İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında hayatını kaybetmesi, hükümetin başına kimin geçeceği sorusunu gündeme getirdi. Reisi'nin 85 yaşındaki Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney'in yerine geçmesi bekleniyordu ancak ölümü Ortadoğu'daki en güçlü pozisyonlardan birinin geleceği açısından da sonuçlar doğurdu.
Dini lider ile cumhurbaşkanı arasındaki fark nedir?
Şii İslam teolojisinde Velayet-i Fakih olarak da bilinen dini lider, İran'daki en üst düzey yöneticidir ve devletle ilgili tüm önemli kararların alınmasından sorumludur. Dini lider, 1979 İslam Devrimi'nden sonra kurulan bir pozisyon olup aynı zamanda devlet başkanı ve başkomutandır. Bu göreve sadece erkekler getiriliyor. İran'da uygulanan İslam hukukuna göre, bu görevin en az Ayetullah rütbesinde olması gereken yüksek rütbeli bir Şii ilahiyatçıya (Her ne kadar Hamaney'in kendisinin bu seviyeye ulaşıp ulaşmadığı tartışmalı olsa da) verilmesi gerekiyor.
İran'da cumhurbaşkanı ise ülkenin yürütme organının başıdır ve her dört yılda bir yakından incelenen bir seçim sürecinde seçilir. Cumhurbaşkanı hükümeti kontrol eder ve bu kişinin siyasi geçmişine ve gücüne bağlı olarak devlet politikası ve ekonomi üzerinde büyük bir etkiye sahip olabilir.
Şimdi ne olacak?
İran anayasasına göre cumhurbaşkanının ölümü üzerine cumhurbaşkanı birinci yardımcısı geçici olarak liderliği üstleniyor. Yargı başkanı ve meclis başkanı ile birlikte 50 gün içinde yeni bir cumhurbaşkanlığı seçimi düzenliyorlar. Bu durumda geçici liderin Devrim Muhafızları'nda eski bir subay olan ve bir dönem İslam Cumhuriyeti'nin varlıklarını koruyan bir vakfın başkanlığını yapan Muhammed Mokhber olacak.
Hükümetin istikrarı konusunda kamuoyunda oluşan endişeleri yatıştırmak için Hamaney pazar akşamı (ölümü doğrulanmadan önce) Reisi'nin yokluğu hakkında konuştu ve halkın ülkenin yönetiminde herhangi bir aksaklık beklememesi gerektiğini söyledi.
Reisi'nin ölümünün İran ve bölge üzerindeki etkisi
Reisi'nin ölümüyle ortaya çıkan en büyük sorulardan biri, onun yokluğunun Hamaney'in dini lider olarak yerine kimin geçeceği konusundaki mücadeleyi nasıl etkileyeceği. Bu konu Hamaney yaşlandıkça akademisyenleri, yetkilileri ve analistleri meşgul ediyor.
Reisi'nin ölümünün İran'ın bölgenin geri kalanıyla ilişkileri açısından da sonuçları olabilir. İran, en güçlüleri İsrail'e karşı savaşan bir dizi vekil grubu destekliyor. Devrim Muhafızları, İran'ın düşmanlarının bir kargaşa anından faydalanmamasını sağlamaya çalışacaktır. Reisi ayrıca Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi Körfez ülkeleriyle daha sıcak ilişkiler kurduğu bir dönemi de yönetti ve bu politikanın devam etmesi muhtemel olsa da yeni liderin farklı öncelikleri olabilir.
Sıradaki dini lider kim olacak?
İran'ın karmaşık ve oldukça şeffaf olmayan siyasi yapısında Hamaney'in yerine kimin geçeceğine dair soruların açıkça tartışıldığı neredeyse hiçbir resmi ya da kamusal alan yok. Ancak siyaset kurumuna yakın analistler, yetkililer ve akademisyenler bir süredir hem Reisi'den hem de Hamaney'in oğlu Mojtaba'dan en büyük adaylar olarak bahsediyordu.
Reisi'nin ölümü, Mojtaba'nın dini liderliğinin önünün açılması anlamına geliyor. Ancak bu da riskli bir atama olacaktır. İran'ın miras yoluyla gelen yönetim kavramıyla ilgili sıkıntılı bir geçmişi var. 1979 İslam Devrimi'nin liderleri, yıktıkları monarşiye benzeyen her türlü sisteme şiddetle karşı çıkmıştı. Mojtaba'nın popülaritesi de herhangi bir hükümet pozisyonunda bulunmadığı ve kamuoyu önünde çok sık görülmediği için hiç test edilmedi. Dini liderin herhangi bir meşruiyete sahip olabilmesi için en azından mevcut dini sistemi destekleyen kitlelerden gerçek bir destek alıyormuş gibi görünmesi gerekir.
