Dünyanın en büyük güneş teleskobuyla çekilen yeni bir görüntü, bize en yakın yıldız olan Güneş’in yüzeyini benzeri görülmemiş ayrıntılarla gözler önüne serdi ve onun karmaşıklığına ışık tuttu.
Bu görüntü, ABD Ulusal Bilim Vakfı’na (NSF) bağlı Daniel K. Inouye Güneş Teleskobu’nun yeni Gözle Görünür Ayarlanabilir Filtresi (Visible Tunable Filter - VTF) ile çekilen ilk görüntü oldu. Yapılan basın açıklamasına göre, bu enstrüman Güneş’in yüzeyinde neler olup bittiğine dair daha önce mümkün olmayan üç boyutlu bir görünüm inşa edebiliyor.
Yakın çekim görüntü, Güneş’in iç atmosferinin merkezine yakın bir yerde, kıta büyüklüğündeki koyu güneş lekelerinden oluşan bir kümeyi ortaya koyuyor. Görüntüde her piksel yaklaşık 10 kilometrelik (6,2 mil) bir alanı temsil ediyor. Bu karanlık lekeler, güneş patlamaları ve taçküre kütle atımları (CME) gibi olayların meydana gelme olasılığının yüksek olduğu yoğun manyetik aktivite bölgelerini işaret ediyor.
CME'ler, Güneş'in dış atmosferinden fışkıran iyonize gaz (plazma) ve manyetik alanlardan oluşan devasa bulutlardır.
NSF Inouye programında çalışan bilim insanı Friedrich Woeger'in yaptığı açıklamaya göre, aralık ayı başlarında çekilen bu gibi ayrıntılı görüntüler, bilim insanlarının potansiyel olarak tehlikeli güneş havası olaylarını anlamaları ve tahmin etmeleri için büyük önem taşıyor.
Güneş maksimumu
Güneş, 11 yıllık bir döngü içinde yüksek ve düşük manyetik aktivite dönemlerinden geçer. Ekim ayında, ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi (NOAA), NASA ve uluslararası Güneş Döngüsü Tahmin Paneli’nden bilim insanları, Güneş’in bu döngüdeki en yoğun aktivite evresi olan “güneş maksimumu”na ulaştığını duyurdu. Bu zirve sırasında Güneş’in manyetik kutupları yer değiştirir ve yüzeyinde daha fazla güneş lekesi belirir.
Bu maksimum dönemin birkaç ay sürmesi bekleniyor. Bu nedenle, Inouye Güneş Teleskobu’nun Güneş’in dinamik yüzeyine ait etkileyici görüntülerle cihaz testlerine hız vermesi için oldukça uygun bir zaman.
Güneş’e yakın bakış
Colorado Boulder Üniversitesi'ndeki Çevresel Bilimler İşbirliği Enstitüsü’nden araştırmacı Mark Miesch, Güneş’in çekirdeğindeki ısı tıpkı ocakta kaynayan bir çorba gibi sıvı hareketlerle yüzeye yükselir, diyor.
Miesch’e göre, güneş lekeleri bu süreçte “manyetik tıkaçlar” gibi çalışıyor. Güneş’in karmaşık manyetik alanlarındaki karışıklıklar, ısının yüzeye ulaşmasını engelliyor. Bu nedenle, daha az ışık yayan güneş lekeleri görüntülerde daha koyu görünür ve çevresine göre daha soğuktur. Ancak yine de “Dünya’daki herhangi bir fırından çok daha sıcaktırlar” diye ekliyor.
Hassas ve derinlemesine görüntüleme
Güneş’in yüzeyinde görünen doku, farklı yoğunluk ve sıcaklıklardan kaynaklanır ve bu yüzey çok katmanlıdır. Miesch’e göre, VTF (Görünür Ayarlanabilir Filtre), radyo ayarı gibi farklı dalga boylarına yani renklere “ayarlanarak” bu katmanları ayrı ayrı incelemeye ve aralarındaki etkileşimleri gözlemlemeye olanak tanır.
Kısacası, bir cep telefonu kamerası ışığı tüm dalga boylarıyla aynı anda algılarken, VTF olarak adlandırılan bu görüntüleme spektro-polarimetresi, ölçülebilir dalga boylarını tek tek filtreleyerek çok daha hassas ve derinlemesine bir görüntüleme sağlar.
Güneşin sırları keşfediliyor
Güneşin yüzeyi hakkında daha önce hiç olmadığı kadar ayrıntılı görüntüler sağlayan Inouye Solar Teleskobu, geliştirdiği yeni görüntüleme spektropolarimetresi (VTF) ile önemli bir adım atıyor. Bu sistem, yıllarca süren geliştirme sürecinin ardından 2026 yılına kadar tamamen operasyonel hale gelmesi bekleniyor.
VTF, NSF'nin Ulusal Güneş Gözlemevi’nde, Maui’nin 3.000 metre yükseklikteki Haleakalā volkanının zirvesinde yer alan Inouye Solar Teleskobu’nun bir parçası olarak kullanılıyor. Almanya’daki Güneş Fizik Enstitüsü tarafından tasarlanan bu yüksek teknoloji ürünü, Atlantik ve Pasifik Okyanuslar’ını aşarak Hawai’ye taşındı ve burada yeniden kuruldu.
"Inouye Solar Teleskobu’nun kalbi"
VTF’nin işlevi, güneşin yüzeyinde meydana gelen karmaşık olayları, ışığın farklı dalga boylarını kullanarak daha ayrıntılı şekilde gözlemlemek. Bu yeni sistem, güneşin yüzeyindeki aktiviteyi daha iyi anlamamıza olanak tanıyacak ve bilim insanlarının güneş fırtınalarını önceden tahmin etmesine yardımcı olacak. Dr. Matthias Schubert, bu teknolojik başarının, Inouye Solar Teleskobu’nun "kalbi" olduğunu belirterek, bu alandaki en büyük atılımlardan birinin gerçekleştiğini vurguladı.
VTF, güneşi daha ayrıntılı inceleme imkanı sunarken, Avrupa Uzay Ajansı ve NASA'nın ortak misyonu Solar Orbiter ve NASA’nın Parker Solar Probe’u gibi projelerle birlikte, güneşin bilinmeyen yönlerini keşfetmeye yönelik uluslararası çabaların bir parçası olarak büyük bir önem taşıyor.
Kaynak: Gazete Oksijen
