The Washington Post gazetesi aralarında çok sayıda general ve amiralin de bulunduğu 500'den fazla emekli ABD askerinin 2015'ten bu yana adı insan hakları ihlalleri ve siyasi baskıyla anılan ülkelerde yabancı hükümetler için çalıştığını ortaya çıkardı. Haberin ortaya çıkış biçimi, ifade ve basın özgürlüğünün kurumlarca garanti altına alınmasının da güçlü bir örneğini oluşturdu.
The Washington Post konuya ışık tutmak için 1970’lerdeki Watergate skandalının da ortaya çıkmasını sağlayan yasa kapsamında ilgili kurumlara başvurdu. İstediği bilgileri alamayınca kara, hava, deniz kuvvetleri, deniz piyadeleri ve Dışişleri Bakanlığı'na yine Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası (FOIA) kapsamında federal düzeyde davalar açtı.
İki yıllık hukuk mücadelesinin ardından gazete yaklaşık 450 emekli asker, denizci, havacı ve deniz piyadesinin dosyalarını içeren 4 bin sayfadan fazla belge elde etti.
Verilen bilgiyle yetinmediler
The Washington Post'a verileri temin eden askeri yetkililer, önce emekli generallerin maaş paketlerini ve düşük rütbeli personelin adlarını “redakte ederek” verdi. Gerekçeleri eski askerlerin mahremiyetini korumaktı. Ancak gazete habercilik araçlarını kullanarak bazı isimleri ve detayları tespit etti. Geri kalan bilgileri elde etmek için de silahlı kuvvetlere ve Dışişleri Bakanlığı'na yeniden dava açtı. Geçen eylül ayında Bölge Yargıcı Amit P. Mehta gazete lehine bir karar vererek hükümete maaş paketlerini ve gazetenen saklanan diğer materyalleri temin etmesini emretti.
Yargıç Mehta kararında hükümetin mahremiyet argümanını “ikna edici bulmadığını” söyleyerek şu ifadeleri kullandı: “Kamuoyunun yüksek rütbeli askeri liderlerin, emekliliklerinde yabancı hükümetlerde istihdam fırsatları yaratmak için konumlarından yararlanıp yararlanmadıklarını ya da böyle yapıyor gibi algılanıp algılanmadığını bilmeye hakkı vardır."
Sivil toplum desteği işe yaradı
Washington merkezli kar amacı gütmeyen bir grup olan Hükümet Gözetimi Projesi (POGO), eski ABD ordu üyelerinin askeri uzmanlıklarını yabancı güçler için nasıl kullandıkları hakkında daha fazla bilgi edinmek için Dışişleri Bakanlığı'na benzer bir kamu belgeleri davası açtı. POGO da Dışişleri Bakanlığı'ndan aldığı belgeleri Washington Post ile paylaştı. POGO'nun soruşturma ve araştırma direktörü Brandon Brockmyer “Halk, emekli kıdemli askerlerin sadece ABD'ye sadık olduğunu varsayıyor. Kamuoyunun, bir yabancı gücün bu askerlerin uzmanlıklarına erişimi olup olmadığını bilme hakkı var” diyor.
ABD'deki federal yasalara göre emekli askeri personelin, yani en az 20 yıl üniformalı olarak görev yapan ve emekli maaşı alma hakkı kazananların yabancı hükümetlerden ABD'ye yeminli bağlılıklarını tehlikeye atabilecek değerli şeyler almaları yasak. Bu yasak federal memurların Kongre'nin izni olmadan “herhangi bir kral, prens veya yabancı devletten” hediye, iş veya unvan kabul etmelerini engelleyen Anayasa maddesine dayanıyor. Yasa emekliler için de geçerli.
Kongre 1977’de gazilerin bu tür işlerini onaylama yetkisini Pentagon ve Dışişleri Bakanlığı'na devretti. Yabancı ülkelerle çalışma izni almak isteyenlerin ayrıca bir istihbarat incelemesinden geçmesi gerekiyor. Dışişleri Bakanlığı ve silahlı kuvvetler izin taleplerini reddetme konusunda geniş bir yetkiye sahip. Ancak The Washington Post bu onayların neredeyse otomatik olarak verildiğini ortaya koydu.
Michael Flynn ve Türkiye vakası
Yasayı ihlal etmenin herhangi bir cezai yaptırımı yok. Ancak Savunma Bakanlığı, kuralları görmezden gelenlerin emeklilik maaşını kesebiliyor. Savunma Finansmanı ve Muhasebe Servisi adlı Savunma Bakanlığı kurumunun sözcüsü Steve Burghardt'a göre bugüne dek beşten az kişinin maaşı donduruldu. Belgeler bunlardan birinin Türkiye ile de ilişkili olduğunu ortaya koyuyor.
Donald Trump'ın ulusal güvenlik danışmanlığını yapan emekli Korgeneral Michael Flynn hakkında Savunma Bakanlığı genel müfettişi tarafından yürütülen bir soruşturma, Flynn'in 2015’te, yani ordudan emekli olduktan bir yıl sonra Rusya ve Türkiye'den 449 bin 807 dolar aldığını ancak durumu ülkesindeki makamlara bildirmediğini ortaya koydu.
Flynn'in yabancı hükümetler adına izinsiz çalıştığı gerçeği, 2015 yılında Kremlin'in propaganda aracı Russia Today'in 10. yıl dönümünün kutlandığı bir galada Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in yanında otururken fotoğraflanmasının ardından gün ışığına çıktı. Russia Today, Flynn'e Moskova’daki etkinlikte konuşması için 38,557 dolar ödemişti.Flynn 2017'de de Rusya'nın ABD büyükelçisi ile olan temasları hakkında FBI'a yalan söylemekten suçlu bulundu.
Genel müfettiş, 2017 yılında Flynn'in yabancı hükümetler için yaptığı çalışmalara ilişkin bir soruşturma başlattı ancak dava beş yıl sürdü. Ordu mayıs ayında Moskova gezisinden aldığı 38.557 doları ceza olarak ödemesini emretti. Ancak Rusya ve Türkiye'den aldığı kalan 411.250 dolar için herhangi bir cezaya karar verilmedi.
Kaşıkçı cinayetine rağmen devam etti
Gazetede yer alan general-yabancı hükümet ilişkilerinin en çarpıcı örneklerden biri Suudi Arabistan’da. Gazeteye göre 15 emekli ABD generali ve amiral, 2016'dan beri Suudi Savunma Bakanlığı için ücretli danışman olarak çalışıyor. Bakanlık, krallığın fiili hükümdarı olan Veliaht Prens Muhammed bin Salman tarafından yönetiliyor. ABD istihbaratı gazetenin yazarlarından Cemal Kaşıkçı'nın 2018'de İstanbul'da öldürülmesini için emir verenin Salman olduğuna kanaat getirmişti.
Suudi Arabistan'ın ücretli danışmanları arasında Barack Obama'nın ulusal güvenlik danışmanı olan emekli General James L. Jones ve Obama ve George W. Bush dönemlerinde Ulusal Güvenlik Ajansı'nı yöneten emekli General Keith Alexander da var. Kaşıkçı'nın öldürülmesinden bu yana Suudiler için danışman olarak çalışanlar arasında emekli bir Hava Kuvvetleri generali ve Afganistan'daki ABD birliklerinin eski bir komutanı yer alıyor.
Söz konusu emekli ABD personelinin çoğunun Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve diğer Basra Körfezi monarşileri için sivil sıfatlarla çalıştığı görülüyor. Haberde geçen askerlerin üçte ikisi Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da görev almış. Zaten birçok ABD generali ve amirali de söz konusu işleri bir zamanlar görev yaptıkları Orta Doğu ülkelerinde kurdukları bağlardan yararlanarak buldu. Kayıtlara göre aktif görevdeyken yabancı hükümetlerle iş görüşmesi yapan ABD'li subaylar var.
Belgeler, yabancı hükümetlerin ABD’li eski askerlere ödediği paraların dolar üzerinden altı, hatta bazen yedi basamaklı rakamlara ulaştığını, bunların da çoğu askerin aktif görevdeyken kazandığı maaşın çok üzerine çıktığını gösteriyor. ABD'de maaş skalasının en üstündeki aktif dört yıldızlı generaller yılda 203 bin 698 dolar yıllık temel ücret alıyor.
Bilgi edinme hakkı nasıl çalışıyor?
ABD’de bilgi edinme kanunu, 1966’da dönemin başkanı Lyndon B. Johnson’ını itirazlarına rağmen çabalarıyla geçti. Ertesi yıl yürürlüğe giren yasa kapsamında ABD vatandaşlarının tüm kamu kurumlarından bilgi talep etme hakkı var. Bu amaçla kurulan foia.gov internet sitesi vatandaşları nasıl bilgi edinebilecekleri konusunda yönlendiriyor. Bir tıkla istenen kuruma ulaşılabiliyor.
FBI’ın buradan gelen talepleri değerlendiren bir departmanı var. Ancak bu departman gerekli gördüğü yerleri karartma hakkına da sahip. Bu da “yayınlanan belgeler gerekli görülen bir araştırmayı engelleyecek kadar ağır bir şekilde yeniden düzenlendi” iddialarına yol açıyor. Amerikan gazeteleri kurumu bilgi edinmek için sıklıkla kullanıyor. Taleplere kurumların yanıt verme süresi 20 gün.
