Evreni ölçen kadın

Bir kolunuzu ileri uzatıp parmağınızı sınıfta söz isteyen bir öğrenci gibi kaldırın. Tek gözünüzü kapatıp parmağınıza bakın. Art arda birkaç kez göz değiştirin. Elinizin hareket etmemesine rağmen parmağınız daha uzaktaki cisimlerin (mesela odanızdaysanız karşı duvarın) önünde sağa sola yer değiştiriyor gibi, değil mi? Yakındaki bir cismin iki farklı yerden (örneğimizde iki gözünüzden) izlendiğinde daha uzaktaki “fon”un önünde yer değiştirmesine “paralaks” denir. Eğer bu yer değiştirmenin miktarını ölçebilirseniz, iki gözlem noktası arasındaki mesafeyi de biliyorsanız, (geometri dersinde öğretilen birkaç numarayla) o cismin gözlem noktalarınızın tam ortasına (örneğimizde burnunuza) olan mesafesini hesaplayabilirsiniz. Bu yöntemi kimi gök cisimlerinin Dünya'ya olan uzaklığını hesaplamak için kullanmak istediğimizde bir sorunla karşılaşırız. Gök cisimleri bize o kadar uzaktadır ki onlara iki farklı gözümüzle baktığımızda hiç yerlerinden kıpırdamazlar. Böyle uzun mesafeleri paralaks hesabıyla ölçebilmek için gözlem noktalarınızın da birbirinden uzak olması gerekir. Örneğin Mars’ın bize uzaklığını hesaplayan ilk insan olarak ün salan Giovanni Domenico Cassini, bu başarısını kendisi Paris’teki teleskobunun başındayken eş zamanlı gözlem yapması için 7 bin kilometre ötedeki Cayenne kolonisine gönderdiği asistanı Jean Richer’ye borçludur.