğe çevirirler. Dahası, gözü ışık hasarından da korurlar. Özellikle mavi ışığın verdiği zarardan... O bölge, vücudun antioksidanlarının çok çalıştığı bir bölgedir. Aslında gözün tamamında antioksidan sistem yoğundur. Çünkü ışığı gözün ön bölgesinden arkaya yollarken ve ışığı elektriğe çevirirken serbest radikal üretimi yüksektir. Serbest radikalleri biz sadece sigara, şehir kirliliği, vs. sebeplerle oluşuyor gibi hatırlarız. Oysa serbest radikallerin temel oluşum yeri hücrenin içidir ve metabolizma artığı olarak oluşurlar. Işığı gördüğümüz arka bölgede, göz çok yüksek enerji kullandığı için, yüksek metabolizma yüksek serbest radikal üretimiyle sonuçlanır. O yüzden göze temiz enerji kaynağı göndermeliyiz. Göz için enerjinin üretildiği hücrelere besin olarak yanlış yakıt göndermemiz serbest radikal yükünü, gözün kendi antioksidan sisteminin temizleyebileceğinden çok fazla yapar. Gözü yaşlandıran besinler Nedir bu yanlış beslenme hataları derseniz, ilki yüksek kan şekeridir. Şimdi yine şekeri suçlarken, gözün enerji için glikozu tercih ettiğini hatırlatmalıyım. Glikoz bizim şeker dediğimiz maddenin en küçük birimi. Göz glikozdan ATP elde eder. Bunu 3 yolla yapar. Bu 3 yol da göz için gerekli ve iyidir. Ancak bu 3 yolla ATP'ye çevrilecek olan glikoz, bu yoların kapasitesini aşacak kadar kanda yükselmişse yan yollar devreye girer. İşte konumuz glikozun fazlalığının saptığı yan yollardır. Göz yaşlanmasının temelini oluşturur. Glikoz fazlaysa nasıl yan yollara kaçar ve bunun bedeli nedir? Bu konu gözün bölgelerine göre değişir. Eğer gözün retina gibi bol kanlanan bölgelerinden bahsediyorsak, kan şekeri yüksekliği bu bölgede mitokondriyal hasar yapar ve hücre ölümüne sebep olur. Göz hücrelerimizi kaybederiz. Eğer gözün lensi gibi kanlanmayan bölgelerde oluyorsa, bu sefer de yan yolların sonucu, gözün lensinin şişmesi ve opaklaşmasıdır. Önde fotoğraf merceği gibi pırıl pırıl ve ışık geçirgen kısım, kan şekeri yüksekliği varsa şişmeye başlar. İçinde artan sıvı miktarı ışığı farklı kırar. Görme netliğimiz azalır. Daha ileri safhada, kan şekeri yüksekliği gözdeki proteinlere de zarar verir. Gözün beyazlaşmaya başlaması ve ilerlemiş haldeki katarak bu demektir. Gözün kontrolsüz şekerle derdinin bir başka sebebi glikozun göz hücrelerine girdiği kapı ile ilişkilidir. Glikoz hücrelere farklı kapılardan girer ve bunların çoğu insülinin kontrolündedir. Ancak göz hücrelerindeki kapı insülinden bağımsız hareket edebilir. GLUT-1 kapısı denen bu kapı, kan şekerini kolayca içeri davet eder. Göz bu kapıyı kullanır. (Kanser hücreleri de bu kapıyı kullanır, onlar da olan şekeri kapmak isterler.) Bu kapının önemi şudur; sizin açlık- tokluk değerlerinizi insülininiz ayarlasa da, bu ayarlamanın olduğu 2 saatlik arada, kandaki şeker ne ise o aynen göze geçecektir. Eğer hızla kan şekerinizi yükselten yiyecekler yemiş iseniz, bu şeker, o 2 saat aralığında yukarıda anlattığım zararları ufak da olsa verecektir. Bu durum yıllarca devam ettiği için, ‘yaşa bağlı göz hasarı’ ifadesi, bunca yıl yaptığımız beslenme hatalarının toplamı demektir. Diyabetlilerde göz hasarının şekere bağlanması işin ileri boyutunu anlatır. Diyabet teşhisiniz yok diye, yediklerinizden gözünüzün etkilenmediğini sanmayın. Şimdi biz ne yapacağız? Göz sağlığı için beslenme ● Sarı noktanın sarı rengini hatırlayıp sarı-turuncu sebze ve meyveleri bolca yiyeceğiz. İçlerindeki karotenlerin kana geçebilmeleri için onlara yağ ekleyerek tüketeceğiz. Havuç suyuna zeytinyağı eklemek gibi. Yeşiller de bu gruba girer.● Mor sebze ve meyvelerin gözdeki damar ağını koruyacağını bileceğiz.● Balık, ceviz gibi Omega 3 içerikli besinleri tüketeceğiz. Gözde DHA yağ asidi (bir tür Omega 3) yüksektir.● Kan şekerini hızlı zıplatan besinleri yemeyeceğiz. Tüm şekerli-unlu hazır ürünler bu gruba girer.● Kan şekeri yavaş yavaş yükselsin, sivri tepe noktası yapmasın, yatay kalsın diye yavaş yiyeceğiz.● Gözün karanlıkta kalabilmek için daha çok enerjiye ihtiyacı olduğunu belirtmiştim. Bu enerjiyi glikozdan değil, yağdan da karşılayabilsin diye gece açlığıyla uykuyu birleştireceğiz. Gece biz uyurken göz yenilenmek ve karanlığı korumak için yüksek ATP ihtiyacı duyar. Bu ATP’yi glikoz yerine yağdan sağlarsa 4 kat fazla ATP üretebilir. Gece açlığında ve uykudayken vücudun yağı enerji için kullanma performansı zaten yüksektir. Yatarken kan şekerimiz alt sınırda olmalı. Akşamları yemek erken bir saatte kesilmelidir.● İyi bir uyku gözün yenilenmesi için şarttır.● Yazın, güneşe direkt bakmamak, yazı şapkayla geçirmek göz sağlığı için iyi bir fikir. Gevşe-gör Enteresan bir not olarak şunu iletmek isterim: Gözün yakını ve uzağı görmesi için gözümüzde merceği kasıp gevşeten kaslar var. Yakına odaklanmamızı sağlayan kasçıklar parasempatik sistem aktivitesindedir. Uzağı görenler sempatik sistem. Bu şu demek; stresliyken uzağı görmek okeydir ama yakını görmek zorlaşır. Ama bu ancak 40’lı yaşlardan sonra fark edilir oluyor. Yani yaşımız ilerledikçe, parasempatik sistemde daha az kaldıkça, yani gevşeyemedikçe yakını görmek zorlaşır. Belki fark etmişsinizdir, tatilde bir süre sonra yakın gözlüğü olmadan da okuyabilmeye başlarsınız. Tatildeki gevşememizi ve parasempatik sisteme daha kolay geçebilmemizi, gözü yakına odaklayan kaslara güç vermek olarak yorumlayabiliriz. Göz sağlığı konusunda çok fazla ayrıntı var. Onlar göz hekimlerinin işi. Benim amacım bir biyokimyacı gözüyle gözü anlatmaktı. Gözlerinizden öperim.

Ayşegül Çoruhlu

Diğer Yazarlar

Halki... O heybenin altındakiler

Seçimi kaybederse ne yapar? Ak Parti’ye ne olur?

Sosyalist şehzade

Patates ve kuru soğan nasıl zam şampiyonu oldu?

Çipten kaybetmek

Gözlerinize gözünüz gibi bakın