İzzeddin Çalışlar/ İ[email protected]
Geride kalan Lozan süreci, Mondros Mütarekesi’ni imzalayan Rauf (Orbay) Bey’in başbakanlığı ile Mudanya Mütarekesi’ni imzalayan İsmet Paşa’nın dışişleri bakanlığında geçmişti. Başbakan Rauf, bu süre boyunca dışişleri bakanlığına da vekâlet etmiş, yoğun ve yorucu bir dönem geçirmişti. Konferans sürecinde ikisi arasında anlaşmazlık ve gerginlikler de yaşanmıştı. Lozan’ın son döneminde hükümet kararlarının dışına çıktığı gerekçesiyle İsmet Paşa’nın beklediği imza talimatını göndermemesi Lozan’da yetki krizi yaratmış, sorun TBMM Başkanı olarak devreye giren Mustafa Kemal Paşa tarafından çözülmüştü. Başbakan’ın Lozan Heyeti’ni kutlamaması ve Ankara’ya dönüşünde İsmet Paşa’yla karşılaşmamak için yurt gezisine çıkmak istemesi, artık birlikte çalışamayacaklarını gösteriyordu. Mustafa Kemal Paşa bu sorunu yurt gezisine çıkma iznini görevinden istifa etmesi şartıyla verebileceğini söyleyince ipler koptu. Rauf Bey hemen istifasını sundu ve ertesi gün aynı makama İstanbul Milletvekili ve İçişleri Bakanı olan Ali Fethi (Okyar) getirildi. Yeni Başbakan, Mustafa Kemal’in ortaokul yıllarından sınıf arkadaşı, Harbiye yıllarından ise istibdat karşıtı örgüt yoldaşıydı. Harbiye’yi birincilikle bitirmiş, İkinci Meşrutiyet’i ilan eden İttihatçı grupta yer almıştı. 31 Mart Vakası’nda Hareket Ordusu’na katılmış, II. Abdülhamit tahttan indirildiğinde Selanik’e götürüp muhafızlığını yapmıştı. Picardie manevralarında, Trablusgarp savunmasında, Sofya Elçiliği’nde ve Çanakkale’de Mustafa Kemal ile birlikte çalıştıktan sonra askerlikten ayrılmış, İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin genel sekreterliğini tercih etmişti. 1917’de İstanbul milletvekili olarak Mebusan Meclisi’ne girdikten sonra Ahmet İzzet Paşa kabinesinde içişlerini yönetme deneyimi de yaşamıştı. Mustafa Kemal’le yakın ilişkisi mütareke yıllarında da sürmüş, onun maddi desteğiyle Minber gazetesini yayımlamış, kurduğu ilk siyasal parti Osmanlı Hürriyetperver Avam Fırkası olmuştu. 1919’da Mustafa Kemal Samsun’a hareket ederken o tutuklanmış ve Malta’ya sürüldüğünden Milli Mücadele’ye geç katılmıştı. Ankara Hükümeti’nin girişimleriyle serbest bırakıldıktan sonra Mustafa Kemal ile tekrar buluşup İstanbul milletvekili olarak TBMM’ye katıldıktan sonra İçişleri Bakanı olmuş, Fransa ile imzalanan Ankara Anlaşması’na önemli katkıda bulunmuştu. 14 Ağustos günü üstlendiği Bakanlar Kurulu Başkanlığı ne ilk ne son önemli görevi olacaktı. Mustafa Kemal’in tanımlamasıyla “Büyük günlerin adamı” olmaya devam edecekti.
