Kısa süre önce yapay zekanın geniş kapsamlı değişime yol açmasının, bu sonuçların somutlaşmasının beklenenden uzun süreceğini yazdım. Bunun üzerine bana 1998 yılında internetin büyümesinin uzun sürmeyeceğini iddia ettiğim yazıyı hatırlatanlar oldu. O zaman da “2005 yılı civarında internetin ekonomiye etkisinin faks makinesinden fazla olmadığı apaçık görülecek” demişim. Gerçekten de The Red Herring dergisindeki özensiz bir yazıda bu ifadeleri kullanmışım. Herhalde kışkırtıcı bir şeyler söylemek istemişim.
İnternetin çabuk söneceği konusunda yanıldığım ortada, zaten bunu kabul de ettim. Zaten hayatı boyunca kötü tahmin yapmamış bir iktisatçı ya dürüst değildir ya da riskli düşünceler ortaya atmaktan korkuyordur.
Peki gerçekten de internetin ekonomik etkisi konusunda ne kadar yanıldım? Ya da geride bıraktığımız birkaç on yıllık dönem bilişim teknolojisinin her şeyi değiştireceğini iddia edenleri genel anlamda haklı çıkardı mı? Yoksa 2016 tarihli kitabında 20. yüzyıl sonundaki ve 21. yüzyıl başındaki inovasyonların köklü değişim yaratma bakımından 1870-1940 dönemindekilerin yanına bile yaklaşamayacağını savunan iktisatçı Robert Gordon gibi teknolojiden şüphe edenler mi haklı çıktı? Rakamlara bakınca şüphecilerin halkı çıktığını kabul etmek gerekiyor.
Buna göre bilişim teknolojisi 1990’ların ortasından 2000’lerin ortasına kadar gerçekten de ekonomik büyüme sağlamış ancak bu süreç görece mütevazı ve kısa ömürlü olmuştu. Bugün konuya biraz daha farklı bir yerden bakmak istiyorum.
Büyüme gelişimi ne kadar ölçüyor?
ABD İşgücü İstatistikleri Bürosu tarihi 1948’e kadar uzanan iş verimliliği ve “toplam faktör verimliliği” tahminleri yayınlıyor. Uzun vadeli büyümeyi hesaplamakta kullanılan toplam faktör verimliliğine iktisatçıların genellikle teknolojik ilerleme ölçütü olarak kullandığı sermaye ve işgücü gibi bütün girdiler dahil. Bir teknolojik yeniliğin gerçekten köklü sayılabilmesi için özellikle toplam faktör verimliliği açısından bu iki ölçütte de sürdürülebilir büyüme sağlaması gerekiyor.
Ben de bu iki kriterdeki 25 yıllık değişim oranlarına baktım. 25 yıl tercihimin iki sebebi vardı: Birincisi, kabaca bir nesle karşılık geliyordu. İkincisi, yanlış tahminimi 25 yıl önce yapmıştım. Kıyaslama internetin çıkışından bu yana verimlilikte ciddi bir büyüme olmadığını gösteriyor.
İnternetin ekonomi için gerçekten müthiş işler başardığı fakat bunların bozulan iş etiği, inşaat verimindeki gizemli düşüş vs. gibi negatif faktörlerle dengelendiği söylenebilir.
Ekonomik büyümeye dair resmi rakamların birçok görünmez kazanımı tespit edemediği de iddia edilebilir. Canlı müzikal performanslarının YouTube’dan yayınlayabilmesi bana büyük keyif veriyor ama bilebildiğim kadarıyla bu kazanım GSYİH’e yansımıyor. Aslına bakılırsa resmi ekonomik büyüme insanlık durumundaki hakiki ilerlemeyi kesinlikle hafife alıyor. Ancak bu çok uzun zamandır böyle.
İnternetten önce de resmi ekonomik veriler örneğin hijyendeki ilerleme sayesinde çocuk ölümlerindeki düşüşün veya 1970 sonrası hava kalitesindeki muazzam iyileşmenin getirilerini doğrudan kapsamıyordu. Bugünkü görünmez kazanımlar geçmiştekilerden daha mı büyük? Emin değilim.
Belki de kilit nokta kimsenin internetin faydasız olduğunu savunmuyor olmasıdır. Ekonomik büyümeye katkıda bulunduğu kesin. Esas argüman başka: İnternetin faydaları o kadar ihtişamlı olmayan eski teknolojilere kıyasla inanılmaz büyük değil. Örneğin 1920 civarında ABD’deki her 5 haneden birinde çamaşır makinesi vardı. 1970’e gelindiğinde her evde ya makine vardı ya da makineye erişilebiliyordu. Bunun o kadar da büyük fark yaratmadığını mı düşünüyorsunuz? Geniş bant internete erişimin yaygınlaşmasından daha az şeyi değiştirdiğinden emin misiniz?
Çünkü bilgi dolaşımı ne kadar önemli olsa da hala fiziki bir dünyada yaşıyoruz: Tükettiklerimizin çoğu eşyalar ve kişisel hizmetler. Bunlar henüz internetten çok büyük oranda etkilenmiş değil.
Yapay zeka veya bu ismin hakkını versin vermesin yapay zeka dediğimiz şeyler gerçekten, hakikaten büyük olay olabilir. Ancak bilişim teknolojisi tarihinden öğrenmiş olmamız gereken bir şey var: İhtişamlı görünen şeyler illa çok faydalı olmayabilir. Aynı şekilde, çok faydalı şeyler illa ihtişamlı görünmeyebilir.
© 2023 The New York Times Company
