Reuters tarafından incelenen Rus gümrük verilerine göre Ukrayna'nın Rusya tarafından ilhak edilen bölgelerinde üretilen en az 14.3 milyon dolar değerindeki kömür bu yıl Türkiye'ye ihraç edildi. Veriler, Şubat ve Temmuz 2023 tarihleri arasında Ukrayna'nın ilhak edilen doğu bölgeleri Donetsk ve Luhansk'tan yaklaşık 160 bin 400 ton kömürün Türkiye'ye geldiğini gösteriyor. Gümrük verilerinde yer alan üç üretici, Reuters'a söz konusu dönemde iki bölgeden Türkiye'ye kömür sevkiyatı yaptıklarını doğruladı. Ticaret Bakanlığı ve gümrük müdürlüğü, İngiliz haber ajansının sevkiyatlarla ilgili yorum taleplerine yanıt vermedi.
Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa Birliği'nin aksine Türkiye, Rusya ya da Ukrayna'nın Moskova tarafından kontrol edilen bölgeleriyle ticareti kısıtlamadı. Washington, Türk şirketleri Rusya'nın Ukrayna'ya karşı savaş açmasına ya da yaptırımları delmesine yardımcı olmamaları konusunda uyardı. Moskova'nın Şubat 2022'de işgali başlatmasından bu yana, Kiev'in Rusya'yı püskürtme çabalarını destekleyen bir NATO üyesi olan Türkiye, Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü tanıdığını defalarca söyledi. Ankara, savaşan ülkeler arasında Ukrayna'nın Karadeniz üzerinden tahıl ihracatına izin veren ve artık yürürlükte olmayan bir anlaşmaya aracılık edilmesinde kilit bir rol oynadı.
Elektrik üretimini artırdı
Reuters tarafından incelenen bir ticari veri sağlayıcısının verileri, Şubat ve Temmuz ayları arasında en az 10 üreticiden kömürün Türkiye'ye gittiğini gösterdi. Rakamlar, Türkiye'nin ilhak edilen bölgelerden yapılan kömür ihracatında rahatlıkla en büyük hedef olduğunu ve bu dönemdeki sevkiyatların yüzde 95'ini oluşturduğunu ortaya koyuyor. Önemli bir kömür tüketicisi ve ithalatçısı olan Türkiye, kömürün elektrik üretimindeki payını artırarak küresel eğilime karşı çıkıyor. Resmi verilere göre, Türkiye bu yılın ilk yarısında ithal kömürden 31,5 milyon megavat saat (MWh) elektrik üreterek 2022'nin aynı dönemine göre dörtte bir oranında artış gösterdi.
"Bölge halihazırda Türkiye'ye kömür ihraç ediyordu"
Interfax haber ajansının Spark Rus şirketleri veri tabanına göre kömür satıcıları Rusya'da ve ilhak edilmiş Ukrayna topraklarında kayıtlı. Gümrük verilerine göre alıcılar Hong Kong, BAE ve Belize ve İngiliz Virgin Adaları gibi offshore yargı bölgelerinde kayıtlı şirketlerdi. Listede hiçbir Türk şirketi bulunmuyor. Reuters alıcıların bağlantılarını bulamadığı gibi nihai faydalanıcıların kim olduğunu da tespit edemedi. Kasım ayında, sözde Donetsk Halk Cumhuriyeti'nin o zamanki lideri Vitaliy Khotsenko, bölgenin halihazırda Türkiye'ye kömür ihraç ettiğini ve buradan Orta Doğu ve Afrika'daki pazarlara gittiğini söyledi.
Reuters, gümrük verilerinde Donetsk'te üretilen kömürün 2022 yılında Türkiye'ye veya diğer ülkelere sevkiyatına ilişkin herhangi bir bilgi bulamadı. Donetsk ve Luhansk bölgelerinde Rusya tarafından kurulan yetkililer ve Ukrayna hükümeti kömür ihracatı konusunda yorum yapmadı. Rusya Federal Gümrük Servisi, Reuters'in sorularına verdiği yanıtta, Şubat 2022'den bu yana dış ticaret istatistiklerinin yayınlanmasını askıya aldığını söyledi.
Ticari veriler kömürün nasıl ihraç edildiğine dair tam bir resim sunmazken, bir kısmının Rusya'nın güneyindeki liman kenti Rostov üzerinden, bir kısmının da Donetsk ve Luhansk'a demiryolu bağlantısı olan Karadeniz limanı Novorossiisk üzerinden gittiğini gösteriyor. Reuters, malın bir kısmının mı yoksa tamamının mı Türkiye'den yeniden ihraç edildiğini belirleyemedi. Rusya'nın Ukrayna'yı işgal etmesinden üç gün önce, 21 Şubat 2022'de uygulamaya konulan ABD yaptırımları, ABD'nin Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri'nden ithalatını ya da bu cumhuriyetlere ihracatını yasaklıyor. İki gün sonra Avrupa Birliği, iki bölgeden gelen mallara ithalat yasağı getirilmesini de içeren tedbirler açıkladı.
"Ukrayna'nın kaynakları, Ukrayna halkına aittir"
Türkiye aynı yaptırımları uygulamıyor. ABD, Ukrayna'ya karşı savaşında Moskova'yı desteklediğini düşündüğü, aralarında Türkiye'nin de bulunduğu şirketlere yaptırım uyguluyor. ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsüne Türkiye'ye yapılan sevkiyatlar sorulduğunda "Bu tür ticaret raporlarından haberdarız, ancak spesifik bulgularınız hakkında yorum yapamayız. Rusya'nın Ukrayna'nın doğal kaynaklarının çalınmasından kazanç sağlamaya yönelik her türlü girişiminden nefret ediyoruz. Ukrayna'nın doğal kaynakları Ukrayna halkına aittir" ifadelerini kullandı.
Donetsk ve Luhansk'ın ihlakı
Rusya, Eylül 2022'de Ukrayna'nın doğusundaki Donetsk ve Luhansk bölgelerinin tamamını ilhak ettiğini açıkladı, ancak devam eden çatışmalar nedeniyle bölgenin yalnızca bir kısmını kontrol ediyor. Ukrayna, Batılı müttefikleri ve Türkiye de dahil olmak üzere BM Genel Kurulu'ndaki ülkelerin büyük çoğunluğu, ilan edilen ilhakı yasadışı olarak niteleyerek kınadı.
Reuters, ilhak edilen iki bölgeden kömür ihraç eden 10 madenciye ve ilgili şirketlere yorum için ulaşmaya çalıştı. Dört şirketle temas kurulabildi, diğerleri yanıt vermedi. Merkezi Luhansk'ta bulunan ve Rusya tarafından kurulan Luhansk Halk Cumhuriyeti yetkililerine ait olan Vostokugol, ilhak edilen bölgelerdeki en büyük kömür madenciliği şirketlerinden biri ve gümrük verilerine göre Şubat-Temmuz döneminde Türkiye'ye yapılan kömür ihracatının 100 bin tonluk kısmını gerçekleştiriyor.
Moskova'da kayıtlı bir ticaret şirketi olan ve Vostokugol'un tek satıcısı konumundaki Florance LLC'nin üst düzey yetkilisi Adzhmal Zalmai, Reuters'in Türkiye'ye yapılan sevkiyatlarla ilgili sorusu üzerine telefonu kapattı. 2014'ten bu yana Rusya yanlısı güçler tarafından kontrol edilen Luhansk şehri yakınlarındaki Antratsyt kasabasında faaliyet gösteren özel madencilik şirketi Nedra-06'nın yöneticisi Anton Nadeyev, Türkiye'ye yapılan sevkiyatları doğruladı. Nadeyev işlemlerle ilgili daha fazla ayrıntı ya da alıcılar hakkında bilgi vermeyi reddetti. Nadeyev, "Ticari sırlarımızı dile getirmeye hazır değilim" dedi.
Gümrük verileri Nedra-06'nın Mayıs ve Haziran aylarında Türkiye'ye toplam bin 600 tonluk iki kömür sevkiyatı yaptığını gösteriyor. Gümrük verileri, alıcıların Belize merkezli Brig Management LTD ve Hong Konglu Green Rabbit LTD olduğunu gösteriyor. Kayıtlar bu iki şirketin incelenen dönemde ilhak edilen Ukrayna topraklarından kömür alan en büyük alıcılar olduğunu gösteriyor.
