Bizi kim doyuracak?

Bundan 60-70 yıl öncesinden başlayan tarım-gıda sistemi iklimin değişmesinde en önemli etkenlerden oldu. İklim değişikliğine bağlı sıcaklık artışı, mevsimlerde yaşanan kaymalar, giderek artan su sıkıntısı, daha sık gözlemlenen aşırı hava olayları, zararlılar ve yangınlar da tarım-gıda sistemini olumsuz yönde etkilemeye başladı. Aşırı sıcaklar, kuraklık, seller, fırtınalar hayvanlara ve ekinlere büyük zarar verdi. Verimliliği artırmak için izlenen kısa vadeli çözümler ekosistemi bozdu. Tüm bunlar üreticileri ekonomik ve sosyal açıdan daha da kırılgan hale getirdi. Dünya nüfusunda çiftçi sayısı hızla düştü. Özellikle pandemi döneminde gıda tedariğiyle ilgili endişeler daha yüksek sesle konuşulur oldu. Kübra Sultan Yüzüncüyıl Sakarya’da pazarcı kadınları birebir dinliyor 1.3 milyar ton gıda FAO (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü) yeni raporlar açıkladı, analizlerini yayınladı. Dünyada bir yanda iklim krizinin etkileriyle gıda tedariğinde büyük bir değişim yaşanırken, dünyada her yıl tüketilmeden çöpe atılan gıda miktarının yaklaşık 1.3 milyar ton olduğu belirtiliyor. Dünyada gereğinden fazla gıda üretimi yapılırken, diğer yanda açlıkla mücadele eden ve yetersiz beslenen insan sayısı da artıyor. Dünyada yaklaşık 819 milyon insan aç, 821 milyon insan yetersiz besleniyor, beş yaş altı 154 milyon çocuk bodur, 15 ila 49 yaş arası 613 milyon kadın ve kız çocuğu demir eksikliği çekiyor, 2 milyar yetişkin fazla kilolu veya obez. 2019’dan 2021’e kadar, üretimde çok büyük bir azalma olmamasına rağmen, yetersiz beslenen insan sayısı 161 milyon artı. Buna isterseniz gıda israfının yarattığı sorunlar deyin, isterseniz açlık - yoksulluk krizi ya da beslenme krizi. Sonuç ortada. Böyle devam ederse dünya çok daha büyük sorunlarla karşı karşıya kalacak. Tahmin edilemeyen hava koşulları gibi iklim değişikliğine bağlı nedenler, şu günlerde yaşadığımız Ukrayna-Rusya savaşı gibi çatışma ortamları, küreselleşmiş tedarik zincirlerinin Covid-19 pandemisi dolayısıyla aldığı yaralar bu krizin başlıca nedenleri. “Ne yapılabilir”, “Çözüm nerede” sorusuna yanıt ararken aslında çok uzağa gitmemek gerekiyor. Dünyanın bir ucundan diğer ucuna gıda göndermek yani gıdanın yol alması sürdürülebilir değil. Kinoa yetişmeyen topraklarda her gün kinoa tüketmek gibi birçok örnek verilebilir. Bu alanda çalışmaları olan, pandemi döneminde de örnek bir modelleme yapan ve Türkiye’de yerel üreticileri destekleyerek örnek bir işi hayata geçiren Açık Pazar Hareketi’nin ve kadınureticiden.com’un kurucularından, akademisyen Kübra Sultan Yüzüncüyıl’ın bu konuyla ilgili görüşlerini ve çalışmalarını aktarmak isterim. 2008 yılından bu yana ilk kez şehirlerdeki dünya nüfusu kırsaldaki dünya nüfusunu geçmiş durumda. Bu durum bir dizi sosyolojik, ekonomik ve politik meseleyi beraberinde getiriyor. 1940’lı yıllarda başlayan yeşil devrimin gıda üretimini artıracağı, açlığı bitireceği düşünülmüştü. Bugün dünyada üretilen gıdanın üçte biri israf olurken milyonlarca insanın nitelikli gıdaya erişememesi piyasa rasyonalitesinin çarpıklığını gözler önüne seriyor. ETC Group’un 2017 tarihli “Biz Kim Doyuracak?” adlı raporunda belirtildiği gibi; küçük ölçekli üretim yapan, dünyadaki doğal kaynakların yüzde 25’inden azını kullanarak dünyanın yüzde 70’inden fazlasını doyuran kadın üreticiler var. Buna karşın endüstriyel gıda sistemi ise doğal kaynakların yüzde 75’inden fazlasını kullanıyor fakat dünya nüfusunun yüzde 20’si kadarını doyuruyor. Kitlesel üretiminin dolaşım ve paylaşım mekanizmalarında çok büyük sıkıntılar olması sebebiyle üretilen gıda ürünleri son tüketiciye gitmeden zaten israf oluyor. Bu yüzden paylaşımın kısa tedarik zincirleri ile sağlandığı, yerel üreticinin desteklendiği ekonomiler her zaman çok daha sürdürülebilir nitelikte. Her 3 kadından biri tarımsal alanda çalışıyor. Başka bir deyişle tüm dünyada en çok tarımsal emeği veren kesim kadınlar. Ne yazık ki tarımsal arazilerin sahiplik yapısına bakıldığında bu arazilerin 3’te 2’si erkeklere ait. Anadolu Kültür Sanat Kalkınma ve Yardımlaşma Derneği tarafından 2020 yılında başlatılan Kadınüreticiden.com projesi “Kadinureticiden.com” küçük ölçekli kadın üreticilerle dayanışan bir platform. Gıda krizi Salgının ilk zamanlarında gıdaya, sağlıklı beslenmeye yönelik talep oldukça ciddi bir ivme kazanmıştı. Bir yandan alışveriş pratikleri son hızla dijitalleşiyordu fakat üretici kadınların internet okuryazarlığı geçimlerini sağlayacak oranda iyi değildi. Yerel üretimin olası bir gıda krizini engellemede hayati bir rol oynadığı belki de ilk defa bu kadar gündem oldu.Tüm bu gelişmeleri bir adım geriye çekilerek takip ettik ve cevabı “Açık Pazar Hareketi” oldu. Kapanan pazarlar yerine 7/24 açık dijital bir “Açık Pazar” hediye ettik tüm üretici kadınlara. Bu hareketin gerçekleştiği mecra ise “kadınüreticiden.com” oldu. Kadinureticiden.com” kadın üreticilerin kendi ürünlerini satmaları için kurulan, kâr amacı gütmeyen online bir dayanışma pazarı. Şu ana kadar 800 kadın üreticiye ulaştık.Sağlıklı beslenmenin herkesin hakkı olduğunu savunuyoruz. Gezegenimizdeki yaşam kaynaklarımıza ağır bedel ödeten bu kâr odaklı gıda üretimi yerine dünyayı besleyen emekçi kadınları güçlendirmek istiyoruz. 2021 yılında kadının güçlendirilmesi alanında aldığımız Sürdürülebilir İş Ödülü umudumuzu tazeledi. Uzun vadede bir akademi olma hayalimiz var. Kadınların elinde agroekolojik materyalleri kayıt altına almak ve bir envanter oluşturmak istiyoruz. İnanıyoruz ki küçük ölçekli kadın üreticiler ülkemizin gıda güvencesinin, sürdürülebilir bir gıda geleceğinin teminatı. Ülkemizin gıda güvencesini sağlamak için küçük ölçekli üretici kadınlarla kurduğumuz dayanışmaya destek olmaya çağırıyoruz. Çözüm tüketici değil türetici olmak Bu dünyanın gidişatından hepimiz sorumluyuz. Peki nasıl değiştireceğiz? Slow Food’un kurucusu Carlo Petrini’nin bu çağda ne üretici ne de tüketici olmayacağımızı söyleyerek ortaya attığı bir kavram var. O da “türetici” olmak. Petrini gıda alanındaki üretim ve tüketim ilişkilerine dikkat çekerek gıdanın ve hepimizin geleceği için insanların yalnızca tüketici olmaktan çıkıp kendilerine ulaşan gıdanın geçirdiği evrelere hakim olup ve hatta bu üretim sürecini desteklemesi gerektiğini söyleyerek herkesin artık “türetici” olması gerektiğini söylemişti. Bu kavramın ne kadar önemli olduğunu iklim krizinin etkilerini yaşamaya başladığımızda çok daha iyi anlıyoruz. Geleceğe sahip çıkmak için önce kendi hayatımızda en çok tükettiğimiz ürünlerin üretim süreçlerini öğrenerek ve yerel üreticilere destek olarak ilk adımı atabiliriz. Tarımsal emek ve yemek kültürü uzmanı Kübra Sultan Yüzüncüyıl 1989 Ankara doğumlu. Orta Doğu Teknik Üniversitesi gıda mühendisliğinden mezun oldu. Yüksek lisans eğitimini ODTÜ Medya ve Kültürel Çalışmalar programında tamamladı. Galatasaray Üniversitesi medya ve iletişim çalışmaları doktora programında eğitimine devam ediyor. Sakarya Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde Araştırma Görevlisi olarak çalışıyor. Gıda çalışmaları, yemek kültürü tarihi, yemek sosyolojisi, insan-gıda etkileşimi, toplumsal cinsiyet ve tarımsal emek gibi ilgili alanlarına sahip, bu konularla ilgili çeşitli makaleleri var.

Elif Ergu Demiral

Diğer Yazarlar

Çağın yönetim şekli: Merkez sol-sağ koalisyon

Ece Sükan yazdı: Lüks modanın Metaverse atağı

Orman yangınlarına karşı herkes sorumlu

Kahvaltıda salata vazgeçilmezimdir

“Dalga mı geçiyorsunuz Instagram saçmalığının içinde niye olayım ki?”

Bizi kim doyuracak?