ABD ile Çin arasında imzalanan yeni ticaret anlaşması, uzun süredir devam eden ticaret savaşının en tartışmalı başlıklarından birini çözmeyi hedefliyor: nadir toprak elementleri.
Son aylarda ABD’li müzakerecilerle yapılan çok sayıda görüşmeye rağmen Pekin yönetimi, Trump yönetimine verdiği taahhütleri yerine getirmekte yavaş kaldı. ABD şirketlerine hızlı ruhsat garantisi verilmesi yönündeki sözler de karşılıksız kaldı. Üstelik Çin, bu ay başında yeni ihracat kısıtlamaları getirerek denetimleri daha da sıkılaştırdı.
Perşembe günü açıklanan anlaşma kapsamında Çin, son dönemde uygulamaya koyduğu bu yeni düzenlemeleri geri çekmeyi kabul etti. Ancak nisan ayında yürürlüğe giren ilk kısıtlamaların büyük ölçüde yürürlükte kalacağı belirtiliyor.
Nadir toprak elementleri üzerindeki çekişme yeni değil. Çin, uzun süredir bu materyallerin üretimi ve işlenmesinde neredeyse tam hakimiyet sağlayarak küresel pazarda belirleyici konuma geldi.
Nadir toprak elementleri nedir?
“Rare earths” olarak adlandırılan nadir toprak elementleri, periyodik tablodaki 17 metalik elementi kapsıyor. Bunlar arasında skandiyum, itriyum ve lantanitler yer alıyor.
İsminin aksine bu elementler dünyada son derece az bulunmuyor; ancak çıkarılması, ayrıştırılması ve işlenmesi hem yüksek maliyetli hem de çevre açısından son derece zararlı süreçler gerektiriyor.
Nadir toprak elementleri, günlük yaşamın birçok teknolojisinde kullanılıyor. Akıllı telefonlardan rüzgar türbinlerine, LED aydınlatmalardan düz ekran televizyonlara kadar geniş bir yelpazede yer alıyor. Ayrıca elektrikli araç bataryalarında, MRI cihazlarında ve kanser tedavisinde de önemli rol oynuyorlar.
CNN International'ın haberine göre savunma sanayii açısından da kritik önemde olan bu materyaller, F-35 savaş uçaklarından denizaltılara, lazerlerden uydulara ve Tomahawk füzelerine kadar birçok askeri sistemde kullanılıyor.
Üretimde Çin önde
Uluslararası Enerji Ajansı’na göre, küresel nadir toprak madenciliğinin yüzde 61’i Çin’de yapılıyor. İşleme aşamasında ise Pekin’in payı yüzde 92’ye kadar çıkıyor.
Bu elementler iki kategoriye ayrılıyor: “hafif” ve “ağır” nadir toprak elementleri. ABD, ağır nadir elementlerin ayrıştırılması konusunda yeterli altyapıya sahip değil.
CSIS (Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi) Kritik Mineraller Güvenliği Programı Direktörü Gracelin Baskaran, CNN’e yaptığı açıklamada, “Yılın başına kadar Kaliforniya’da çıkardığımız ağır nadir elementleri bile ayrıştırma için Çin’e gönderiyorduk,” dedi.
Ancak Trump yönetiminin nisan ayında açıkladığı yüksek gümrük tarifeleri bu süreci sekteye uğrattı. ABD’de şu anda faal durumda yalnızca bir nadir toprak madeni bulunuyor.
Ticaret savaşlarındaki önemi ne?
Pekin yönetimi, nadir toprak elementlerini ticaret savaşında önemli bir koz olarak kullanıyor. Xi Jinping ve Donald Trump’ın Güney Kore’deki APEC Zirvesi’nde yaptığı son görüşmede de bu konu gündemin ön sıralarındaydı.
Çin bu ay, holmiyum, erbiyum, tuliyum, öropyum ve iterbiyum gibi beş nadir elementi daha ihracat kontrol listesine ekleyerek toplam kısıtlı madde sayısını 12’ye çıkardı. Ayrıca, nadir topraklarla ilgili üretim teknolojilerinin ülke dışına çıkarılmasına da lisans şartı getirdi.
Bu yılın haziran ayında Trump, Çin’in yedi nadir toprak elementi üzerindeki ihracat kısıtlamalarını sürdürmesini “ticaret ateşkesinin ihlali” olarak nitelendirmişti.
ABD’nin Çin’e olan bağımlılığı bu konuda oldukça yüksek. ABD Jeolojik Araştırma Kurumu’nun (USGS) verilerine göre 2020–2023 yılları arasında ABD’nin nadir toprak ithalatının yüzde 70’i Çin’den yapıldı.
Uzmanlara göre Pekin’in son kısıtlamaları, dünyanın iki büyük ekonomisi arasındaki ticaret savaşında yeni bir tırmanma anlamına geliyor.
