Aysenur Ezgi Eygi ilk kez Batı Şeria'da bir gösteriye katılıyordu ve gergindi. 26 yaşındaki Türk asıllı Amerikalı aktivist arkadaşlarına, İsrail işgali altındaki topraklarda şiddetin tırmandığı bir dönemde Filistinliler için “koruyucu bir varlık” olmayı umduğunu söyledi. Gün boyunca Eygi ile birlikte olan 60'lı yaşlarının başındaki Avustralyalı gönüllü Helen, “İkimiz de herhangi bir eylemin yakınında olmak istemediğimize karar vermiştik" dedi.
'Ana kışkırtıcı'
Eygi'nin tedbiri onu koruyamadı. Eygi, 6 Eylül'de Nablus yakınlarındaki Beita köyünde cuma namazı sonrası yaşanan kısa süreli çatışmaların ardından başından vurularak öldürüldü. İsrail Savunma Kuvvetleri (IDF) yaptığı açıklamada, askerlerinden biri tarafından “istemeden” vurulmuş olmasının “çok muhtemel” olduğunu söyledi. Açıklamada, “Olay şiddetli bir isyan sırasında meydana geldi” ve ateşin “ana kışkırtıcıyı” hedef aldığı belirtildi.
20 dakika sonra vuruldu
Washington Post'un yaptığı bir araştırma, Eygi'nin Beita'daki çatışmalardan yarım saatten fazla bir süre sonra ve protestocuların İsrail güçlerinden 200 metreden daha uzakta bulunana ana yola inmesinden yaklaşık 20 dakika sonra vurulduğunu ortaya çıkardı. Görgü tanıklarının Eygi'den yaklaşık 20 metre uzakta durduğunu söylediği Filistinli bir genç İsrail ateşiyle yaralandı; IDF onun hedef olup olmadığını söylemedi. Devam eden bir soruşturmayı gerekçe gösteren IDF, güçlerinin göstericiler geri çekildikten bu kadar uzun süre sonra ve görünürde bir tehdit oluşturmadıkları bir mesafeden neden ateş ettiğine dair The Post'un sorularını yanıtlamayı da reddetti.
50'den fazla görüntü incelendi
The Post, o gün yaşananları yeniden canlandırmak için 13 görgü tanığı ve Beita sakiniyle konuştu ve Eygi'nin gönüllü olarak çalıştığı Uluslararası Dayanışma Hareketi (ISM) ile bir başka Filistinli savunuculuk grubu olan Faz3a tarafından özel olarak sağlanan 50'den fazla video ve fotoğrafı inceledi. Bazı yabancı aktivistler, ülkeye yeniden girişlerinin yasaklanması da dahil olmak üzere İsrail'in misillemelerinden korktukları için ilk isimleriyle ya da isimlerinin gizli kalması koşuluyla konuştular.
Geniş bir ateş serbestliği
Ordunun Batı Şeria'daki angajman kuralları gizlidir, ancak İsrailli hak grupları yıllardır bu kurallara ışık tutmaya çalışıyor. Mevcut ve eski askerlerden kapsamlı tanıklıklar toplayan IDF gazileri örgütü Breaking the Silence'ın savunuculuk direktörü Joel Carmel, askerlere ve alt düzey komutanlara, şüpheli olduğu iddia edilen kişilerin gelecekte oluşturabileceği tehditler hakkındaki spekülasyonlar da dahil olmak üzere ateş açma konusunda geniş bir serbestlik verildiğini söyledi. Carmel'e göre, bazı protestolar sırasında tanıklık edenler, diğer göstericileri caydırmak için “merkezi kışkırtıcıların” bacaklarına ateş edilmesinin kabul edilebilir olduğunu söyledi.
Batı Şeria'daki ilk protestosuydu
Aktivistler, 6 Eylül sabahı Eygi ve diğer dört gönüllünün Batı Şeria'daki fiili Filistin başkenti Ramallah'ta bir taksi kiraladıklarını ve Beita'ya gittiklerini söyledi. Buradaki Filistinliler on yıllardır İsrailli yerleşimcilerin istikrarlı ilerleyişini durdurmak için mücadele ediyor. Eygi, gösteriyi gözlemlemek üzere “arkadaşı” olarak görevlendirilen Avustralyalı aktivist Helen'in “tanıklık etmeyi” umduğunu söyledi. Bu onun da Batı Şeria'daki ilk protestosuydu. Bir İngiliz aktivist, bölgedeki parkın çitlerinin diğer tarafındaki askerlere bakarken Eygi ile konuştuklarını anlattı. Eygi'nin “Gerginim, çünkü ordu tam orada” dediğini hatırlıyor. Cuma namazı sonrası dualar saat 12:30'u biraz geçiyordu. Erkekler sıra sıra dizilmişti. Kenarda oturan Eygi ibadet etmek için ellerini kaldırdı. Aktivistler tarafından çekilen videolar sakin bir sahne gösteriyor. Videolara ve görgü tanıklarına göre, ayin 13:05 civarında sona erer ermez hava değişti. Yaşlı sakinler uzaklaştı. Genç erkekler ve çocuklar parktan aşağı inen yolda pozisyon aldılar.
'IDF provokatifti'
Orada bulunanlar, çatışmanın nasıl başladığının belli olmadığını, ancak başlangıçta ağır silahlı askerler ile Filistinli protestocular arasındaki düzenli çatışma ritmini takip ettiğini söyledi. Fotoğraflara göre bazıları sapanlar da dahil olmak üzere taş atarken, diğerleri yamaçta lastik yaktı. Bölge sakinleri ve aktivistler, İsrail güçlerinin kalabalığı dağıtmak için göz yaşartıcı gaz kullandığını ve hemen ardından gerçek mermiye başvurduğunu söyledi. Sık sık Beita gösterilerine katılan ve o gün orada bulunan Faz3a'nın uzun süredir İsrailli aktivisti Jonathan Pollak, “İsrail askerleri çok provokatifti” dedi. Pollak, ekim ayından bu yana Beita'da gerçek mermi kullanımının ordunun “tercih ettiği kalabalık dağıtma aracı” olarak rutin hale geldiğini söyledi.
Faz3a'nın bir başka Amerikalı gönüllüsü Alex Chabbott geç kalmıştı. Tepeden dua alanına doğru yürümeye başladığında telefonunu çıkararak çekim yapmaya başladı. Post'un videonun meta verilerini incelemesine göre saat öğleden sonra 1:14'tü. İki dakika sonra çektiği ikinci videoda birisi “Gaz, gaz, gaz!” diye bağırıyor. Yolda yanan lastikler görülüyor. “Askerler görüş alanının hemen dışında,” diyor 43 yaşındaki Chabbott, tepeden geri geri inerken. Koşmak için döndü, sonra sapan kullanan bir çocuğun yakınında durdu. Helen'e göre bu hızlı tırmanış karşısında şoke olan Eygi, “çocukların ve diğer gönüllülerin arkasından yola geri dönmeye” başlamıştı bile. Diğer aktivistler ve Filistinliler ağaçların, kayaların ve terasların arkasına saklanırken, diğerleri de yolun çeşitli noktalarına kaya ve çöp konteyneri gibi engeller koydu. Protestocular bunun, Cuma namazlarından sonra köye sık sık baskın düzenleyen İsrail askerlerini oyalamak için kullanılan yaygın bir taktik olduğunu söyledi.
Saat 13:21'de çekilen bir fotoğrafta tepenin başında en az dört İsrail askeri görülüyor. Sonraki birkaç dakikaya ait video ve fotoğraflarda askerlerin daha yüksek yerlerde mevzilendikleri görülüyor: Beita sakini Ali Maali'nin evinin çatısı ve bir askeri aracın yakını da dahil. İsrail güçlerinin Cuma günleri sık sık evinin çatısına el koyduğunu söyleyen 44 yaşındaki Maali, “Burası stratejik bir yer” diyor. O gün de “namazdan hemen sonra” geldiklerini ve en az dört askerin çatıya tırmandığını söyledi. Maali ve diğer birkaç kişinin aşağıdaki verandada toplandığını ve gözden uzak kalmaya çalıştıklarını söyledi. Helen “yoldaki korkunç yarış” sırasında kayıp düşerek bir noktada bileğini burktuğunu, ancak Eygi'nin “koruyucu bir güç olarak” onunla kaldığını söyledi.
Saat 13:22'de çekilen bir video zeytinliğin yanındaki yolu gösteriyor. Bir el silah sesi duyuluyor. Bir aktivist kamera dışında Japonca olarak “Gerçek silahlarla ateş ediyorlar!” diyor. FBI'a danışmanlık yapan ve görüntüleri The Post için inceleyen adli tıp uzmanı Steven Beck, videoda duyulan patlama sesinin bir silah sesiyle uyumlu olduğunu söyledi. Bu bulgu ikinci bir ses uzmanı olan Rob Maher tarafından da desteklendi. The Post tarafından görüntülenen bir arama kaydına göre, bir dakika sonra İngiliz aktivist nerede olduğunu kontrol etmek için Eygi'yi aradı. Eygi ona çoktan tepeden aşağıya, zeytinliğe ulaştığını söylemişti. Maher ona “Orada kal” dediğini hatırlıyor. Helen, Eygi'nin solunda olacak şekilde bir ağacın arkasında konumlandığını söyledi.
Çatıdaki askerler silah doğrulttu
Öğleden sonra 1:29'da çekilen bir video, tepenin dibinde dolaşan insanları gösteriyor. Amerikalı gönüllü Chabbott aynı saatlerde çekilen bir başka videoda “Henüz gerçek mermi ya da göz yaşartıcı gaz atmadılar” diyor. Filistinliler ve gönüllüler, bundan sonra yaklaşık 20 dakika boyunca ortamın nispeten sakin kaldığını söyledi. Ancak tepenin dibinde yolun ortasına taşınmış bir çöp bidonunun yanında duran Pollak, çatıdaki askerlerden birinin “silahını bize doğru doğrulttuğunu” hatırlıyor. O ve diğer aktivistler, o sırada İsrail askerlerine en yakın kişinin kendisi olduğunu, 200 metreden biraz daha uzakta olduğunu; Eygi'nin ise yaklaşık 30 metre daha uzakta olduğunu söyledi. Bir namlu parlaması gördüğünü ve iki el silah sesi duyduğunu söyledi. Maali, verandasından yukarıdan ateşlenen bir silahın “güçlü” sesini duyduğunu ve çarpmanın “evi sarstığını” söyledi. Eygi'nin yanında duran Helen ise gerçek mühimmattan kaynaklanan büyük bir ses duyduğunu söyledi. Öğleden sonra 1:48'de çekim yapmaya başladı. Görünmeyen bir kadının arka planda çığlık attığı ve ambulans için yalvardığı duyuluyor. Zeytin bahçesindeki Helen, Eygi'nin yüzüstü yere düştüğünü gördü. Yaşlı kadın onu ters çevirdi. Eygi'nin başının sol tarafından kan aktığını ve tepkisiz olduğunu söyledi.
Çelişkili ifadeler
IDF'nin Eygi'nin ölümüne ilişkin ilk soruşturması “Eygi'nin kendisine yönelik olmayan, ancak isyanın başlıca kışkırtıcısını hedef alan IDF ateşiyle dolaylı ve kasıtsız olarak vurulmuş olmasının kuvvetle muhtemel olduğu" sonucuna vardı. Ancak Eygi'nin hayatına mal olan da dahil olmak üzere aktivistlere açılan ateş, aktivistlerin tepenin dibine çekilmelerinden yaklaşık 20 dakika sonra (en yakın İsrail askerlerinden iki futbol sahasından daha uzakta) gerçekleşti. Saat 13:49'da çekilen bir videoda Eygi'nin kanlar içinde olduğu ve etrafının sağlık görevlileri tarafından sarıldığı görülüyor. Biri “Çabuk bir sedye getirin” diye bağırıyor. Eygi bir ambulansa kaldırılıyor. Direktör Fouad Nafaa'ya göre Eygi'nin Rafidia Hastanesi'nde birçok kez hayata döndürülmeye çalışıldıktan sonra saat 14:35 civarında öldüğü açıklandı. Aktivist arkadaşları, Eygi'nin ISM'deki eğitimi sırasında “bir fark yaratamayacağı” korkusundan bahsettiğini söyledi. Eygi'nin ölümü, Gazze'deki savaş ve İsrail'in Batı Şeria'daki politikaları nedeniyle iki müttefik arasında 11 aydır artan gerilimin ardından ABD-İsrail ilişkileri için bir test vakası haline geldi.
