Elon Musk hareketli bir yaz geçirdi. Önce Twitter'ı satın almaya, ardından almamaya karar verdi. Başka bir şirketindeki bir kadın yöneticiden dokuzuncu ve onuncu çocukları doğdu. Bu arada babası Errol Musk, üvey kızından ikinci bir çocuğu olduğunu itiraf etti. Üçüncü çocuğu Musk'ı reddetti. Google'ın kurucu ortağının evliliğinin sona ermesine sebep olduğunu, bir uçuş görevlisine erotik masaj karşılığında at almayı teklif ettiğini reddetti.
Musk’ın roket şirketi SpaceX'te çalışan kadınlarsa harika bir yıl geçirmedi. Eski SpaceX mühendisi Ashley Kosak, geçen yıl aralık ayında şirketteki cinsel taciz iddialarını detaylı bir şekilde anlatan bir makale yayınlamıştı.
Musk bu esnada “69” rakamına dair şakalarını Twitter’daki 105 milyon takipçisiyle paylaşmaya devam etti.
Tesla 2016 itibarıyla S ve X olmak üzere iki model çıkarmıştı. Sedan aracına E, crossover versiyonuna Y adını vermek isteyen Musk “S-E-X-Y” otomobil serisini tamamlayacağını söylüyordu ancak tarihi Model T'nin sahibi Ford ticari marka ihlali itirazında bulundu. Bunun üzerine Musk otomobilin adını Model 3 olarak değiştirerek üzerinde S3XY logosu bulunan tişört ve fincanlar satmaya başladı.
Model 3 büyük başarı kazandı. Şirketin hisse değeri 2018'in başındaki 62 dolardan 1 Kasım 2021'de 1.200 doların üzerine çıktı.
Musk dünyanın en zengin insanı oldu. Temmuz 2020'de arkasında “S3XY” yazan, sınırlı sayıda kırmızı saten şortu satışa sundu. Musk bu kez “Yalnızca 69.420 dolar” diye tweet attı. Bu kelime oyunuyla Tesla hisselerini açığa satanlarla, yani “short sale” yapanlarla da dalga geçiyordu.
İş arayan Alisa Blickman'ın 2021 itibarıyla tüm bunlardan haberi yoktu. Salgın nedeniyle işinden olmuştu. Çocuğuna bakması gerekiyordu. Tesla da ona saatte 21 dolar mesai ücreti, ayrıca fazla mesai garantisi vaat ediyordu.
İşe alındıktan birkaç gün sonra oryantasyon için Pittsburg'daki evinden 80 kilometre mesafedeki Fremont fabrikasının yakınında bulunan bir Marriott oteline gitti. “S3XY” tişörtlü bir adam kendisini ve işe başlayacak diğer kişileri karşıladı. Şirketi anlatan adam “Bunlar seksi arabalar” gibi cümleler kuruyordu.
Blickman Tesla hayranı değildi. Seksilikten neden bu kadar çok bahsedildiğini de anlamıyordu.
İşe alındıktan bir yıl sonra Musk'ın otomobil şirketine cinsel taciz davası açan yedi çalışanından biri oldu. Anlatacağımız hikaye davacı kadınların ve Tesla'nın açılan davalarda mahkemeye sunduğu belgelere ve beş kadınla, onların sosyal hayattaki yakınlarıyla ve mesai arkadaşlarıyla yapılan görüşmelere dayanıyor. Tesla bu haber için görüş talebimize yanıt vermedi. Kadınların açtığı davalarda da iddiaları reddetti. Bir davada “Tesla, çalışanlarının her türlü cinsel tacizde bulunmasını kesinlikle yasaklamaya devam eder” dedi.
Blickman ise problemlerin ilk günden başladığını söylüyor. S3XY tişörtlü adam, sunumu sırasında konu şirketin cinsel taciz politikasına gelince bir eğitim videosu izletmiş. Blickman örneklerin çoğunun erkekleri taciz eden kadın çalışanlarla ilgili olmasına inanamadığını söylüyor.
İşteki ilk gününde de erkek bir Tesla çalışanının bir kadının arkasından fotoğraflarını çektiğini iddia ediyor. Fotoğraflar kısa sürede fabrikada dolaşmaya başlamış. Bir molada Blickman, kadına durumunu sormuş. Kadının “Böyle şeyler burada her zaman olur” dediğini aktarıyor.
“Kadınlara puan veriyorlardı”
Hemen her gün fabrikadaki erkek çalışanların kadınları şu ifadelerle derecelendirdiğini iddia ediyor: "Onunla yatarım”, "Poposu 10 numara.” Sözlü ve fiziksel taciz vakalarını anlatan Blickman “İşe başlar başlamaz cinsel tacize uğruyorum desem sizce nasıl görünürdü?” diye soruyor.
Tesla'ya dava açanlardan biri de Jessica Brooks. Vücuduna “aval aval bakanlara karşı” iş istasyonunun etrafına kutular yığdığnı anlatıyor. İşe beraber gidip geldiği Blickman’ın hikayesini doğruluyor. İkisi de erkeklerin her gün kadın çalışanlar hakkında konuştuklarını ve hangilerinin “yatılabilir” olduğunu konuştuklarını iddia ediyorlar. İlk süpervizörünün kendisine yardımcı olmadığını çünkü bu erkeğin de tacizcilerden biri olduğunu söyleyen Blickman “Rahatsız edilmeden çalışabileceğim bir yer aramıştım. Çok mu fazla şey istiyorum?” diye soruyor.
Tesla, çalışma kültürüyle ilgili davalara yabancı değil. 2021'de bir jüri, fabrikada “Negro”, yani “zenci” sözcüğünün kullanımının yaygın olduğunu ve duvarlara ırkçı hakaretler karalandığını iddia eden siyah bir çalışan tarafından açılan ayrımcılık davasında şirketi sorumlu bulmuştu. Geçen bahar 15 Tesla çalışanı, siyahi çalışanların beyaz patronlar tarafından “Tarlaya hoş geldiniz” yorumlarıyla karşılandığını iddia ederek şirkete dava açtı. Şirket avukatları “Tesla, her tür ayrımcılığı yasaklar” diyor.
Tesla'yı savunanlar her büyük şirketin zaman zaman bu davalarla karşı karşıya kaldığını söyleyebilir. Ancak Tesla, açılan davaların miktarı ve iddiaların tutarlılığı açısından uç bir durum gibi görünüyor. Çoğu şirketin Musk gibi baş harfleri TITS, yani "memeler" olacak bir okul açma fikrini ortaya atan bir lideri yok. Davacı kadınlarsa yaşadıklarını iddia ettikleri şeylerin Tesla ve Musk tarafından neden tolere edildiğini anlayamadıklarını söylüyorlar. Musk'ın sorumlu tutulması gerektiğine inanıyorlar.
“Bedava verseler götürüp fabrikada yakarım”
Alize Brown 2020 yılında 21 yaşındaydı, üç aylık bir oğlu vardı ve eşi işsizdi. Bir iş ajansı ona Tesla’da metal parça döküm işi teklif edince tereddüt etmedi.
Saat 6-6 mesaisine başlamak için işe vardığında ona fabrikanın içinede değil, “çadır” diye bilinen dışarıdaki bölümde çalışacağı söylendi. Metal parçaları sıcak bir kimyasal sıvıya daldıracaktı. Ellerini zehirli sıvılardan koruması için iş eldivenleri verildi. Diğer işçilerin kollarında, eldivenlerinin bittiği yerden itibaren yanıklar olduğunu fark etti. Ama tek sorun bu değildi. Brown amirine 12 saatlik vardiyası sırasında süt pompalaması gerektiğini söyledi. Bu bilgi bütün departmana yayıldı. İş arkadaşlarının, özellikle de kendisine takıntılı bir çalışanın emzirmesi hakkında şakalar yapmaya başladığını söylüyor.
Şikayetten sonra kötüleşti
Tacizden bunalan Brown tüm vücudunu örten giysilerle çalışmaya başladığını söylüyor. Evinin yakınındaki Starbucks’ta konuştuğumuz Brown “Sadece işimi yapıp eve dönmek istedim. İzin vermediler” diyor. Bir ay sonra erkek çalışma arkadaşlarının kendisini rahatsız ettiğini amirine aktardı. Mahkeme dosyasına göre vücudunu sık sık aşağıdan yukarıya süzen amiri onu fırçaladı. Brown şikayetten sonra durumun kötüleştiğini aktarıyor.
Mahkeme dosyasında da bir gece sabaha doğru vardiyasını bitirdiğinde bir çalışandan otoparkta koşarak kaçtığını aktarıyor. Brown “Covid zamanıydı. Paraya ihtiyacım vardı” diyor. Önce şikayetçi oldu, yaklaşık iki ay sonra işe gittiğinde kartı kapıyı açmadı. Ona fabrikalarda iddia ettiği şeylerin olduğunu bilseler insanlar Musk’ın arabasını satın alır mı diye sordum. “Bana bir Tesla verseler, fabrikaya götürür orada yakarım” dedi.
“Yemek yiyemedim”
Los Angeles banliyösü Centinela’daki Tesla servis merkezinde “konsiyerj” olarak çalışan Eden Mederos masasının üzerine oyuncak dinozorlar koydu. Bir müşteriye yardımcı olmak için çıkıp yarım saat sonra döndüğünde erkek personel kıkırdıyordu. Dinozorları Musk’ın Twitter’da sıklıkla yaptığı 69 şakasında olduğu gibi bir cinsel pozisyonda yerleştirilmişti. Dinozorları eski konumlarına getirdi ancak masasından her uzaklaştığında aynı şaka yapıldı. Mederos da dinozorlarını eve geri götürdü.
İş yerinde yemek yemeyi bıraktığını çünkü birilerinin o yemek yerken seks sesleri çıkardığını söylüyor. Kendisine yönelik sözlü ve fiziksel tacizleri mahkemeye sunduğu dosyada anlatan Mederos kısa süre önce Los Angeles’tan Oregon’a taşındı. Artık iyileştiğini söylüyor. Ama onunla konuştuktan sonra bundan emin olamadım.
Önce bir kadın konuştu ardından davalar geldi
Tesla’daki taciz vakalarıyla ilgili ilk sesini yükselten Jessica Barraza oldu. 39 yaşındaki iki çocuk annesi, Tesla’daki üç yıllık tecrübesini avukatı David Lowe’a anlattı. Lowe ona diğer kadınların da benzer deneyimler yaşadığından emin olduğunu, kendisinin bunları kamuya anlatmaya hazır olup olmadığını sordu. Barraza evet dedi.
Bir ay içinde, Lowe’un hukuk firması şu an temsil ettiği diğer altı kadınla temas kurdu. Lowe “Bunu yapması cesaret ister. Jessica, diğer kadınların yalnız olmadıklarını bilmelerini sağladı.” diyor. Barraza’nın babası San Jose’de bir şanzıman tamircisiydi. Tesla’nın ağırlıklı olarak erkek dünyasına girmek onu korkutmadı. 2018 yılında kocası Perfecto’yla iki oğulları üniversite çağına yaklaşmıştı. Paraya ihtiyaçları vardı. Çalıştığı yerde saat ücreti 10 dolar, Tesla’da 19 dolardı. Barraza yanından geçtiği erkek çalışanların kendisi hakkında bağırarak şu gibi şeyler söylediğini duyduğunu aktarıyor: “Bu kaltak çok kalın.” İlk yıl boyunca bu davranışlara katlandığını ancak artan taciz sonucunda işe gidemez hale geldiğini resmi şikayetinde anlattı. Barraza bugün bir işçi sınıfı kasabası olan Modesto’da yaşıyor. Burada çok fazla Tesla’ya rastlanmıyor. Ancak görünce de “Bir arabayı yapmak için kaç kadının istismar edildiğini merak ediyorum” diyor.
