Maya Wei-Haas / New York Times
Delaware Üniversitesi'nde kimyasal oşinograf olan Andrew Wozniak, gözlerinin algıladığı şeyleri kavramakta zorlanıyordu. Wozniak, Pasifik Okyanusu'nun dibinde, yaklaşık 1,6 mil (2.5 kilometre) derinlikte, araştırma amaçlı bir denizaltı olan Alvin'i henüz yeni park etmişti. Denizaltından görebildiği kadarıyla, çoğunlukla çorak, simsiyah bir kaya parçası uzanıyordu.
Daha bir gün önce, aynı noktada, Kosta Rika'nın yaklaşık 1.300 mil (yaklaşık 2000 km) batısındaki Tica hidrotermal bacasının kavurucu sularında canlı bir ekosistem gelişmişti. Buradaki canlılar, kayalık deniz tabanının her bir santiminde, küçük bir yaşam alanı içinde kıvranarak yaşıyordu. Dev tüp solucanlarının kızıl uçları akıntıda sallanıyor, midye kümelerinin arasında dolaşıyordu. Böcek benzeri kabuklular sahnede koştururken, hayalet beyaz balıklar bir sonraki hedefleri için tembelce avlanıyordu.
Tarihte bir ilk
Bir süre sonra, kararmış arazide sadece tek bir tüp solucanı kümesi kalmıştı, hepsi ölmüştü. Suyu dolduran partiküller parlak turuncu lav parıltıları kayaların arasında titreşiyordu. Bu titreşimi kameradan gören Wozniak 'Beynim neler olduğunu anlamaya çalışıyordu' dedi.
Derken hem Wozniak hem de denizaltıda bulunan diğer yolcular bir lav kayasının altına gömülmüş volkanik bir patlamaya tanık oldular.
Bu patlama bilim insanlarının, dünyanın etrafında yaklaşık 40.000 mil boyunca (64 bin km.) uzanan, bir beyzbol topunun dikişleri gibi, volkanik bir dağ zinciri olan okyanus sırtlarında gerçekleşen aktif bir patlamaya tanık oldukları ilk seferdi.
Okyanus sırtlarındaki tektonik plakalar birbirlerinden ayrılırken volkanik patlamalarla birlikte Dünya'nın tabakası oluşur. Bu oluşumların %80'i deniz tabanlarında gerçekleşir hali hazırda birçoğu da okyanus sırtlarında meydana gelmektedir.
'Olağanüstü bir hediye'
Konuyla ilgili açıklamalarda bulunan Volkanolog Bill Chadwick, daha önce böyle bir gelişmenin kayıtlara geçmediğini hatırlatarak 'Bu çok heyecan verici bir ilk' dedi. Washington Üniversitesi'nde deniz jeoloğu olan Deborah Kelley ise tarihe geçen olayla ilgili 'Gerçek zamanlı olarak orada bulunmak olağanüstü bir hediye, gerçekten kıskanıyorum' ifadelerini kullandı.
Okyanus sırtlarındaki volkanik patlamalar gezegenimizin en temel süreçlerinden birini incelemek için bilim insanlarına eşsiz bir fırsat sunuyor. Bu fırsatlar arasında yeni deniz tabanının doğuşu, okyanus kimyası, ekosistemler ve mikrobiyal yaşam alanlarının dimanik yapısı yer alıyor.
Okyanusun karanlığında 70 dakika
Wozniak ve meslektaşları, Alvin denizaltısına binmeden önce R/V Atlantis adlı bir gemiyle okyanusa yelken açtılar. Asıl amaçları, Ulusal Bilim Vakfı tarafından finanse edilen Tica menfezinden akan karbonu incelemekti. Hidrotermal menfezler, okyanus tabanından sızarken ısınan deniz suyunu dışarı atan bir gezegensel tesisat sistemi gibi çalışır. Bu işlem, Dünya'nın içinden ısı ve kimyasalları taşıyarak okyanus kimyasını düzenlemeye ve benzersiz bir derin deniz yaşamı topluluğunu beslemeye yardımcı olur.
Wozniak ve ekibinin o günkü dalışı gayet sıradan başlamıştı.
Yaşananlarla ilgili değerlendirmelerde bulunan Delaware Üniversitesi'nde lisans öğrencisi olan Alyssa Wentzel, deniz tabanına doğru yapılan 70 dakikalık yolculukta okyanus derinliklerinin karanlığına batmanın büyüsünü 'Işık kaybolduğunda, biyolüminesanslı denizanaları ve minik zooplanktonlar sürüklenip gitti. Büyüleyiciydi, kelimeler anlamını yitiriyor' dedi.
Sıcaklıklar yükseldi her yer parçacık doldu
Çalışma kapsamında denizaltı, varacakları derinliğe yaklaştıkça sıcaklıklar yavaşça yükseldi, parçacıklar suyu doldurdukça daha karanlık bir büyü ortaya çıktı. Deniz tabanının her zamanki donuk gri-kahverengi rengi, lavın soğuk suya çarpıp hızla sönmesiyle parıldayan mürekkep renkli kaya kıvrımlarıyla kaplıydı. Ortaya çıkan partiküller Alvin'e yansıyan manzarayı bulandırırken yolculuğun lideri Woods Hole Oşinografi Enstitüsü'nden Kaitlyn Beardshear, denizaltıyı yavaşlattı ve sıcaklıkları yakından takip etti. Sıcaklıklar arttıkça, denizaltının ve mürettebatın güvenliğiyle ilgili endişeler de arttı. Sonunda kaptan geri çekilme çağrısında bulundu.
Yüzeye çıktıklarında değerlendirmelerde bulunan Beardshearer ise 'İnanılmaz bir manzaraydı. Birkaç gün önce gördüğüm tüm yaşam ve diğer özellikler gitmişti. Patlamadan birkaç saat sonra orada olduğumuz için bu kadar şanslı olduğumuza inanamıyorum.'
Ekip gemiye döndükten sonra Atlantis'teki hidrofon adı verilen hassas mikrofonların günün erken saatlerinde volkanik patlamayı tespit ettiğini öğrendi. Bir dizi düşük frekanslı patlama kamp ateşine benzer bir çıtırdı yaparak patlamayı gerçekleştirdi.
34 Yıldır bekleniyordu
Bu patlama, 1980'lerde keşfedilmesinden bu yana Tica menfezinde kayıtlara geçen üçüncü patlamaydı. Woods Hole'da deniz jeoloğu olan Dan Fornari ve meslektaşları, onlarca yıldır bölgeyi yakından izleyerek sıcaklık, su kimyası ve daha fazlasındaki değişiklikleri takip ettiler. Bu analizleri deniz tabanının yayılmasının modellenmesiyle birleştirdiklerinde, bölgenin bir patlamaya hazır göründüğünü fark ettiler ve bu patlamaların gerçekleşmesinin her geçen gün arttığını bildirdiler.
Fornari ve ekibi 1991'de, bir patlamanın başlamasından birkaç gün sonra Tica'ya varmışlardı, ancak teyit edecek bir lav parlaması görmediler. Yıllar sonra Fornari, Alvin denizaltısında yapılan çalışmalara yönelik yaptığı değerlendirmede ise 'Şüphe yok, bu, okyanus ortası sırtı boyunca bir patlamanın başlangıcına tanık olmaya en çok yaklaştığımız an oldu' sözlerini kullandı ve ekledi:
'Bütün bunlar, Dünya ve okyanusun bütünsel sistemini çözmekle ilgili. Bütün sistem birbirinin içine geçmiş halde. Bu hem karmaşık hem de güzel'
Öte yandan Wozniak ve ekibi gerçekleşen volkanik aktiviteyi incelemeye devam ediyor. Güvenlik endişeleri nedeniyle Atlantis denizaltısı ile uzaktan veri topluyorlar ve fotoğraflar çekiyorlar. Verilerin araştırmacıların derin deniz volkanizmasının gizemlerini ve deniz ekosistemlerinde oynadığı rolü çözmelerine yardımcı olması bekleniyor.
© 2025 The New York Times Company
