Moskova'da meydana gelen terör saldırısında ölenlerin yası henüz bitmeden Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin bu trajediyi kendi lehine çevirme arayışına girdi. Ancak bu hızlı tepki zaten beklenen bir şeydi. Zira Rus lider geçmişteki terör saldırılarında da aynı şekilde davrandı. Putin'in 1998'de önce Sovyetler Birliği'nin KGB'sinin yerine açılan Federal Güvenlik Servisi'nin (FSB) başına geldi. Ardından sırasıyla Rusya'nın başbakanı ve devlet başkanı oldu.
Saldırıları iktidarını güçlendirmek için kullandı
Kariyeri boyunca Putin 15 terör saldırısı yaşadı. Bunlardan çok azı Crocus City Hall'daki konser salonunda meydana gelen saldırı kadar ölümcüldü. Saldırıların neredeyse tamamı Putin tarafından iktidarını güçlendirmek için kullanıldı. Konser salonu katliamını DEAŞ üstlenmiş olsa da Putin hiçbir kanıt sunmamasına rağmen bu katliamdan Ukrayna'yı sorumlu tuttu. Putin'in iktidarını pekiştirmek için kullandığı bazı terör saldırıları şu şekilde:
1999 Rusya'daki apartman bombalamaları
Tarih: 4-16 Eylül 1999
Ne olmuştu?: Putin'in başbakanlığı döneminde, Eylül 1999'da Rusya'nın çeşitli şehirlerinde bir dizi patlama meydana geldi. Toplam ölü sayısı 307'ye ulaştı. Moskova resmi olarak suçu Çeçen ayrılıkçılara atarken, bazıları bunların Rus güvenlik yetkilileri tarafından düzenlenen bir "sahte bayrak" operasyonu olduğunu iddia etti.
Tarihte ilk kez 16. yüzyılda kullanılan "sahte bayrak" terimi, bir ülkenin başka bir ülkeye saldırmada yasal gerekçe üretmek için çeşitli hileler uygulayarak düzenlediği siyasi ve askeri eylemler olarak tanımlanıyor.
Eylül 1999'da Moskova'dan yaklaşık 200 kilometre uzaklıktaki Ryazan'da meydana gelen bir olay özellikle şüphe çekiciydi. Bir apartman sakini tanımadığı kişilerin Moskova plakalı bir arabayla gelip binanın bodrum katına çantalar bıraktığını fark etti. Olay yerine gelen kolluk kuvvetleri poşetlerin içinde toz halinde bir madde ve bir zamanlayıcı buldu. Basında çıkan haberlerde çantalarda diğer bombalamalarda kullanılan hekzojenlerden bulunduğu iddia edildi. Birçok kişi bu olayı, bombalamaların ardında Rusya'nın güvenlik servislerinin bulunduğunun ve yeni bir saldırı düzenlemek üzere olduklarının kanıtı olarak gördü.
Dönemin FSB başkanı ve şimdi Putin'in baş güvenlik danışmanı olan Nikolay Patrushev bu iddiaları reddederek şunları söyledi: "Bu bir tatbikattı. Şeker vardı, patlayıcı madde yoktu. Bu tür tatbikatlar Ryazan dışında da yapılıyor."
Putin nasıl kendi lehine kullandı?: 1999 bombalamaları dönemin Rusya Başbakanı Putin'i iktidarın zirvesine taşıdı. Çeçen isyancıları suçladıktan sonra Moskova 14 Eylül'den itibaren Çeçenistan'ı bombaladı ve ayrılıkçı bölgeyle ikinci bir kanlı savaş başlattı. Putin kendisini güçlü bir lider olarak tanımlıyordu; Çeçenistan kampanyası popülaritesini önemli ölçüde artırdı ve 26 Mart 2000'de başkan seçilmesine yol açtı. Saldırıların kurmaca olduğunu ve Ryazan'ın bir "FSB fiyaskosu" olduğunu iddia eden bir kitap yazan eski KGB subayı Alexander Litvinenko daha sonra Londra'da iki eski FSB ajanı tarafından öldürüldü.
Nord-Ost kuşatması
Tarih: 23-26 Ekim 2002
Ne olmuştu?: Moskova'daki Dubrovka tiyatrosunda "Nord Ost" adlı oyunun sahnelenmesi sırasında, intihar bombacıları içeri girerek seyircileri rehin aldı. Günlerce süren pazarlıkların ardından Rus özel kuvvetleri binayı basarken uyku gazı kullandı ve tüm teröristleri öldürdü. Ancak bazı rehineler de gazı soluduktan sonra yeterli tıbbi yardımın sağlanamaması nedeniyle hayatını kaybetti. Resmi ölü sayısı hala tartışmalı. Bağımsız STK'lara göre rakamlar 130 ila 174 arasında değişiyor.
Putin nasıl kendi lehine kullandı?: Kolluk kuvvetlerinin taktiklerine yönelik yaygın eleştirilere rağmen Putin güvenlik güçlerini sonuna kadar destekledi. Washington Post'a 2003 yılında verdiği bir röportajda "Gaz zararsızdı ve insanlara zarar veremezdi. Güvenlik güçlerini ya da sağlık personelini eleştirmek kolay ama bu adil değil" dedi. Olayla ilgili eleştirel haber yapan gazeteciler, yıllar sonra yaygın bir uygulama haline gelecek olan agresif sansürün ilk örneklerinden biri olarak Moskova rejimi tarafından hedef alındı.
Beslan okul kuşatması
Tarih: 1-3 Eylül 2004
Ne olmuştu?: Çeçen teröristler Kafkasya bölgesindeki Kuzey Osetya'nın Beslan kentinde bir okulu basarak 1.200'den fazla çocuğu, velileri ve öğretmenleri okulun açılış töreni sırasında rehin aldı. Rus özel servislerinin rehineleri serbest bırakmak için düzenlediği operasyon 334 kişinin ölümüyle sonuçlandı ve bu ölümlerin çoğu Rus birliklerinin okula girmek için kullandığı patlayıcılardan kaynaklandı.
Putin nasıl kendi lehine kullandı?: Trajedinin ardından, Putin de dahil olmak üzere Rus devleti, teröristlerin hiçbir talepte bulunmadığı, aslında Rus güçlerinin Çeçenistan'ı terk etmesini ve bağımsızlığını tanımasını talep ettikleri gibi yanlış bir söylemi yaydı. O zamanlar Putin'in basın sekreterlerinden biri olan ve şimdi Kremlin'in en üst düzey sözcüsü olan Dmitri Peskov, durumun haberleştirilmesinde kilit rol oynadı. Daha sonra Putin, Beslan katliamını, 89 Rus bölgesinin tamamında vali seçimini kaldıran ve kendisine yandaşlarını atama ve ülke genelinde hakimiyetini sıkılaştırma imkanı veren yasal değişiklikleri meşrulaştırmak için kullandı.
Moskova metro saldırıları
Tarih: 29 Mart 2010
Ne olmuştu?: Çeçen intihar bombacıları Moskova'nın iki merkezi metro istasyonunda patlayıcıları infilak ettirerek 39 kişinin ölümüne ve 100'den fazla kişinin yaralanmasına neden oldu.
Putin nasıl kendi lehine kullandı?: Putin başbakan olarak ipleri elinde tutarken kısa bir süreliğine en üst makamda bulunan dönemin Devlet Başkanı Dmitri Medvedev, Rusya genelinde toplu taşıma araçlarında güvenlik önlemlerini artırdı. Bu da Moskova metrosunda yüz tanıma sistemli kameraların kullanılmasına yol açtı. On yıldan fazla bir süre sonra Rusya, ülke çapında yüz tanıma teknolojisine sahip yaklaşık 500.000 kamera kurdu. Bu sistem genellikle muhalif aktivistleri takip etmek ve gözaltına almak için kullanılıyor.
Petersburg metro bombalaması
Tarih: 3 Nisan 2017
Ne olmuştu?: Rusya'da İslami terör grubuna mansup bir intihar bombacısı Petersburg metrosunda tren vagonunda üzerindeki bombayı patlatarak 16 kişinin ölümüne neden oldu. O sırada İslam Devleti Rusya ile çatışma halindeydi ve Putin isyancı gruplara karşı savaşan Suriyeli otokrat Beşar Esad'a ölümcül yardımlar yapıyordu.
Putin nasıl kendi lehine kullandı?: Soruşturma, teröristlerin iletişim için Telegram mesajlaşma uygulamasını kullandıklarını ve bu uygulamanın görece güvenli olduğunu öne sürdü. Rus hükümeti Telegram yönetimi üzerindeki baskıyı artırarak 2018'de uygulamanın tamamen engellenmesini sağladı. Telegram aynı yıl kullanıcı bilgilerini kolluk kuvvetleriyle paylaşmayı kabul etti; uygulamanın engeli 2020'de kaldırıldı.
O zamandan beri, Telegram yönetimi Rus devletiyle daha uyumlu gidiyor. 2021'de muhalefet lideri Aleksey Navalni'nin "Akıllı Oy" botunu Rus parlamentosunun alt kanadı olan Devlet Duması seçimleri öncesinde engelledi. Oylama talimatlarını dağıtmak için çok önemli bir araç olan bu sistem kullanıcılara Putin yanlısı adayları yenme ihtimali en yüksek olan adayları gönderiyordu.
Konser saldırısından sonra Putin'den neler beklenebilir?
Putin'in Rusya'daki saldırılardan yararlanma geçmişi göz önüne alındığında konser salonu saldırısına vereceği tepki basit olamayacak. İnsan Hakları Merkezi Siyasi Mahkumlar Destek Programı Başkanı Sergei Davidis, Putin'in ilk olarak planlanmış ancak tahmin edilebileceği gibi popüler olmayan bazı tedbirleri uygulamaya koyabileceğini söyledi. Bunun en iyi örneği Beslan kuşatmasının ardından vali seçimlerinin kaldırılmasıudı. Bu olay açıkça ilgisiz bir olay olmasına rağmen planlanan tedbir için bir bahane olarak kullanıldı.
İdamı geri getirebilir
Davidis, "Bu anlamda, burada sadece gündemlerinin ne olduğu sorusu var" dedi. Ancak, Ukrayna'daki savaş zaten tam sansür de dahil olmak üzere kısıtlamaları sıkılaştırmak için istismar edilen olağanüstü bir durum. Davidis, Rusya'da idam cezasının geri getirilmesinin mümkün olduğunu, ancak bunun 'Pandora'nın kutusunu açmak' anlamına geleceğini ve kendilerinin de bunu açmaktan korkabileceklerini sözlerine ekledi.
Daha fazla kısıtlama
Davidis'e göre geriye Rus yetkililere özgü tepkisel bir yanıt kalıyor: daha fazla kısıtlama getirmek. Bunlar cezaların ağırlaştırılması, suçların kapsamının genişletilmesi, belirli faaliyetlerin suç sayılması ya da terör şüphelileriyle ilgilenen kolluk kuvvetlerine daha fazla ayrıcalık tanınması olabilir.
