İsrail-Türkiye ticareti on yıllar boyunca birçok diplomatik fırtınayı atlattı ve yılda milyarlarca dolara ulaşarak yoluna devam etti ancak İsrailliler Gazze'deki savaş nedeniyle yaşanan son sürtüşmeden sağ çıkamayacağından korkuyor. Türkiye bu ay, savaş sona erene ve yardım akışı sağlanana kadar İsrail ile tüm ikili ticareti durdurduğunu açıkladı. İsrail, Türkiye'nin bu adımının Dünya Ticaret Örgütü kurallarını ihlal ettiğini söyledi. Ekonomistlerin kısa vadede kıtlığa yol açabileceğini ancak İsrail'in 500 milyar dolarlık ekonomisine zarar verme ihtimalinin düşük olduğunu söylediği Türkiye'nin kararı karşısında İsrailli ithalatçılar çimentodan gıda ve arabaya kadar pek çok temel ürün için alternatif kaynaklar bulmaya çalışıyor.
"Kalıcı bir kesinti yaratmasını beklemiyoruz"
İsrail Maliye Bakanlığı baş ekonomisti Shmuel Abramzon, “Türkiye İsrail'in önemli bir ticaret ortağı ancak biz sadece Türkiye'ye güvenmiyoruz” dedi ve İsrail'in 2024 ekonomik büyümesinin mevcut yüzde 1,6'lık tahminini aşacağına inandığını belirtti. Abramzon, “Bazı alternatifler daha yüksek maliyetler getirse de, Türkiye'nin eylemlerinin İsrail ekonomisinde önemli veya kalıcı bir kesinti yaratmasını beklemiyoruz" dedi.
İsrail hükümetinin verilerine göre ikili ticaret 2023 yılında yaklaşık yüzde 23'lük bir düşüşle 6,2 milyar dolara geriledi ve İsrail'in ithalatı bu rakamın yaklaşık dörtte üçünü oluşturdu. Ankara'nın hamlesinin ardından Reuters'a konuşan bazı Türk ihracat şirketleri İsrail'e üçüncü ülkeler üzerinden mal göndermenin yollarını aradıklarını söyledi ancak hem Türkiye hem de İsrail'deki ihracatçı ve ithalatçılar bunun başarılı olacağına dair bir işaret olmadığını belirtti.
Türkiye'nin yerini doldurmak isteyen ülkeler
Ticaret yetkilileri, Yunanistan, İtalya ve diğerlerinin Türkiye'nin bıraktığı boşluğu doldurmaya istekli olduğunu ve anlaşmaların yakın olduğunu ancak asıl sorunun, büyük ölçüde yakıt, kimyasallar ve yarı iletkenlerden oluşan 1,5 milyar dolardan fazla değerdeki İsrail ihracatı için alternatif varış noktaları bulmak olacağını söylüyor. Ekonomi Bakanlığı Dış Ticaret İdaresi Başkanı Roey Fisher, "Ekonominin bir gün ’sizinle ticaret yapmak istiyoruz‘ başka bir gün ’sizinle ticaret yapmak istemiyoruz' diyen bir ülkeye bel bağlamaması gerektiğini düşünüyorum” dedi.
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İsrail'in Gazze'de Filistinli grup Hamas'a karşı yürüttüğü askeri harekâtı sert bir dille eleştirdi. Savaş 7 Ekim'de Hamas savaşçılarının İsrail'e saldırarak yaklaşık bin 200 kişiyi öldürmesi ve İsrail rakamlarına göre 250'den fazla kişiyi rehin almasıyla başladı. Gazze'deki sağlık bakanlığı, İsrail'in müteakip saldırılarında yaklaşık 36 bin Filistinlinin öldüğünü söylüyor.
Savaşın patlak vermesinden kısa bir süre önce Erdoğan ve İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Filistin meselesi nedeniyle uzun süredir gergin olan ilişkilerde yavaş bir iyileşmenin ortasında yüz yüze görüşmüşlerdi. Ancak daha sonra birbirlerinin ülkelerini ziyaret etme planları rafa kaldırıldı. Türkiye Kasım ayında İsrail büyükelçisini istişareler için geri çağırdı ve iki ülke arasındaki uçuşlar askıya alındı. Erdoğan Hamas'ı bir kurtuluş hareketi olarak nitelendirdi ve geçen ay Hamas lideri İsmail Haniye'yi İstanbul'da ağırladı.
"Bir felaket değil ama sorun"
İsrail Maliye Bakanı Bezalel Smotrich, ticaret yasağına misilleme olarak, en azından Erdoğan istifa edip yerine “İsrail düşmanı olmayan bir lider” gelene kadar Türkiye ile serbest ticaret anlaşmasını iptal edeceğini söyledi. Planın onay için kabineye sunulacağını belirtti. Türkiye, Gazze savaşı nedeniyle ticaretini askıya alan İsrail'in ilk ve şu ana kadar tek büyük ticari ortağı. Türkiye İsrail'in en büyük beşinci ticaret ortağı olmasına rağmen toplam ithalatının yüzde 5'inden azını gerçekleştiriyor.
Ancak İsrail İnşaatçılar Birliği Genel Müdür Yardımcısı Shay Pauzner, Türkiye'nin İsrail'in ithal ettiği çimentonun yaklaşık yüzde 40'ını karşıladığını belirtti. Sektör Avrupalı tedarikçilere yönelmiş olsa da bunun Türkiye'den çok daha pahalıya mal olacağını aktardı. Pauzner, “Bu bir felaket değil, bir sorun” diye ekledi.
Bu arada, İsrail'in iki ana otomobil ithalatçısı, ticaret yasağı nedeniyle bazı Toyota ve Hyundai otomobil modellerinin Türk limanlarında sıkışıp kaldığını söyledi. İsrail'in Toyota ithalatçısı Union Motors, yasağın Corolla ve C-HR modellerinin teslimatını etkilediğini ve çözüm arayışında olduğunu açıkladı. Türkiye'den Hyundai otomobil ithal eden Colmobil, bazı modellerin siparişlerini askıya aldığını ve tedarik çözümleri üzerinde üreticiyle birlikte çalıştığını ifade etti. Benzer şekilde, İsrail'in en büyük ithalatçılarından biri olan Diplomat da Heinz, Gillette, Braun ve Pampers markaları da dahil olmak üzere bir dizi tüketici ürününü Türkiye'den getirmek için alternatifler bulmaya çalıştığını söyledi.
İsrailli yetkililer kıtlığı önlemek için yerel üretimi artırmayı planladıklarını söylüyor. İsrail İmalatçılar Birliği'nin geçen hafta yaptığı bir anket, imalatçıların yüzde 80'inin Türkiye'ye alternatifleri olduğunu, yüzde 60'ının ise üç aylık stokları bulunduğunu ortaya koydu. Dernek Başkanı Ron Tomer, “Türkiye'den ucuz ithalata bağımlı hale gelmiş olsak da onsuz da idare etmek mümkün. Ülke olarak düşman ülkelere olan bağımlılığımızı mümkün olduğunca azaltmalı ve üretime dayalı bağımsızlığımızı güçlendirmeliyiz" ifadelerini kullandı.
