İçinde bulunduğumuz hafta "Nobel haftası" olarak adlandırılıyor. Fizik, kimya ve tıp alanında en prestijli ödüller olarak kabul edilen Nobel ödülleri, bu hafta ardı ardına sahiplerini bulacak.
Seçici kurulda çalışmayan kişilerin ödüllerin kime gideceğini tahmin etmesi ise imkansız. Çünkü, ödül verme süreçlerine dair notlar 50 yıl boyunca gizli tutuluyor.
Yine de Nobel jürilerinin seçim yaparken göz ardı edemeyeceği bazı keşifler var. CNN International, Nobel’e aday gösterilmeden bile bilim dünyasında çığır açan beş buluşu derledi:
1. Obezite ve diyabette çığır açan GLP-1 ilaçları
Dünya genelinde sekiz kişiden biri obeziteyle yaşıyor. Son yıllarda geliştirilen GLP-1 hormonunu taklit eden ilaçlar (özellikle Ozempic ve Wegovy) diyabet ve kilo kontrolü tedavisinde devrim yarattı.
Bu ilaçların arkasında, Rockefeller Üniversitesi’nden Svetlana Mojsov, Harvard’dan Joel Habener ve Novo Nordisk’ten Lotte Bjerre Knudsen var. GLP-1 hormonunun keşfi ve ilaca dönüştürülmesi sayesinde milyonlarca insanın yaşamı değişti. Ekip, geçtiğimiz yıl Lasker ve Breakthrough ödüllerini aldı. (ki bu ödüller çoğu zaman Nobel’in habercisidir.)
2. Kuantum bilgisayarın temelleri
Bilim dünyasında uzun süredir “Nobel sırası geldi” denilen bir alan varsa, o da kuantum bilişim. Alman fizikçi David P. DiVincenzo ve İsviçreli Daniel Loss, kuantum bitleri yani kübitler üzerine yaptıkları 1998 tarihli çalışmalarla bu alanın teorik temelini attı.
Klasik bilgisayarların “0” ve “1” sistemi yerine, süperpozisyon prensibiyle çalışan kübitler, veri işleme hızını olağanüstü boyutlara taşıyor. İkilinin makalesi, Physical Review A dergisinde yayımlandı ve 10 binden fazla atıf aldı — bilimsel literatürde olağanüstü bir sayı.
3. Kistik fibrozisi ölümcül hastalıktan kronik duruma dönüştüren tedavi
Bir dönem ölümcül sayılan kistik fibrozis, artık kontrol altına alınabiliyor. Iowa Üniversitesi’nden Dr. Michael J. Welsh, Vertex Pharmaceuticals’tan Jesús (Tito) González ve Dr. Paul Negulescu, hastalığa neden olan genetik bozukluğu anlamakla kalmadı, onu düzelten ilaç kombinasyonlarını da geliştirdi.
Bugün bu tedaviler sayesinde kistik fibrozisli çocuklar artık erişkin yaşlara ulaşabiliyor. Üçlü, bu çalışmalarıyla 2025 Lasker-DeBakey Klinik Tıp Araştırma Ödülü’nü kazandı.
4. Bağırsak mikrobiyomunun sırları
İnsan vücudunda yaşayan trilyonlarca bakteri, virüs ve mantardan oluşan mikrobiyom, sağlığımızın en önemli belirleyicilerinden biri. Bu alanın öncüsü olarak gösterilen Dr. Jeffrey Gordon (Washington Üniversitesi, St. Louis), özellikle bağırsak mikrobiyotasının beslenme, bağışıklık ve gelişim üzerindeki etkilerini ortaya koydu.
Gordon’ın çalışmaları, yetersiz beslenen çocukların bağırsak florasında yaşanan bozulmaların sağlık üzerindeki yıkıcı etkilerini gösterdi ve yeni nesil beslenme müdahalelerine ilham verdi.
5. Yeni nesil DNA dizileme teknolojileri
1990’da başlayan ve 2003’te tamamlanan İnsan Genomu Projesi, bilimin en iddialı girişimlerinden biriydi. Ancak binlerce araştırmacının katkısı nedeniyle Nobel kuralları (en fazla üç kişiye verilebiliyor) projenin ödüllendirilmesini zorlaştırdı.
Yine de bu devrimin arkasındaki üç isim öne çıkıyor: Cambridge Üniversitesi’nden Shankar Balasubramanian ve David Klenerman, Strasbourg Üniversitesi’nden Pascal Mayer. Geliştirdikleri “yeni nesil DNA dizileme” yöntemi, insan genomunun haritalanmasını aylar yerine bir güne, milyonlarca dolardan birkaç yüz dolara indirdi.
Bu teknoloji; genetik hastalıkların teşhisinden kişiselleştirilmiş tıbba, adli bilimlerden ekolojiye kadar sayısız alanda köklü bir dönüşüm yarattı.
CNN International’a göre, bu beş bilimsel atılım insanlığın yaşamını kökten değiştirdi, ama henüz Nobel jürisinin radarına girmedi. Ancak Nobel tarihine bakıldığında, bu tür çığır açıcı çalışmaların ödül gecikmesi nadir bir durum değil.
