Bu oynaklık, yatırımcıların artık her haberi “balon” merceğinden geçirmesinden ve bir ayaklarının sürekli kapının önünde olmasından kaynaklanıyor. Bu anlaşılır bir tepki, ancak kendi kendini baltalayan bir davranış da olabilir.
Yatırımcılar için asıl soru “Spekülatif bir balonun içinde miyiz?” olmamalı. Asıl sorular şunlar olmalı: Bu sürecin neresindeyiz? Ve bu balonu patlatabilecek tetikleyici olay ne olabilir?
Barron's'un haberine göre “Balon” kelimesi genellikle ani bir patlamayla özdeşleştirilir. Ancak tarihsel olarak tablo böyle değil. John Maynard Keynes’ten alıntı yapacak olursak şunu diyebiliriz: “Piyasalar, sizin ayakta kalabileceğinizden daha uzun süre mantıksız kalabilir”
Sonuçta balon bir olay değil, bir yolculuk.
Tüm zamanların en irrasyonel balonlarından biri 17. yüzyıldaki Hollanda lale çılgınlığıydı. Dünyanın en zengin ülkesinde bir lüks tüketim ürünü ve servet göstergesi olarak başlayan lale, perakende yatırımcıları bile içine çeken spekülatif bir yatırıma dönüştü. Yaklaşık üç yıl sürdü ve son iki ayı tam anlamıyla bir çılgınlıktı.
ABD Merkez Bankası Başkanı Alan Greenspan, 1996’da “irrasyonel coşkunluk” ifadesini kullanmaya başlamıştı, ancak balon 2000 yılına kadar patlamadı.
Yatırımcılar için ikilem şu: Bir balonun son evreleri genellikle yatırıma en iyi dönemlerdir.
Greenspan’in 1996’daki konuşmasından balonun patladığı ana kadar Nasdaq Bileşik Endeksi yüzde 288 yükseldi; yalnızca 1999 yılında yüzde 86’lık bir ralli yaptı.
Dot-com balonunun patlamasının ardında Japonya var
Tartışmaya açık olsa da dot-com balonunun patlaması, internetin temellerinden çok Japonya’nın resesyona girmesiyle ilişkiliydi. Deniz çekildiğinde, yeni halka arz edilmiş ve kâr etmeyen pek çok internet şirketi savunmasız yakalandı ve kısa sürede iflas etmek zorunda kaldı.
Balonun bayrak taşıyıcısı olan Cisco Systems, bugün Nvidia’nın konumuna benzer bir roldeydi ve en büyük darbeyi aldı. Sonraki 2,5 yılda değerinin yüzde 89’unu kaybetti. Cisco, çarşamba günü 2000 yılından bu yana ilk kez tüm zamanların en yüksek kapanışını yaptı. Cisco’nun 25 yıl sonra nihayet toparlanmış olması, yatırımcının zaman ufkuna göre iyi haber de olabilir, kötü haber de.
Oracle'daki asıl sorun aniden gelen 'nakit sıkışıklığı'
Tekrar Oracle’a ve bu balona dönelim. Oracle’ın üç aylık raporunda herkesi asıl endişelendiren konu ani nakit sıkışıklığı oldu.
Bir zamanlar nakit üretim makinesi olan Oracle, son 12 ayda 13 milyar dolarlık serbest nakit akışı zararı yazdı; bunun 10 milyar doları son çeyrekte gerçekleşti. Bunu telafi etmek için Oracle eylülde 18 milyar dolar borçlandı ve bunun devamının gelmesi muhtemel.
Oracle, beraberinde donanım sattığı şirketlerin hisselerini de aşağı çekti
Oracle hisseleri perşembe günü yüzde 11 düştü ve Nvidia, Marvell Technology, Broadcom, Micron Technology, Dell Technologies ve Hewlett Packard Enterprise gibi Oracle’a donanım satan yapay zeka şirketlerini de aşağı çekti. Bu şirketlerin tamamı perşembe günü en az yüzde 1 gerilerken, S&P 500 endeksi günü artıda kapattı.
Ancak Oracle’ı hedef tahtasına koymak doğru olmayabilir. Halka açık piyasalarda balona işaret eden pek çok gösterge var. Tek bir varlık sınıfına yönelik spekülatif bir hücum görüyoruz: yapay zeka veri merkezleri. Tedarikçilerin müşterileri finanse ettiği dairesel finansman yapıları ortaya çıktı. Meta Platforms, alternatif yatırım yöneticisi Blue Owl ile kurduğu bir ortak girişim aracılığıyla 27 milyar dolarlık borcu bilançosu dışında tutmayı başardı ve 2026’da bu tür “yaratıcı” finansman örneklerini daha sık görebiliriz.
Değerlemeler 2000 yılındaki kadar uçuk değil
Bu balon 2023’ün başlarında, sektör lideri Nvidia etrafında şişirilmeye başladı. Ardından altyapı şirketlerine, bulut sağlayıcılara ve enerji firmalarına yayıldı. Değerlemeler şişkin, ancak 2000 yılındaki kadar uçuk değil. Sadece halka açık piyasalara bakarsak, balonun şişme sürecinin yaklaşık yarısındayız.
Ancak 1999 ve 2000’deki gibi rekor sayıda halka arz görmüyoruz. Bugünkü balon daha çok özel piyasalarda şişiyor olabilir. Crunchbase verilerine göre 2024’ten bu yana yapay zeka ve enerji girişimlerine 362 milyar dolar aktı. Sadece kasım ayında yarım milyar doların üzerinde 14 girişim sermayesi turu gerçekleşti. Veri merkezi yatırımlarının büyük kısmı Meta–Blue Owl anlaşmasında olduğu gibi özel krediyle finanse ediliyor. Pimco’nun elinde önemli miktarda veri merkezi borcu var ve yakından izlenmesi gereken bir oyuncu.
Balon nerede?
2000 yılındaki balon, halka açık piyasalarda görünürdü, bugün ise çok daha az görünür durumda ve sorun da tam olarak burada. Herkes borsada balon işaretleri ararken, balon başka bir yerde ve 25 yıl öncekine göre çok daha belirsiz bir şekilde şişiyor olabilir.
Yine de yatırımcılar özel piyasalardaki zayıflık sinyallerini yakından izleyebilir. Özsermaye yatırımları ve değerlemeler her ay hızla artmaya devam ediyor mu? Büyük veri merkezleri için yapılan dev kredi anlaşmaları artıyor mu, yoksa yavaşlıyor mu?
Gelecek yıl iki kritik test var. Dünyanın en değerli iki girişimi olan SpaceX ve OpenAI, 1 trilyon doların üzerinde değerlemelerle halka arz edilebilir. Bu, özel piyasa balonunun halka açık piyasalara sızmaya başladığı an olabilir ve herkesin son derece dikkatli olması gerekecek.
Bu balon ne zaman patlarsa patlasın, geride bir sonraki inovasyon dalgasını inşa etmek için gerekli altyapıyı bırakacak. Dot-com patlaması sırasında kurulan ağ altyapısı, Web 2.0’ın omurgasını oluşturdu. 19. yüzyıla geri gidersek, demiryolu patlaması ve çöküşü bugün bile dünya ekonomisine fayda sağlayan bir ulaşım ağı bıraktı.
Eğer Cisco hissesini Greenspan’in “irrasyonel coşkunluk” konuşmasını yaptığı gün olan 5 Aralık 1996’da aldıysanız, yıllıklandırılmış toplam getiri yüzde 10,3 olurdu ve S&P 500’ü geride bırakırdı.
