Dünyanın ilk nükleer silahlarını geliştiren ekibe liderlik eden Amerikalı fizikçi Robert Oppenheimer, biliminin ortaya çıkardığı güçler hakkındaki çelişkili duygularını açıklamak için eski Hindu kutsal kitaplarından alıntı yaptı: Artık dünyaları yok edebilen ölüme dönüştüm. Oppenheimer sonraki yıllarında savaş için silahlanmış ulus devletlerin olmadığı bir gelecek ve hepsinden önemlisi savaşsız bir dünya özlemi içindeydi.
Doğa tahribatının derinliği fark edilmeli
Yine de Oppenheimer'ın 1945'te Hiroşima ve Nagazaki'nin bombalanmasından sonra başvurduğu kadim metin Bhagavad Gita'yı okurken çok net bir şekilde fark ettiği başka bir kayıp türü daha var: İnsanlar artık içinde yaşadıkları dünyayı yok etme gücüne sahip. Ukrayna halkı, kendilerinden çok daha üstün kaynaklara sahip bir ulus devlet tarafından kendilerine yaşatılan savaş ve ölüme acımasızca aşina hale geldi. Vatanlarını kurtarmak için verdikleri mücadelede yaşadıkları kayıpları asla unutmayacaklar. Ancak Ukrayna aynı zamanda sınırlarının çok ötesinde yankı uyandıracak ölçekte bir yaşam alanı ve doğa tahribatıyla karşı karşıya. Ölçülmesi neredeyse imkansız olsa da, bu zararın genişliği ve derinliği fark edilmeli.
Küresel gıda güvenliği risk altında
Rusya Ukrayna'nın çevresini, nehirlerini, ormanlarını ve tarlalarını kasıtlı olarak hedef alıyor. Ukrayna'nın biyolojik çeşitliliği, hayvan ve deniz canlılarının yaşam alanları büyük ölçüde zarar gördü ve kirletildi. Zarar gören endüstrilerinden ve altyapısından toksinler sızıyor. Küresel gıda güvenliği risk altında. Dünya, giderek büyüyen bu çevresel tehdidi görmezden gelmemeli.
Ukrayna'nın çevresine yönelik ezici tehdit, Haziran ayında Avrupa'nın en büyük su rezervuarlarından birini tutan devasa Nova Kakhovka barajının olağanüstü çöküşüyle vurgulandı. Bu tesadüfi bir çöküş değildi: Baraj Rusya'nın kontrolü altındayken bir iç geçitte meydana gelen patlama barajın beton kalbini parçalara ayırdı. Bu da 40'tan fazla kasaba ve köyü ve dünyanın en değerli tarım bölgelerinden birini harap eden feci bir sele yol açtı. Tonlarca petrol Dnipro Nehri'ne döküldü. Sayılamayacak kadar çok kara mayını nehre ve Karadeniz'e saçıldı ve zehirli sızıntıya yol açtı.
Nükleer felaket endişesi
Bugün, Ukrayna'nın Zaporizhzhia nükleer santralinde daha da büyük bir çevre felaketinin yaşanmasından endişe ediyoruz. Santral geçen yıl Rusya tarafından ele geçirildi ve halen Rusya'nın kontrolü altında. Ukrayna istihbaratı, Rus güçlerini ya sınır dışı edilmeden önce santrali yok etmek ya da Ukrayna'nın üzerine yıkmaya çalışacakları bir olay sahnelemek için mayın dökmekle suçluyor.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Genel Müdürü Rafael Grossi Haziran ayında Zaporijya'yı ziyaret etmiş ve durumu son derece değişken olarak tanımlamıştı. Bir nükleer santralde patlayıcılarla oynamak, Ukrayna ve tüm Avrupa için çevresel kıyamet riski taşır. Nükleer kirlenme sınırlara bakmaz.
Hem Ukrayna hem Rusya yasalarında suç
Rusya adaletle yüzleşecek. Hem uluslararası ceza mahkemesi hem de Ukrayna başsavcısı bu eylemleri savaş suçu olarak soruşturuyor. Ancak hem Ukrayna hem de Rus yasalarına göre bu suçlardan bazıları ekokırım olarak nitelendiriliyor. Ekokırım bu korkunç zamanlar için en uygun terim. Ukrayna yasalarında, "Flora ve faunanın toplu imhası, hava veya su kaynaklarının zehirlenmesi ve çevre felaketine neden olabilecek diğer eylemler" olarak tanımlanıyor.
Bir gün savaş sona erecek ve Devlet Başkanı Zelenskiy'nin barış planında da belirtildiği üzere, Ukrayna'da adil ve kalıcı bir barışın tesis edilmesi için çevre güvenliği temel önceliklerden biri olacak. Başkan'ın 10 maddelik stratejisi doğal çevrenin korunmasına vurgu yapıyor. Zelenskiy, aralarında üst düzey Ukraynalı yetkililer ve önde gelen uluslararası şahsiyetlerin de bulunduğu bir grubu, hem Ukrayna'yı hem de uluslararası toplumu bunun nasıl gerçekleştirilebileceği konusunda net olmaya zorlamak üzere görevlendirdi. Nitekim önemli küresel oyuncuların ulusal güvenlik danışmanları bu ayın başlarında Suudi Arabistan'ın Cidde kentinde barışa giden yolu tartıştılar.
Umudumuzu yitirmedik
Ukrayna'nın ve endüstrilerinin yeniden inşasına yeşil, net sıfır hedefler rehberlik etmeli. Çevresel yeniden yapılanma hedefleri uluslararası toplumun güçlü desteğine ihtiyaç duyacak. Ancak şimdi acil eyleme ihtiyaç var. Savaş sırasında bile daha fazla çevresel felaketi önleyecek veya zararı azaltacak tedbirlere öncelik verilmeli. Ukrayna halkı savaşa, ölüme ve yıkıma acımasızca alıştı. Ancak daha sonra bölge ve dünya için öngörülemeyen sonuçları olabilecek daha fazla çevresel felaketi önlemek için mümkün olan her şeyi yapmalıyız.
Oppenheimer soğuk savaşın zirvesindeyken "Tüm dünyanın cehenneme gittiği çok açık" demişti ama biz burada Kiev'de umudumuzu yitirmedik. Dünyanın cehennemden kurtulması için en iyi şans, geri kalanımızın bunu önlemek için bir şeyler yapmasına bağlı.
Andriy Yermak Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Ofisi'nin başkanı. Margot Wallström ise İsveç'in eski dışişleri bakanı. Birlikte savaşın çevresel sonuçları üzerine Uluslararası Çalışma Grubu'nun eş başkanlığını yürütüyorlar.
