Türkiye’de son yıllarda popüler hale gelen konut, döviz, altın, borsa gibi yatırım seçenekleri son dönemde tıkanmış durumda. Çünkü zamanında bu alanlara yönelenler kazançlı çıksa da şimdilerde ortaya çıkan koşullar eskisi kadar cazibe yaratmıyor. Gayrimenkul yatırımları halkın nezdinde büyükşehirlerde TL bazında doygunluğa ulaşmış görünüyor. Hal böyleyken insanlar da tarım alanları ve arsalara daha fazla yönelme eğilimi gösteriyor. Son yıllarda tarım sektörünün farklı kollarına yatırım konusunda çokça soruya muhatap oluyoruz.
Onlardan bir tanesi de ceviz yetiştiriciliği. Türkiye, cevizin gen merkezleri arasında yer alsa da üretimi tüketimini karşılayacak düzeyde değil. Hatta dünyada en fazla ceviz ithalatı yapan ülke konumunda…
Bu da tarımda yatırım fırsatı kollayan girişimcilerin iştahını kabartıyor. Peki, Türkiye’de ceviz yetiştiriciliği kârlı bir iş mi? Ceviz yatırımı yaparken nelere dikkat etmeli? Buna benzer pek çok sorunun yanıtını almak için Ceviz Üreticileri Derneği Eş Başkanı Ömer Ergüder ile konuştuk.
30 yıl tekstil sektöründe faaliyet gösterdikten sonra eşi Zeynep Ergüder ile birlikte 12 yıl önce cevize yatırım yapan Ömer Ergüder, “Ailecek 2010 yılından beri tarımın içindeyiz. B planı olarak başlayan ceviz yetiştiriciliği projemiz bugün A planımız olmuş durumda” diyor. Erba Tarım olarak üç farklı bölgede yatırımları olduğunu belirten Ergüder’in ceviz yatırımı Türkiye ile sınırlı kalmamış. Manisa’nın Köprübaşı ilçesinde yaklaşık bin dekar ceviz bahçesinin yanı sıra, 2015 yılında Portekiz’de yaklaşık bin 500 dekarda ceviz ve badem bahçesi kuran Ömer Ergüder, son olarak da İspanya’da bin 500 dekar ceviz yatırımı yapmış.
En çok merak edilen sorular ve yanıtları
Bu işe 12 yıldır kafa yoran ve emek veren Ömer Ergüder’e ceviz yetiştiriciliğine dair en çok merak edilen soruları sorduk ve yanıtları aldık.
Ceviz yatırımı yapmadan önce nasıl bir yol izlediniz? Yurt içi, yurt dışı işletme ziyaretleri ve bu işin profesyonelleriyle görüş alışverişiniz oldu mu?
Ceviz yatırımı yapmadan önce özellikle bu konuda kendini ispatlamış ABD, Şili, Fransa gibi rakip ülkelerdeki bahçeleri, işleme tesislerini görme ve profesyonel danışmanlarla tanışma fırsatı bulduk.
Yaptığınız fizibilite çalışmaları sonucu evdeki hesap çarşıya uydu mu?
Evdeki hesap çarşıya ancak kısmen uyabiliyor. Yatırım öncesinde başarılı bahçeler ya da bir uzmandan destek alınsa da her yatırımın başta toprak koşulları olmak üzere farklılık gösteren ihtiyaçları mevcut oluyor. Hazırlanan bütçelerin dışına çıkmamak belki kısa dönemlik başarı sağlayabilir ancak ceviz gibi geri dönüşü uzun yıllar süren bir yatırımda uzun dönemde de başarılı olunabilmesi adına bütçeyi biraz daha zorlamak gerekiyor. Bahçede verimliliğin rekabetçi düzeye çıkabilmesi için başta hesaplanamayan güncel bilgilere ve teknolojik yatırımlara ihtiyaç duyuluyor.
Kulaktan dolma bilgiyle yatırımı riske atmayın
Ceviz yetiştiriciliği son yıllarda oldukça popüler… Özellikle beyaz yakalı girişimci ve yatırımcılar bu işe girmeyi planlıyor ya da hayal ediyor ama kafalarında da soru işaretleri var. Size de sorular geliyor mu?
Aslında her yatırımcı doğal olarak başarının formülünü arıyor. Arazinin büyüklüğünden cevizin türüne, sulama tekniklerinden bitki bakım ürün tavsiyelerine kadar farklı sorularla karşılaşabiliyoruz. Tüm sorulanlar tamamen iyi niyetle, yatırımcıların olası hatalardan kendilerini korumak adına basit gibi gözükse bile, her biri için oldukça vakit harcanması gereken, yüksek oranda veriye sahip olunduktan sonra detaylı incelenerek cevap verilmesi gereken konular. Buradaki en önemli mesele şu: Yatırım nerede olursa olsun başarı sağlanabilir. Yeter ki sağlıklı ve güncel veriye sahip olunmadan, kulaktan dolma bilgilerle yatırım riske atılmasın.
Cevizcilikte su faktörü ve yer seçimi kritik
Ceviz yatırımı için Türkiye’nin her bölgesi uygun mudur? Ceviz yatırımı yapmak isteyenler öncelikli olarak nelere dikkat etmeli?
Ceviz oldukça dayanıklı ve uzun yıllar yaşayabilen bir ağaç. Ülkemizin neredeyse dört bir köşesinde ceviz ağaçlarına rastlamak mümkün... Ancak konu yüksek verimlilik, dolayısı ile homojen taç yapısı ve iyi meyve tutumu dediğimizde biraz daha derin araştırmalar yapılması gerekiyor. Homojen taç yapısı için; su basman seviyesi, su bulunabilirliği, topraktaki su geçirgenliği, organik madde miktarı gibi birçok faktör başarıda büyük rol oynayabilir. Öte yandan yüksek meyve tutumu için ise; özellikle geç donlar, çevredeki ceviz ağacı miktarı, yaz ortasında yüksek sıcaklık, çiçek döneminde nem oranı gibi faktörler yine büyük rol oynayacaktır. Hepsinin mükemmel olduğu bir konumda bu yatırımı yapmayı hepimiz istesek de maalesef pek mümkün olmuyor. Aslında her koşula uygun çözümlerin, farklı uygulamaların olduğu unutulmamalı, ancak her bir problem yatırımcıya hem finansal bütçe dışı harcama hem de harcanması gereken daha fazla emek olarak geri dönüyor.
Tarım arazisi fiyatlarının son dönemde katlandığını biliyoruz. Arazi maliyetlerinin yanında ceviz yatırımında en büyük, öne çıkan maliyet kalemleri neler?
Yatırımın en büyük kalemlerini sırasıyla; toprak düzenleme, sulama sistemi, gübre, bitki koruma/besleme ürünleri, işçilik, yakıt ve enerji ile traktör, ekipman ve tesis gibi diğer yatırım kalemleri oluşturuyor.
Ceviz bahçesi büyüklüğü en az 200 dekar olmalı
Ceviz yatırımına destek, teşvik var mı?
Ceviz yatırımı için en önemli destekler verimsiz orman arazilerinin uygun şartlarla uzun vadeli tahsis edilmesi ve Ziraat Bankası’nın ilk yatırım dönemi ve işletme döneminde verdiği sübvansiyonlu uygun faizli krediler. Orman arazilerinin tahsisi çok önemli bir destek gibi gözükse bile çoğu örnekte karşılaştığımız toprak hazırlama maliyetinin yüksekliği, toprak uygunluğu, suya ulaşma gibi kritik değerlendirmeler yapılmadan bu arazilerde kurulan pek çok bahçe maalesef istenen rekabetçi üretim miktarlarına ulaşmayı zorlaştırıyor. Ayrıca bu tip arazilerin oldukça eğimli yapısı verimlilik açısından kritik olan işletme ve hasatta makineleşme konusunda büyük sorunlar yaratıyor.
Bu işe girmek isteyenler için minimum arazi büyüklüğü ne olmalı? En az kaç dekar arazide ceviz yetiştirmek rantabl?
Tarımda pek çok üründe olduğu gibi dünya ile rekabet edebilmek için ölçek ekonomisi çok önemli. Bu açılardan bin dönüm ideal gözükmekle birlikte Türkiye’de bu büyüklükte arazi arzı sınırlı olduğu ve maliyetler yüksek olduğu için çok fazla örnek göremiyoruz. Türkiye gerçeklerinden hareketle yatırım geri dönüşü açısından 200 dönümden aşağı ceviz bahçesi yatırımının verimli olmayacağı görüşündeyiz. Bu boyutta yatırım yapma imkânı olmayan yatırımcıların ekonomik geri dönüşü sağlamak için imkân varsa başka yatırımcılarla iş birliği yaparak anlamlı bir yatırım yapma imkânını aramaları sağlıklı olacaktır.
Cevizler kaç yaşında meyve vermeye başlıyor ve kaçıncı yılda verime dönüyor?
Ceviz, kullanılan cins, fidan kalitesi, toprak yapısı, bakım şartlarına göre değişmekle birlikte dördüncü yılından itibaren meyve vermeye başlayıp onuncu senesinde maksimum verime ulaşıyor.
Türkiye’de ceviz yatırımının dönüşü ortalama kaç yılı buluyor?
Birkaç yıl önceye kadar yatırım geri dönüş süresi 10 sene olarak hesaplanıyordu. Günümüzde maliyetlerin piyasadaki ceviz fiyatlarına göre çok daha hızlı artması nedeni ile bu süre 12 yılın üzerine çıkmış durumda.
Ceviz bahçesinde ortalama bir dekarda kaç ağaç olmalı?
Dekar başına ağaç sayısı kısa ya da uzun vadeli beklenti tercihlerine göre 15 ila 25 arasında değişiyor.
İyi bakılan bir bahçede dekar başına verim kaç kilogram olur?
Günümüz şartlarında dekar başına 500 kg’ın altında verim alan bir bahçenin kârlı olma imkânı gözükmüyor. Türkiye’de şu anda bu miktar ortalama 200 kg/dekar. Kaliforniya’da ise 700-800 kg/dekar’a kadar verim alınabiliyor.
Tarımda girdi maliyeti ile üretici satış fiyatı arasındaki dengesizlik en büyük sorunların başında geliyor. Bu sezonu baz alırsak cevizde durum nasıl?
Girdi maliyetlerindeki yüzde 150 üzeri artışa rağmen ceviz fiyatlarındaki artış yüzde 70-80 seviyelerinde. Bundaki en önemli etkenlerin başında yurt dışından ithal edilen önceki hasat dönemlerinden kalmış düşük kaliteli ürünler ve genel ekonomik durum nedeniyle alım gücünde yaşanan gerileme geliyor.
Türkiye’de ceviz üretim-tüketim dengesi ne durumda? İhtiyacımızın ne kadarını üretebiliyoruz?
Türkiye’de ceviz üretimi özellikle son yıllarda vasıfsız orman alanlarının tarıma açılmasının ardından yatırımcıların ilgisiyle ivmelenmeye başladı. Gerek kiralık gerek özel arazilerde yapılmaya başlanan endüstriyel, diğer bir tabirle kapama bahçelerin sayılarının artması ile güncel uygulama yöntemlerini, dolayısıyla üretimdeki ivmelenmeyi ülkemizde de görmeye başladık. Bunlar ülkemiz adına sevindirici olsa da henüz yolun çok başındayız. Toplam üretim ile alakalı çok sağlıklı verilere ulaşmak kolay değil. Ancak farklı verileri analiz ettiğimizde Türkiye’de ceviz üretiminin 50 bin ton civarında, tüketimin ise 150 bin tonun üzerinde olduğunu söyleyebiliriz. Dolayısıyla ülkemizde ceviz üretimi, tüketimin ancak üçte birinden dahi azını karşılıyor.
Türkiye’nin yıllık ceviz ithalatı miktar ve değer bazında ortalama ne kadar?
Geçen yılın verilerine göre, ülkemize resmi yollarla giren toplam ithalat miktarı 110 bin ton, cevizde 200 milyon doların üzerinde bir cari açığımız var. Önceki soruda toplam tüketime net bir cevap veremeyiş sebebimiz ise kayıt dışı yollardan ülkemize giriş yapan ceviz miktarını bilemiyor olmamız. Ancak günümüzde daha hatırı sayılır oranda kayıt dışı ürün girişi olduğunu sektörün diğer üyelerinden duyabiliyoruz. Öte yandan bunca ithalata rağmen, gümrük vergilerinin geçtiğimiz son 5 yılda ülkeler bazından değişkenlikleri bir kenara bıraktığımızda genel olarak yüzde 46’lardan bugün yüzde 5’lere düşmesine şahit olduk. Kayıt dışı girişlerin engellenmesine yönelik bu adım; yerli üreticilerin haksız rekabete uğraması ile sonuçlanıyor.
40 üreticinin 1 milyon ceviz ağacı var
Dernekte kaç üye var? Bahçeler hangi büyüklükte?
Derneğimizin henüz 40 üyesi olmasına karşın, toplam üretim alanı 40 bin dekara yakın ve 1 milyonu aşkın dikilmiş ceviz ağacıyla üretim gerçekleştiriyoruz. Önümüzdeki birkaç yılda beklentimiz ve hedefimiz toplam 20 bin ton ceviz üretimine yaklaşmak. Bu çatı altında yer alan üyelerimizin 100 dönüm ile 4 bin dönüm arasında bahçeleri bulunuyor.
Sohbetimizin sonunda ceviz bahçesi yatırımı yapmak isteyenlere son tavsiye ya da uyarılarınız neler?
Tükettiğimizin üçte ikisini ithal ettiğimiz için yeni yatırımcılar açısından önlerinde uzun ama açık bir yol var. Türkiye’de ekstra 20-30 bin hektar arası yeni bir yatırım yapacak ve yüksek verim alacaksınız ki ancak bu şekilde mevcut arz açığı kapanabilir ve kendi kendimize yeteriz. Tarımın her alanında olduğu gibi ceviz yetiştiriciliğinde de öngörülemez gelişmeler olsa da ciddi bir potansiyel ve fırsat da var.
Bu hayatı ve bu işi seçecek kişilere en önemli önerim; işinize gerekli zamanı ayırabilecekseniz, başında durabilecekseniz bu işe girin. Birçok yatırımcının işlerini, bahçelerini bir çalışanına ya da danışmana emanet edip uzaktan takip etmeye çalıştığına şahit oluyorum. Bu tür işletmeler beklenen hedefleri pek yakalayamıyor.
