Peru'daki sahil kasabası Chancay bir zamanlar İspanyol öncesi İnka kültüründen biraz daha fazlasıyla biliniyordu. Scarborough büyüklüğündeki kasaba, güneydeki başkent Lima'da yaşayan ve 19. yüzyıldan kalma sahte Ortaçağ kalesini ziyaret etmekten hoşlananlar için bir turizm merkezi olarak hizmet veriyordu. Ancak önümüzdeki aydan itibaren, Çin lideri Şi Cinping'in kafilesi bölgeye geldiğinde dünya düzenindeki bir devrimin merkezinde yer alacak.
Chancay'ın huzuru, Güney Amerika'nın Pasifik kıyı şeridinde dünyanın en büyük konteyner gemilerini alabilecek büyüklükte ilk olan 3,6 milyar dolarlık bir mega limanın inşa edilmesiyle bozuldu. Peru bu limanın sadece kendisi için değil, Brezilya gibi komşuları için de Asya'daki fabrikalara hızlı ve doğrudan bir hat açacağını umuyor. Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri üzerinden aktarma ihtiyacını ortadan kaldırarak Çin'e Pasifik'in doğu kıyısında (yani Amerika'nın arka bahçesinde) bir derin su limanı ve kıtanın kilit ticaret yolunun kontrolünü verecek. Çin de aynı şeyi umuyor. Devlete ait şirketlerden birinin limanı inşa etmekle kalmayıp işletme hakkını da almasının en büyük nedenlerinden biri bu.
Kilit noktaya geldi
Peru ordusunda stratejist olan Yarbay Manolo Eduardo Villagra geçen yıl limanın stratejik etkileri üzerine yazdığı bir notta “Peru, Çin'in Güney Amerika'daki liman merkezi haline gelecek ve bu da ABD'nin çıkarlarını altüst edecek” diyordu. Villagra'nın vardığı sonuç, kısa bir süre önce iç savaş ve siyasi istikrarsızlıkla parçalanan ülke aniden rakip güçler arasında kilit bir nokta haline gelirken Peru'nun askeri güçlerini güçlendirmeye başlaması gerektiği yönünde.
En tartışmalı proje oldu
Chancay, Başkan Şi'nin mirası olan ve Pekin'in gelişmekte olan ve orta dereceli ülkeleri Çin'in ticari ve siyasi yörüngesine bağlamak için altyapıya fon sağladığı Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında yapılan en büyük yatırım değil. Ancak bu proje Çin'in en tartışmalı projelerinden biri haline geldi.
Peru kendi politikasını ihlal etti
Çin'in en büyük devlete ait liman ve gemicilik şirketi Cosco'nun yüzde 60'ına ve Perulu bir madencilik şirketi olan Volcan'ın yüzde 40'ına sahip olduğu bir şirketin Pasifik'e bir geçit inşa edeceği basit bir ticari girişim gibi görünüyordu. Peru ve Latin Amerika'nın diğer bölgeleri Çin'e ve Asya'nın geri kalanına maden ve soya fasulyesi gibi gıda ihraç edecek ve tüketim malları ithal edecektir. Peru hükümeti, inşaat sözleşmesinin Cosco'ya limanı işletmek için münhasır haklar verdiği gerçeğine geç uyandı. Tüm limanların devlet tarafından işletilmesi gerektiği politikasını ihlal etti. Bu yıl bu maddeden kaçmaya çalıştığında Cosco mahkemeye gitti ve hükümet geri adım attı. Bu durum Washington'da alarm zillerini çaldırdı. Tüm Çinli şirketler, özellikle de devlete ait olanlar, ABD ile savaş gibi kriz zamanlarında Pekin'in güvenlik taleplerine ve Halk Kurtuluş Ordusu'na (PLA) yasal olarak uymak zorunda. Bu da teorik olarak Chancay'ı bir Çin deniz üssüne dönüştürebilir. ABD Güney Komutanlığı'nın başındaki General Laura Richardson bu yıl bir kongre komitesine verdiği demeçte Chancay'a atıfta bulunarak “Çin Halk Cumhuriyeti bölge genelinde çift kullanımlı sahalar ve tesisler geliştirerek büyük oyun oynuyor” dedi.
Washington sadece kendini suçluyor
Şi iktidardaki 12 yılında Latin Amerika'ya defalarca ziyarette bulundu ve Çinli şirketler özellikle yeni teknolojinin anahtarı olacak madenlere yatırım için nakit akıttı. Arjantin, Bolivya ve Şili'de cep telefonlarından arabalara kadar her şeyin bataryalarının temel bileşeni olan lityum üretiminde hisseleri var. Peru'da Çin, ülke nüfusunun üçte birine ev sahipliği yapan başkentin tüm elektriğini sağlayan şirketleri kontrol ediyor. Buna karşın Amerika çok az ilgi gösterdi. Biden henüz Güney Amerika'yı ziyaret etmedi ve Trump Arjantin'deki bir toplantıda orada sadece üç gün geçirdi. Amerikan şirketleri, genellikle Çin'in görmezden geldiği bölgedeki siyasi istikrarsızlığı gerekçe göstererek başkanlarının izinden gittiler.
Chancay limanının başarısı, Brezilya gibi ülkelerin bu limanı gerçekten karlı hale getirecek yeni karayolu ve demiryolu bağlantılarının önündeki çevresel ve teknik engelleri aşıp aşamayacağı gibi zorluklarla karşı karşıya. Amerika, Latin Amerika'nın sıradan seçmenlerinin uzun vadede daha yabancı olan Çin yerine daha yakın ve özgür komşularının yörüngesinde kalmayı tercih edeceklerine güveniyor. Ancak Pekin de Chancay gibi gelişmelerle ABD'ye karşı küresel bir rakip olma fikrini küçümsüyor. Global Times'ta bu hafta yayınlanan bir başyazıda, limanın Peru gibi yerlerde Amerikan ve Çin yatırımları arasında herkesin yararına olacak bir “sinerji” yaratılabileceğini gösterdiği belirtildi.
