Rusya'nın geçen yıl Ukrayna'yı işgalinin ilk aylarında petrol ve doğal gaz fiyatlarında yaşanan artış Moskova'ya büyük bir kazanç sağladı. Ancak o günler geride kaldı. Savaş ikinci yılına girerken ve Batı'nın yaptırımları daha da sertleşirken, Rusya'nın devlet gelirleri daralıyor ve ekonomisi muhtemelen uzun vadede daha düşük bir büyüme yörüngesine giriyor.
Ülkenin en büyük ihracat kalemleri olan gaz ve petrol, büyük müşterilerini kaybetti. Hükümet maliyesi zor durumda. Ruble dolar karşısında Kasım ayından bu yana %20'nin üzerinde değer kaybetti. Gençlerin cepheye gönderilmesi ya da askere alınma korkusuyla ülkeden kaçması nedeniyle işgücü azaldı. Belirsizlik iş yatırımlarını azalttı.
The Wall Street Journal'ın haberine göre işgalden kısa bir süre sonra ülkeyi terk eden eski bir Rus Merkez Bankası yetkilisi olan Alexandra Prokopenko, "Rusya ekonomisi uzun vadeli bir gerileme sürecine giriyor" öngörüsünde bulundu.
Kısa vadeli bir tehdit yok
Ekonomik zorlukların Rusya'nın savaş yürütme kabiliyetine kısa vadeli bir tehdit oluşturacak kadar kötü olduğuna dair bir işaret yok. Ancak devletin gelirlerindeki azalma, Devlet Başkanı Vladimir Putin'in sivilleri zorluklardan korumasına yardımcı olan sübvansiyonlar ve sosyal harcamalar ile balon gibi şişen askeri harcamaların nasıl uzlaştırılacağı konusunda giderek derinleşen bir ikileme işaret ediyor.
Rusya'nın nakit parası tükeniyor
Rus milyarder Oleg Deripaska bu ay Rusya'nın nakit parasının tükenmekte olduğu uyarısında bulundu. Hammadde patronu, bir ekonomi konferansında "Gelecek yıl para olmayacak, yabancı yatırımcılara ihtiyacımız var" dedi.
Yanı başındaki Avrupa pazarını büyük ölçüde kaybeden ve diğer Batılı yatırımcıların da çekilmesiyle birlikte Çin'e daha da bağımlı hale gelen Moskova'nın, baskın güney komşusunun ekonomik kolonisi haline gelmekle ilgili uzun süredir devam eden korkuları gerçekleşme tehdidiyle karşı karşıya.
Uzun vadeli tablo iç karartıcı
Londra'daki Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü'nde kıdemli araştırmacı olan Maria Shagina konuyla ilgili şu sözleri kaydetti: "Rusya'nın kısa vadedeki direncine rağmen, uzun vadeli tablo iç karartıcı: Moskova çok daha içe dönük ve Çin'e aşırı bağımlı olacak."
Avrupa yeni kaynak arayışına girdi
Bu karartıcı görünümün büyük bir kısmı, Putin'in geçen yıl Batı Avrupa'ya Rus enerji kaynaklarını sınırlandırarak Ukrayna'ya Batı desteğini sınırlamayı öngörmesinden kaynaklanıyor. Oysa Avrupa hükümetleri Kiev'e verdikleri desteği azaltmak yerine yeni doğal gaz ve petrol kaynakları bulmak için hızla harekete geçti. Avrupa'ya Rus gazı akışının çoğu durdu ve ilk sıçramanın ardından küresel gaz fiyatları keskin bir düşüş gösterdi. Moskova şimdi de petrol üretimini Haziran ayına kadar önceki seviyesinden %5 oranında azaltacağını açıkladı. Petrolünü ise küresel fiyatlara göre indirimli satıyor.
Rusya'nın enerji geliri yarı yarıya düştü
Sonuç olarak, hükümetin enerji geliri bu yılın ilk iki ayında geçen yıla kıyasla neredeyse yarı yarıya düşerken, bütçe açığı da derinleşti. Mali açık ilk iki ayda 34 milyar dolara ulaştı ki bu da ülkenin toplam ekonomik çıktısının %1,5'inden fazlasına denk geliyor. Bu durum Moskova'yı, krize karşı ana tamponlarından biri olan varlık fonuna daha derinlemesine dalmaya zorluyor.
Hükümet hala yurt içinden borçlanabiliyor ve işgal öncesinden bu yana 28 milyar dolar küçülmesine rağmen devlet varlık fonunun hala 147 milyar doları var. Rusya petrolünü Çin ve Hindistan'a satmanın yollarını buldu. Çin, Rusya'nın eskiden Batı'dan aldığı pek çok parçayı sağlamak için devreye girdi.
Rus yetkililer zorlukları kabul etmekle birlikte ekonominin hızlı bir şekilde uyum sağladığını söylüyor. Putin, hükümetinin ekonomiye yönelik tehditlere karşı koymada etkili olduğunu söyledi. Putin geçen ay yaptığı ulusa sesleniş konuşmasında "Elbette ulusal savunma en önemli önceliktir, ancak bu alandaki stratejik görevleri çözerken geçmişin hatalarını tekrarlamamalı ve kendi ekonomimizi yok etmemeliyiz" sözlerini kaydetti.
Petrol gelirleri Putin'i iktidarda rahat ettirdi
Putin'in 20 yılı aşkın iktidarının büyük bölümünde, yüksek petrol ve doğal gaz gelirleri, Rusların çoğunun yükselen yaşam standartları karşılığında muhalefet siyasetinden ve protestolardan büyük ölçüde uzak durduğu bir toplumsal sözleşmeyi destekledi.
Uluslararası Para Fonu(IMF), Rusya'nın potansiyel büyüme oranının -enflasyona yol açmadan büyüyebileceği oran- Kırım'ı Ukrayna'dan aldığı 2014 yılından önce %3,5 civarında olduğunu tahmin ediyor. Bazı ekonomistlere göre verimlilik düştükçe ve ekonomi teknolojik olarak geri kalıp daha izole hale geldikçe bu oran şimdi %1 civarına geriledi.
Enflasyon riskleri kötüleşiyor
Merkez Bankası bu ay yaptığı açıklamada, ihracattaki düşüş, sıkı işgücü piyasası ve artan hükümet harcamalarının enflasyon risklerini kötüleştirdiğini söyledi. Rusya'da enflasyon Şubat ayında geçen yılın aynı ayına kıyasla %11 civarında seyretti. Merkez bankası bu oranın önümüzdeki aylarda geçici olarak %4'ün altına düşeceğini, ancak bunun nedeninin baz etkisi olduğunu söyledi. Ekonomistler, diğer bazı ekonomik göstergelerin de bu tür baz etkileri nedeniyle önümüzdeki aylarda geçici olarak iyileşeceğini söylüyor.
Moskova merkezli Gaidar Ekonomi Politikası Enstitüsü, ülke sanayisinin kayıtların tutulmaya başlandığı 1993 yılından bu yana en kötü işgücü sıkıntısını yaşadığını söyledi. Merkez bankasına göre, işgal sonrası beyin göçü ve geçen sonbaharda yaşanan 300 bin kişilik askeri seferberlik, işletmelerin yaklaşık yarısının işçi açığıyla karşı karşıya kalmasına neden oldu. Çilingirler, kaynakçılar ve makine operatörleri yüksek talep görüyor.
İşgücü açığı askeri üretimi engelliyor
Kısa bir süre önce bir uçak fabrikasını ziyaret eden Putin, işgücü açığının askeri üretimi engellediğini söyledi. Hükümetin hizmetten muaf tutulacak öncelikli mesleklerin bir listesini hazırladığını söyledi. Savaştan önce Oleg Mansurov, Elon Musk'ın SpaceX'i ile rekabet etmeyi hayal ediyordu. İşgalin ardından Mansurov'un Moskova merkezli SR Space şirketindeki yatırımcılar fonlarını çekti.
Nisan 2022'ye gelindiğinde, 2020'de risk sermayesi fonuyla kurduğu özel şirket iflasla karşı karşıyaydı. Şirketi kurtarmak için, web tasarımından uydu görüntülerinin analizine kadar hizmetler sunan bir BT işine dönüştürdü.
Batılı uydu görüntüleme hizmeti şirketleri savaş nedeniyle Rus pazarını terk etmişti ve Mansurov, Gazprom PJSC ve nükleer mühendislik şirketi Rosatom gibi daha önce yaklaşımlarını reddeden büyük devlet kontrolündeki işletmelerin ilgisini sağladı.
Sadece hayatta kalmak zorunda olduğumuzu anladık
Mansurov konuyla ilgili "Niteliksel bir sıçrama yapacak uzun vadeli bir ürün geliştirmeye değil, sadece klasik bir işletme olmaya ve gelir elde etmeye daha fazla odaklandık" dedi ve ekledi: "Sadece hayatta kalmak zorunda olduğumuzu anladık."
Şirketler Batı'nın ithalat yasaklarına uyum sağlamaya çalışıyor. Moskova, Çin'den yarı iletkenler ve mikroçipler de dahil olmak üzere diğer ülkelerden Ukrayna'daki savaşı için kritik olan teknolojilerin ithalatını artırırken, birçok sektörde sorun yaşıyor.
Merkez Bankası, yeni uçak ve parça açığının bakım sorunlarına yol açabileceği havayolu sektöründe risklerin arttığını söyledi. Banka, bilişim ve finans firmalarının yazılım, veri tabanı yönetim sistemleri ve analitik araçları ve ekipmanları gibi Batı teknolojilerine erişimleri olmadan mücadele ettiklerini söyledi.
Rusya mevcut yaptırımlardan önce yıllarca ithal ikamesini -yabancı malları yerli mallarla değiştirmeyi- denedi ama sınırlı bir başarı elde etti. Telekomünikasyon ekipmanlarının ve gelişmiş petrol sondaj yazılımlarının büyük bir kısmı ithal ediliyor.
Otomobil üretiminde sert düşüş
Sanayi üretimindeki artışın büyük bölümü, savaşta kullanılan büyük miktarlardaki malzemenin yerine füze, top mermisi ve askeri giysi üreten fabrikalardan geliyor. Putin, bazı fabrikaların talebi karşılamak için birden fazla vardiya çalıştığını söyledi.
Resmi istatistikler askeri üretimi ayrıştırmazken, analistlerin silah ve mühimmatı da içerdiğini söylediği "mamul metal eşya" üretimi geçen yıl %7 arttı. Askeri üretimi de içerdiği söylenen bir diğer kalem olan bilgisayar, elektronik ve optik ürünlerin üretimi ise Kasım ayına kıyasla Aralık ayında %41, yıl genelinde ise %2 artış gösterdi. Buna karşın, otomobil üretimi yıldan yıla yaklaşık %45 düştü.
Askeri üretim sorunları maskeliyor
Prokopenko, askeri üretimin sorunları maskeledeğini dile getirerek "Bu tablo sanayide üretken bir büyümeyi göstermiyor. Bu ekonomiyi geliştirmez" sözlerini kaydetti.
Rusya, başlangıçta yüksek küresel enerji fiyatlarının da yardımıyla geçen yıl en kötüsünden kaçınmayı başardı. Resmi verilere göre gayri safi yurtiçi hasıla %2,1 düşerek, %10 ila %15'lik düşüş tahminlerinin çok altında kaldı.
Avrupa'ya gaz ihracatı geçen yaza kadar azalmaya başlamadı. AB'nin deniz yoluyla taşınan Rus petrolüne getirdiği yasak ancak Aralık ayında yürürlüğe girmeye başladı. Dizel gibi petrol ürünlerine yönelik yaptırımlar ise geçen ay yürürlüğe girdi. IMF'ye göre bu gecikmeler enerji gelirlerini yüksek tuttu ve hükümetin 2022'de GSYH'nin yaklaşık %4'ü oranında büyük bir mali teşvik başlatmasına yardımcı oldu.
Petrol ve gaz gelirlerinde sert düşüş
Ancak bu yılın Ocak ve Şubat aylarında, toplam bütçe gelirinin neredeyse yarısını oluşturan petrol ve gaz vergisi geliri bir önceki yıla göre %46 oranında düşerken, devlet harcamaları %50'den fazla arttı.
Analistler, savaş harcamalarının bütçe üzerindeki yükü nedeniyle Rusya'nın mali dengesini sağlamak için ihtiyaç duyacağı petrol fiyatının varil başına 100 doların üzerine çıktığını tahmin ediyor.
Maliye Bakanlığı'na göre, ülkenin amiral gemisi Urals ham petrolü Şubat ayında varil başına ortalama 49,56 dolar getirerek, o ay varil başına 80 dolar civarında işlem gören Brent gösterge fiyatına göre bir indirim yaptı, ancak bazı analistler aradaki farkın daha az olduğunu savunuyor. Hükümet geçtiğimiz ay üreticilerden daha fazla vergi alabilmek amacıyla petrol vergilendirme formülünü değiştirdi.
Rusya'nın petrolde pazarlık gücü azaldı
Viyana Enstitüsü ekonomisti Astrov, "Rusya artık dünya petrol piyasasında daha düşük bir pazarlık gücüne sahip çünkü petrolü nereye gönderecekleri konusunda çok daha az seçenekleri var" dedi.
Tüketiciler de zor durumda. Resmi verilere göre perakende satışlar 2022'de %6,7 düşerek 2015'ten bu yana en kötü performansını sergiledi. Moskova merkezli Avrupa İşletmeler Birliği'ne göre yeni araba satışları Şubat ayında bir önceki yıla göre %62 oranında düştü.
Mütevazi büyüme beklentisi
Bu yıl için çoğu analist GSYH'de bir düşüş daha beklerken, IMF de dahil olmak üzere bazıları mütevazı bir büyüme öngörüyor. Ancak fon, 2027 yılına kadar ekonomik çıktının savaş öncesi tahminlere göre yaklaşık %7 daha düşük olacağının öngörüldüğünü söyledi. IMF, "İnsan sermayesindeki kayıp, küresel mali piyasalardan izolasyon ve ileri teknolojiye erişimin engellenmesi Rus ekonomisini sekteye uğratacaktır" dedi.
Bir danışmanlık firması olan Rystad Energy, Rus petrol ve doğalgaz arama ve üretimine yapılan yatırımın işgalden önce 57 milyar dolar olarak tahmin edilirken bu yıl 33 milyar dolara düşmesini bekliyor. Bu da ileride daha az üretim anlamına gelecek.
Petrol üretimi daha da düşecek
BP analistleri, Rusya'nın 2019 yılında günde yaklaşık 12 milyon varil olan toplam petrol üretiminin 2035 yılına kadar günde 7 milyon ila 9 milyon varile düşeceğini tahmin ediyor. Astrov, "Bir ya da iki yıllık bir krizden bahsetmiyoruz. Rus ekonomisi farklı bir yörüngeye oturacak" sözlerini kaydetti.
