2023 yılında Brezilya ve o zamanki diğer BRICS ülkeleri olan Çin, Hindistan, Rusya ve Güney Afrika liderleri yeni bir ortak para birimi üzerinde işbirliğini tartıştılar. Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inácio Lula da Silva, son 75 yıldır hakim küresel para birimi olan ABD dolarına alternatif bir para biriminin sesli bir savunucusu olmuş ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de ekim ayındaki zirvede sembolik bir BRICS banknotunu sallayarak bu fikri kamuoyuna tanıtmıştı. Bloğun yeni üyeleri Mısır, Etiyopya, İran ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin de yeni ortak para birimine dahil olması bekleniyor.
Dolara karşı önerilen meydan okuma, dolardan uzaklaşan ülkelere %100 oranında cezai gümrük vergisi uygulamakla tehdit eden ABD'nin seçilmiş başkanı Donald Trump'ın öfkesini şimdiden üzerine çekti. Geçen ayın sonunda Trump, BRICS ülkelerini alternatif bir rezerv para birimi yaratmamaları ya da desteklememeleri konusunda uyardı.
Bu ültimatom, Trump'ın ABD'ye fentanil kaçakçılığını engellememeleri halinde Meksika ve Kanada'ya %25, Çin mallarına %60 ve diğer ticaret ortaklarına %10-20 gümrük vergisi uygulama tehditlerinin ardından geldi. Trump'ın sözlerine rağmen, giderek daha da aşırı hale gelen bu tehditler, kendi deyimiyle başarılı bir “anlaşma” ile sonuçlanmayacak.
Başarısız olması muhtemel
Trump'ın söylemleri BRICS para birimini ciddi bir tehdit olarak gördüğünü gösterse de, eylemleri ya da ültimatomları ne olursa olsun böyle bir projenin her halükarda başarısız olması muhtemel. Önerilen para biriminin BRICS ülkelerinin ulusal para birimlerinin yanında var olması amaçlanıyorsa, ilgi görmeyecektir. Başarılı bir uluslararası para birimi bir ana üs gerektirir. Esperanto'nun değil de İngilizce'nin dünyanın ortak dili haline gelmesinin ve Uluslararası Para Fonu'nun değeri belli başlı para birimlerinden oluşan bir sepete dayanan rezerv varlığı olan özel çekme hakkının (SDR) uluslararası bir para birimi olarak başarılı olamamasının nedeni bu.
BRICS biriminin ABD doları ile rekabet edebilmesi için üye ülkelerin tam teşekküllü bir para birliği oluşturmaları, ulusal para birimlerinden vazgeçmeleri ve yeni parayı denetleyecek birleşik bir merkez bankası kurmaları gerekir.
Ancak BRICS ekonomileri, bir para birliğinin etkin bir şekilde işleyebilmesi için birbirlerinden çok farklı. Başarılı para birlikleri genellikle birbirleriyle yoğun ticaret yapan ve ortak hedefleri, kültürel bağları, birbiriyle ilişkili iş döngülerini ve nispeten entegre işgücü piyasalarını paylaşan küçük, birbirine bağlı ekonomiler tarafından oluşturulur.
Üye ekonomiler birbirinden çok farklı olduğunda, biri durgunluğa girerken diğeri aşırı ısınabilir. Bir para birliğinde üye devletlerin para arzı, faiz oranları ve döviz kuru üzerindeki kontrollerinden vazgeçmeleri gerekir ki bu da konjonktürel ekonomik dalgalanmalara cevap verme kabiliyetlerini sınırlar. Artan işgücü hareketliliği ve güçlü bir siyasi taahhüt gibi alternatif uyum mekanizmalarının yokluğunda, bu farklılıklar önemli uyumsuzluklara ve gereksiz makroekonomik istikrarsızlığa yol açabilir.
Başarılı para birliklerine örnek olarak, euro'ya sabitlenmiş ortak bir para birimi kullanan Batı Afrika ve Orta Afrika ülkelerinden oluşan CFA frangı bölgeleri ve Anguilla, Antigua ve Barbuda gibi İngilizce konuşulan adalardan oluşan Doğu Karayip Para Birliği verilebilir. Bu birlikler, üyeleri kültürel ve tarihi kökleri paylaşan küçük komşu ülkeler olduğu için çalışıyor. Örneğin CFA'nın en büyük üyesi, GSYİH'si Buffalo-New York'tan daha küçük olan Fildişi Sahili'dir.
Elbette bunun dikkate değer bir istisnası euro bölgesidir. Ancak nispeten büyük ekonomilerden oluşmasına rağmen, 20 üyesi aynı zamanda sınırları paylaşmakta, entegre ekonomilere sahip olmakta ve barışçıl, birleşik bir Avrupa vizyonuna ortak bir bağlılıkla bağlıdır. Buna rağmen İngiltere, İsveç ve Norveç gibi Avrupa ülkeleri Euro Bölgesi'nin dışında kalmayı tercih etmiş ve Yunanistan gibi çevre ülkeler de euro'nun parasal deli gömleğinin kısıtlamalarına uyum sağlamakta zorlanmıştır.
Bazı bölgesel bloklar uzun süredir ortak bir para birimini benimsemeyi tartışıyor ancak çok az ilerleme kaydetti. Altı üyeli Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) 2001 yılında 2010 yılına kadar bir para birimi birliği kurmayı planladığını açıklamış ancak bu plan hayata geçirilemedi. Küçük, kültürel olarak birbirine bağlı ve konjonktürel olarak birbiriyle ilişkili KİK ülkeleri bile parasal egemenliklerinden vazgeçmeye yanaşmıyorsa, önerilen Brics para biriminin pek şansı yok demektir.
BRICS+ ülkelerinin çoğu büyüktür. Dört kıtaya yayılmışlardır. Farklı diller konuşuyorlar. Ve sınırları tarihsel olarak ekonomik entegrasyondan ziyade çatışma kaynağı oldu. Örneğin Çin ve Hindistan, ekim ayında kırılgan bir ateşkese varmadan önce ortak Himalaya sınırı boyunca uzun süren bir askeri çatışmaya kilitlenmişti.
BRICS ekonomilerinin iş döngüleri arasında da çok az korelasyon var. Yükselen dünya enerji fiyatları Rusya, Brezilya, İran ve BAE gibi petrol üreticisi ülkelere fayda sağlarken, Çin ve Hindistan gibi enerji ithalatçısı ülkeler üzerinde baskı yaratıyor. Bu dinamik, BRICS'i parasal bir birlik için KİK ülkelerinden çok daha az uygun hale getiriyor.
Ülkeler dolardan uzaklaşıyor
Dolardan kademeli bir küresel uzaklaşma zaten devam ediyor. Bu süreç yavaş olmakla birlikte, kısmen Amerika'nın giderek daha sık kullandığı mali yaptırımların da etkisiyle son yıllarda ivme kazandı. Ancak Trump yönetiminin BRICS'e %100 gümrük vergileriyle misilleme yapması halinde bu hamle geri tepebilir ve merkez bankalarının uluslararası rezervleri için yuan, daha küçük para birimleri ve hatta altına yönelmesine yol açabilir.
Trump'ın doların uluslararası kullanımını zorlamaya yönelik beceriksiz çabaları diğer hedeflerle çelişiyor. Örneğin doları yuan ve ABD ile ikili fazla veren diğer ülkelerin para birimleri karşısında devalüe ederek ABD'nin ticaret dengesini iyileştirmek gibi. Doların değerini düşürmek, Trump'ın Federal Rezerv'in bağımsızlığını zayıflatma tehditleri ve önerdiği toplu sınır dışılar gibi diğer enflasyonist vaatleriyle de uyumlu. Ancak enflasyona ve değer kaybına eğilimli bir uluslararası rezerv para birimi pek de cazip değil. Trump'ın gümrük vergisi tehditleri bu çelişkiyi çözmeyecektir.
