Kur riskini kamulaştırdık

Türkiye’nin son aylardaki kur ve para politikasının tamamen kur korumalı mevduat (KKM) enstrümanının başarılı olması üzerine inşa edildiğinden daha önce bahsetmiştim. Nitekim, eldeki son verinin tarihi olan 4 Mart sonu itibarı ile KKM’ye yönelen toplam tutar 38 milyar doları aşarken, bu tutarın yaklaşık 22 milyar doları döviz mevduatın TL mevduata dönüşmesinden kaynaklandı. Bu ise, Rusya-Ukrayna Savaşı öncesi dönemde döviz kurlarında oynaklığın azalmasını getirerek TCMB’nin ultra gevşek para politikası uygulamasını sürdürmesine izin vermişti. Ancak dış ticaret açığının yüksek enerji maliyetleri ile yılın ilk iki ayında belirgin artışa geçmesi ve Rusya-Ukrayna Savaşı eksenli cari denge üzerindeki diğer riskler dövizde oluşan dengenin kalıcı olamayabileceğini düşündürerek kurlarda yukarı yönlü hareketi başlattı. Bu baskının daha da artması olasılığı TCMB’nin mevcut para politikası duruşunu korumasını zorlaştırabilecek. U dönüşü yapılır mı? Nitekim, karara ilişkin anketlere bakıldığında faizlerde bir değişiklik beklenmemesine rağmen son günlerde TCMB’nin mart ayı toplantısında politika faizini artıracağı yönünde duyumlar paylaşılıyor. Karar ne olursa olsun bu yazının konusu değil. Politikada böylesi bir U dönüşü yapılırsa önümüzdeki yazılarda değerlendirme sözü vererek Türkiye ekonomisindeki farklı kesimlerin (reel sektör, hane halkı, hükümet, mali kesim ve TCMB) kur riskine ne ölçüde açık olduğunu son verilerle aktarmaya çalışacağım. Bunun için ilgili kesimlerin toplulaştırılmış döviz pozisyonlarının seyrine bakıyorum. Ayrıca ilgili verilere 20 Aralık sonrası devreye alınan KKM enstrümanının etkilerini de yansıttım. KKM dövize endeksli bir varlık olması nedeniyle özel sektör döviz pozisyonunu iyileştirirken, kamunun (TCMB ve Hazine) döviz pozisyonunu aynı ölçüde kötüleştiriyor, ama ülke içi bir risk aktarımı olduğundan toplam döviz pozisyonunu değiştirmiyor. Ulaşılan sonuçlar bazı alandaki veri kısıtları nedeniyle kesin değil, yaklaşık olarak kabul edilmelidir. Bununla birlikte bu tip analizde hangi kesimlerin döviz pozisyonlarını açtığını, hangilerinin kapattığını, toplu olarak bakıldığında da döviz pozisyonunun yönünün ne olduğuna ilişkin fikir edinilebilmektedir. Tek tek döviz karneleri Ayrıca, bazı kesimlerin döviz pozisyonları bir hafta gibi kısa gecikmeli yayınlanırken, en uç örnek olarak reel sektörün döviz pozisyonu üç ay gecikmeli yayınlanmaktadır. Bu yüzden toplulaştırma yapıldığında en geriden gelen verinin tarihi dikkate alınmıştır. Bu doğrultuda tamamı elde bulunan aralık ayı verilerine dayanarak ulaşılan sonuçlara aşağıda yer veriyorum: Reel sektörün net döviz pozisyon açığı aralık ayında 1.6 milyar dolar azalarak 113.6 milyar dolara gerilemiştir. Söz konusu değer, TCMB tarafından düzenli olarak yayınlanan “Finansal Kesim Dışındaki Firmaların Döviz Varlık ve Yükümlülükleri” istatistiğinden alınmıştır. Reel sektörün döviz pozisyon açığı 2018 yılının ilk çeyreğinde 197 milyar dolara kadar çıkarken, bu tarihten itibaren pozisyon açığının gerileme eğilimini koruduğu görülmekteydi. Hane halkı döviz pozisyon fazlası ise Aralık sonunda 147 milyar dolar düzeyindedir. Bu konuda ise gösterge olarak yurt içi yerleşik gerçek kişilerin yabancı para mevduatı verisini kullanmaktayım. 2018 yılının Ağustos ayında 87.2 milyar dolar seviyesinde olan gerçek kişilerin yabancı para mevduatı geçen yıl sonunda 150.2 milyar dolara kadar yükselmişti. Hane halkı kesimi döviz pozisyon fazlası Ağustos 2018’den bu yana olan dönemde 59.8 milyar dolar artmış olarak hesaplanmaktadır. BDDK verilerine göre bankacılık sektörü döviz pozisyon fazlası Aralık sonunda 4.5 milyar dolar düzeyindedir. 2020 yılının Temmuz ayında kamu bankalarının döviz satışlarıyla yabancı para net genel pozisyon açığı 7 milyar dolara yaklaşmışken, bu yıl Aralık sonu itibarıyla 4.5 milyar dolar tutarında bir pozisyon fazlası söz konusudur. Hazinenin net döviz pozisyon açığı Aralık ayında önceki aya göre 0.3 milyar dolar artarak 128.5 milyar dolara yükselmiştir. Reel kesim ve hane halkının aksine hazinenin döviz pozisyon açığı bir süredir artış eğilimindedir. Hazinenin döviz cinsinden borcu Aralık 2021 itibarıyla 139.8 milyar dolar tutarındadır. Bu borcun 29.9 milyar doları yurtiçine döviz borcundan oluşmaktadır. Hazinenin döviz borcu 2018 yılının Eylül ayında 88 milyar dolar kadardı. Geçmişte sıfıra yakın düzeyde olan içeriye döviz borcunun belirgin yükselmesi bu artışın en önemli nedenidir. Hazinenin yabancı para pozisyonu hesaplanırken sadece döviz borcu değil TCMB’deki döviz mevduatını da dikkate almak gerekir. Aralık sonu itibarıyla hazinenin TCMB’deki döviz mevduatı 11.4 milyar dolar kadardır. TCMB’nin net döviz pozisyonu Aralık ayında 16,8 milyar dolar açılarak -50 milyar dolar düzeyine ulaşmıştır. Hazine ile birlikte döviz pozisyonunu yüklü bir şekilde açan bir başka kesimin ise TCMB olduğu bilinmektedir. Son dönem rezerv tartışmalarında resmi olarak da kabul edildiği gibi, 2018’den bu yana gözlenen 128 milyar dolar rezerv kaybı ile TCMB’nin döviz pozisyonu belirgin açılmış, geçen yıl Aralık ayına kadar olan dönemde ise satışların devam etmemesi ve girişler ile toparlanma eğilimindeydi. Buna karşılık Aralık ayında doğrudan ve dolaylı döviz satış müdahaleleri ile TCMB’nin döviz pozisyonu belirgin kötüleşmiştir. TCMB’nin döviz pozisyonu için çeşitli büyüklüklere bakılmaktadır. Ancak, TCMB’nin net döviz pozisyonunu hesaplamak için yabancı para tüm aktif ve pasif farkına bakılması en doğru seçenek olacaktır. Ayrıca sadece bilanço dışında izlenen para takası yükümlülükleri değil, VİOP yükümlülükleri de dikkate alınmalıdır. Buna göre, YP aktif-pasif farkı 13.6 milyar dolara gerilerken, swap büyüklüğü 64.7 ve VIOP pozisyonu 1.1 milyar dolara yükselmiştir. Bu doğrultuda, TCMB’nin net döviz pozisyonu Aralık sonu itibarıyla -50 milyar dolardır. 140.5 milyar dolar açık Yukarıda etkilerinden bahsettiğim Kur Korumalı Mevduat (KKM) Aralık sonunda 6 milyar dolar büyüklüğe ulaşmıştır. Bunun riski Hazine ve TCMB arasında dağılmaktadır, ancak bunu ayrı ve tek bir kalem olarak kamu sektörü riskine negatif, özel sektör riskine ise pozitif yönde dahil ettim. KKM’nin Mart ayı başında ise 38 milyar doları aştığı bilinmektedir, bu da kamu sektörü kur riskinin hızlı artışını sürdürdüğünü yansıtmaktadır. Bu doğrultuda, reel sektör, hane halkı ve bankacılık kesiminin verilerini toplayarak, özel sektör toplam döviz pozisyonunu, Hazine ve TCMB verilerini birleştirerek de kamu sektörü toplam döviz pozisyonunu hesapladım. Aralık ayında özel sektörün döviz pozisyon fazlası 11.7 milyar dolar artışla 44 milyar dolara ulaşırken, kamu sektörünün döviz pozisyon açığı 23.1 milyar dolar artışla 184.5 milyar dolara yükselmiştir. Tüm kesimlerin toplulaştırılmış döviz pozisyonu, bir diğer deyişle Türkiye’nin döviz pozisyonu ise Aralık ayında önceki aya göre 11.4 milyar dolar artışla 140.5 milyar dolar açık seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu değer, 2018 yılının Ağustos ayında 157.6 milyar ABD dolarına kadar yükselmiş, 2020 yılının başında 91.4 milyar ABD dolarına kadar gerilemişti. Geçen yıl Ekim ayında ise 156.6 milyar ABD doları ile rekoruna yaklaştıktan sonra TCMB pozisyonundaki iyileşme nedeniyle ile Kasım ayına kadar gerileme eğiliminde bulunuyordu.

Haluk Bürümcekçi

Diğer Yazarlar

“Dalga mı geçiyorsunuz Instagram saçmalığının içinde niye olayım ki?”

Bu neyin sınavı?

Siber iktidar mücadelesi

Emirlere itaat etmek istemiyorum, ne okuyayım?

Kanser tedavisinde çığır açan teknoloji

Kur riskini kamulaştırdık