ABD Başkanı Donald Trump’ın müttefikleri ve rakipleriyle birebir anlaşmalar yapmayı tercih etmesi, kendisinin iddia ettiği “anlaşma yapma yeteneğinin” ayırt edici özelliği oldu. Ancak Çin ile yapılan ticaret ateşkesi neredeyse çökmek üzereyken, bu yaklaşımın ne kadar kırılgan olduğu gün yüzüne çıktı.
Çin Ticaret Bakanlığı, çarşamba gecesi nadir toprak elementleri ve ABD savunma ile teknoloji uygulamaları için kritik diğer malzemelere ilişkin geniş çaplı yeni ihracat kontrollerini açıkladı. Bu haber, ilgili sektörlerde şok etkisi yarattı ancak daha geniş piyasalarda aynı tepkiyi görmedi.
Bloomberg'de yer alan habere göre Trump’ın cuma günü Truth Social’da yayımladığı paylaşımıyla Çin’den gelen mallara yönelik “büyük bir vergi artışı” tehdidi, ABD borsalarını tüm gün süren bir düşüşe sürükledi. Saatler sonra Trump, 1 Kasım’dan itibaren Çin’e ek %100 vergi uygulayacağını duyurdu. Bu, her iki tarafın da bu yılın başlarında, uygulanması halinde fiilen ekonomik kopuş anlamına geleceğini belirttiği seviyelere yaklaşma tehdidiydi. Ayrıca kritik yazılımlar için ihracat kontrolleri planladığını açıkladı.
Tarife gerginliği
Dünyanın en büyük iki ekonomisi arasındaki bu ani ve beklenmedik karşılıklı hamleler, Trump ile Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in Güney Kore’de yapacağı ve geniş kapsamlı bir ticaret anlaşmasının detaylarının ele alınmasının beklendiği kritik bir toplantıdan sadece haftalar önce gerçekleşti. Müzakerelerin merkezi unsuru ihracat kontrolleri: ABD’nin Çin’in ihtiyaç duyduğu yarı iletkenler ve yapay zeka çipleri üzerindeki mevcut ihracat kontrolleri ile Çin’in ABD’nin ihtiyaç duyduğu kritik mineraller ve mıknatıslar üzerindeki kontrolleri.
Council on Foreign Relations’da jeoekonomi kıdemli uzmanı Jon Hillman, “Çinliler, ihracat kontrolleri ile ellerindeki etkiyi daha önce gördü. Bu yüzden müzakerelere bu avantajı kendi lehlerine çevirmek için gitmeleri şaşırtıcı değil. Her anlaşma, Çin bu kontrol mekanizmalarını yeniden kullanmaya karar verirse her zaman risk altında olacaktır" dedi. Ve Çin bunu yaptı.
Trump, Mayıs ayında Çin ile 90 günlük bir ateşkes müzakere etti ve Nisan’daki “Kurtuluş Günü” açıklamasında tehdit edilen yeni vergi veya ihracat kontrollerinin uygulanmasını erteledi. Bu hamle, ABD’nin Çin mallarına uyguladığı tarifelerin kısa süreliğine %145’e kadar çıktığı ani bir tarifeler ve misilleme döngüsüyle sarsılan küresel piyasaları yatıştırdı.
Benzer şekilde Çin, kritik mineraller ve mıknatıslar üzerindeki ihracat yasağını kaldırmayı kabul etti. Ancak aylar geçtikçe, Trump’ın çiftçi eyaletlerindeki müttefikleri, Çin’in ABD soya fasulyesi alımlarını büyük ölçüde durdurduğunu iddia ederek şikayet etmeye başladı; Trump ise bunu bir pazarlık taktiği olarak nitelendirdi. Beyaz Saray, çiftçiler için bir yardım paketi planladığını açıkladı ancak henüz detay vermedi.
Buna rağmen, ateşkes dönemi sakin geçti. Ancak tüm bu durum, bu hafta Çin’in ihracat kontrollerini artıracağını açıklamasıyla sona erdi. Şimdi, altı ay öncesi gibi, her iki ekonomi tekrar bir ticaret savaşının eşiğinde.
Bu durum, Trump’ın çok sayıda ikili ticaret görüşmesinin rahatsız edici gerçeğini ortaya koyuyor. ABD ve küresel piyasalar, başkanın anlaşmalara vardığı veya ertelemeler yaptığı yönündeki büyük açıklamalara olumlu tepki verirken; başkan veya ticaret ortağı verdikleri sözleri geri çektiğinde, anlaşmalar tekrar belirsizliğe sürüklenerek eşit derecede şok etkisi yaratıyor.
Asia Society Policy Institute kıdemli başkan yardımcısı Wendy Cutler, LinkedIn paylaşımında, “ABD artık, Trump 1.0 döneminde ‘faz bir’ anlaşmasının imzalandığı dönemdeki kadar bağımlı olmayan, kendine güvenen, hazırlıklı ve daha iddialı bir Pekin ile karşı karşıya. Son 24 saat, o günlerin artık geride kaldığını açıkça ortaya koyuyor" dedi.
Piyasalar ve uzmanların endişeleri
ABD borsaları Cuma günü son altı ayın en büyük düşüşünü yaşadı. Wall Street’in başlıca risk endeksi, Nisan ayından bu yana görülmemiş bir seviyeye yükseldi. Dünyanın en büyük halka açık şirketi ve iki ülkenin ihracat kontrolleri müzakerelerinde merkezi bir rol oynayan Nvidia Corp., neredeyse %5 değer kaybetti. Tüm bunlar, başkanın tek bir sosyal medya paylaşımının ardından yaşandı.
Blue Creek Capital araştırma başkanı Dan White, “Aslında, piyasada çok fazla belirsizlik ve risk olduğu görüşüyle hisse tarafında oldukça temkinli davrandık. Piyasalardaki iyimser hava, gerçekte pek çok risk ve belirsizlik olduğunu gösteriyordu; bugün birçok kişi için bir uyanış oldu” dedi.
ABD, daha küçük ve daha zayıf ülkelerle ikili müzakereleri daha kolay yönetebilir. Ancak Cutler’a göre Çin gibi büyük ülkeler söz konusu olduğunda, kolektif yanıtlar daha etkili oluyor. Cutler, hükümet adına uzun yıllar ABD Ticaret Temsilciliği Ofisi’nde anlaşmalar müzakere etmişti.
Başkan, gerilimin artması nedeniyle Xi ile Güney Kore’deki toplantısına katılmayabileceğini ima etti; ancak uzmanlar, Çin’in açıklaması ve Trump’ın yanıtının, gerçek toplantı öncesi müzakerelerin bir parçası olduğuna inanıyor. Yine de birçok kişi, eski Trump yönetimi yetkilileri ve ‘şahinler’ dahil, Çin’in her zamankinden daha güçlü bir konumda olduğu endişesini taşıyor.
Eski Ticaret Bakanlığı yetkilisi ve halen ilgili sektörleri temsil eden avukat Nazak Nikakhtar, “Çin medyasında, Çin’in kontrol mekanizmalarını kullanarak yarı iletkenler, yapay zeka ve savunma ürünleri dahil olmak üzere üretim sektörümüzü önemli ölçüde zayıflatma amacıyla bu kolları elinde tuttuğunun farkındalığı var” dedi.
Nikakhtar “Ancak tek tokalaşmalı anlaşmalara yönelirseniz, klasik oyun teorisidir: Diğer taraf, sözünü tutmazsa nasıl tepki vereceğinizi değerlendirir. Ve eğer ‘çekingen’ olduğunuzu düşünürse, anlaşmaya uymayacaktır" diye ekledi.
Kaynak: Gazete Oksijen
