Adam Satariano, Paul Mozur / New York Times
Suudi Arabistan’ın kuzeybatısında, Kızıldeniz yakınlarında planlanan 5 milyar dolarlık bir veri merkezi, Avrupalı yazılımcıların bile yapay zeka geliştirebileceği kadar büyük bir işlem gücü sağlamayı amaçlıyor. Ülkenin öteki kıyısında, Asya ve Afrika’daki geliştiricilerin kullanabileceği başka milyar dolarlık bir kompleks daha planlanıyor.
Yıllardır petrol ihraç eden Suudi Arabistan, şimdi dijital çağın en değerli kaynağını, işlem gücünü ihraç etmek istiyor.
Veliaht Prens Muhammed bin Selman, ülkenin petrol zenginliğini teknoloji gücüne dönüştürme fırsatını değerlendiriyor. Dünyada çok az ülke, krallığın ucuz enerjisi, geniş arazisi ve devasa sermayesiyle rekabet edebiliyor. Bu unsurlar, modern yapay zekayı çalıştıran enerjiye aç olan veri merkezleri için hayati öneme sahip.
Teknoloji devleriyle yakın temas
Suudi Arabistan, gelecekteki veri merkezlerini kullanmaları ve ilişkileri derinleştirmeleri konusunda ABD’li teknoloji devleriyle görüşmeler yürütüyor. OpenAI, Google, Qualcomm, Intel ve Oracle yöneticileri, pazartesi günü başlayacak olan ülkenin yıllık “Çölde Davos” olarak bilinen Future Investment Initiative konferansına katılıyor. Veliaht Prens’in gelecek ay ABD’yi ziyaret etmesi bekleniyor.
Yeni devlet destekli şirket Humain’in üst yöneticisi Saeed Al-Dobas, Elon Musk’ın xAI girişimine işlem gücü sağlanmasını içeren bir anlaşmanın görüşüldüğünü açıkladı:
“Amazon dün buradaydı. Microsoft’u bu sabah ağırladık. Musk ile görüştüğümüz plan bundan çok daha büyük” dedi.
Küresel yapay zeka pastasında %6 hedefi
Veliaht Prens’in Mayıs ayında kurduğu Humain, önümüzdeki yıllarda dünyanın yapay zeka iş yükünün %6’sını üstlenmeyi hedefliyor. Şu anda bu oran %1’in altında. Veri merkezi sektörünü izleyen Synergy Research Group’a göre bu, Suudi Arabistan’ı ABD ve Çin’in ardından üçüncü büyük işlem gücü sağlayıcısı konumuna taşıyabilir.
Krallık, yabancı şirketlere yönelik üç büyük veri merkezi kompleksi inşa ediyor. Suudi yöneticiler, bu merkezlerin ABD’ye kıyasla yapay zeka çalışmalarında en az %30 daha ucuz olacağını söylüyor. İnşaat izinleri birkaç haftada alınabiliyor; denizaltı kabloları ve fiber ağlar, üç kıtadaki 4 milyar kişiyi bu merkezlere bağlıyor.
“Veri elçiliği” fikri ve küresel ortaklıklar
Otoriter yönetim altında faaliyet göstermeye çekinen şirketleri ikna etmek için Suudi Arabistan, “veri elçiliği” bölgeleri kurmayı değerlendiriyor. Bu alanlarda yabancı firmalar kendi ulusal yasalarına göre çalışabilecek.
Amazon, Humain ile iş birliği yaptığını ve “Suudi Arabistan’ın küresel bir yapay zeka liderine dönüşme vizyonunu hızlandırmak” istediğini açıkladı.
Bazı uzmanlar, Suudi Arabistan’ın bu hedefleri gerçekleştiremeyeceğine inanıyor. Ülkede yapay zeka uzmanlığı sınırlı ve bazıları, veri merkezi kapasitesinde küresel bir arz fazlası oluşabileceği uyarısında bulunuyor.
Synergy’den John Dinsdale şöyle diyor:
“Suudi Arabistan’ın dünyanın yapay zeka işlem gücünün %6’sına ulaşabileceğini hayal etmek zor”
Bölgesel rekabet: BAE ile yapay zeka yarışı
Suudi Arabistan, petrol ihracatında OPEC+ aracılığıyla iş birliği yaparken, yapay zekada böyle bir sistem yok. Üstelik bölgesel rakibi Birleşik Arap Emirlikleri, bu yıl OpenAI ile Abu Dabi’de milyar dolarlık bir proje başlattı.
Bu planlar aynı zamanda, gelişmiş yapay zeka çiplerine erişimi dış politika aracı olarak kullanan ABD için de bir sınav niteliğinde. Mayıs ayında Başkan Donald Trump’ın Riyad ziyaretinde, Nvidia gibi firmalara Suudi Arabistan’a çip satışı için onay verildi; ancak Washington, Riyad’ın Pekin’le yakın ilişkileri konusundaki endişeler nedeniyle henüz nihai izinleri çıkarmadı.
ABD-Çin arasında denge oyunu
Veliaht Prens Muhammed, ABD-Çin rekabetinde taraf seçmekten kaçınıyor. Krallık, Trump’la derin bağlara sahip — son olarak Trump’ın damadı Jared Kushner ile 55 milyar dolarlık Electronic Arts anlaşmasına ortak oldu — ancak Çin yatırımlarına da kapısını açık tutuyor. Çinli yapay zeka şirketi DeepSeek, Suudi devlet petrol şirketi Aramco’ya ait veri merkezlerini kullanıyor.
Humain: Yapay zekanın Aramco’su
Ağustos 2024’te, Aramco yöneticisi Tareq Amin Dubai’de doğum günü tatilindeyken sabaha karşı 2’de bir telefon aldı: “Riyad’a hemen uçmalısınız” Arayan, Veliaht Prens’in danışmanlarından biriydi. Prens, ülkenin yapay zeka stratejisini görüşmek üzere acil toplantı istiyordu. Amin birkaç saat içinde saraya gitti.
2019’da Prens, Suudi Veri ve Yapay Zeka Otoritesi’ni kurmuştu. 2023’te Aramco, yapay zeka ve dijital teknolojilere odaklanan birim oluşturdu. Ancak 2024 toplantısından sonra Veliaht Prens, bu girişimleri tek çatı altında toplamak için Humain’i kurdu. Yaklaşık 1 trilyon dolarlık devlet fonuyla desteklenen şirket, veri merkezleri inşa etmek, startup’lara yatırım yapmak ve yapay zeka hizmetleri geliştirmekle görevlendirildi. Prens, yönetim kurulu başkanı olurken, Amin CEO’luğa getirildi.
Amin şu ifadeleri kullandı:
“Her alanda geride olduğumuzu biliyordum. Amacımız, yapay zeka değer zincirinin tamamına odaklanan ulusal bir yapı kurmak”
Dev anlaşmalar ve “zararsız” chatbot
Humain, Nvidia, AMD ve Qualcomm’dan yarı iletken satın almak üzere anlaşmalar imzaladı. Amazon’la 5 milyar dolarlık yapay zeka altyapı anlaşması yaptı. Ayrıca, politik ve kültürel konulara girmemeye özen gösteren bir Arapça chatbot, bir yapay zeka dizüstü bilgisayar ve toplantılarda not alan bir araç tanıttı.
Qualcomm, Suudi Arabistan’ı “kıtalar arasında dijital köprü” olarak tanımladı. Nvidia, anlaşmaların ABD çıkarlarını desteklediğini belirtti. AMD ise Humain ile ortaklığın “ABD’nin küresel yapay zeka liderliğini güçlendirdiğini” söyledi.
İnsan hakları endişeleri artık teknoloji şirketlerini caydırmıyor. Krallık, ucuz elektriğin cazibesine güveniyor. Amin, “Maliyeti %20 ila %40 düşürürseniz, küresel piyasa size gelir” şeklinde konuştu.
Gigawatt ölçeğinde altyapı
Ülke elektrik şebekesini genişletiyor. Humain, Riyad ve Dammam yakınlarındaki sahaların 2034’e kadar 6,6 gigawatt kapasiteye ulaşacağını belirtiyor. Bu, altıdan fazla nükleer reaktöre eşdeğer güç gerektiriyor. Suudi sanayi grubuna ait DataVolt, Kızıldeniz kıyısındaki veri merkezini 2028’den itibaren kademeli olarak devreye alacak.
DataVolt CEO’su Rajit Nanda, “Şu anda iki merkez var: ABD ve Çin. Üçüncü ve dördüncü merkezler için yer var” dedi.
Çip darboğazı ve Trump’ın rolü
Suudi Arabistan’ın planlarını sekteye uğratabilecek en büyük engel, veri merkezlerini çalıştıran ABD yapımı yapay zeka çiplerinin kıtlığı. Bu bileşenleri alabilmek için ülkenin Trump yönetiminin desteğine ihtiyacı var.
Suudi yetkililer, Trump’ın Körfez ziyareti öncesinde Washington’da çip alımı görüşmelerine katıldı. ABD tarafı, Riyad’ın Çin bağlantılarına dair güvenlik kaygılarını yeterince dikkate almadığından endişeliydi. Görüşmelerde Suudi yetkililer, ABD’nin ihracat kontrol kurallarına neden uymaları gerektiğini sorguladı. Hatta, Çin çiplerinin Nvidia gibi ABD’li üreticilerinkinden farklı tesislerde tutulmasını önerdiler.
Trump’ın Mayıs ziyareti sırasında Humain’e, Nvidia’dan 18 bin yapay zeka çipi alma konusunda ön onay verildi. Ancak beş ay geçmesine rağmen satışların nihai onayı hâlâ çıkmadı.
Birleşik Arap Emirlikleri ise OpenAI ortaklığıyla kendi veri merkezi planında ilerliyor. Emirlik şirketi G42, geçen yıl Huawei teknolojilerini terk etme karşılığında yapay zeka çipleri almayı kabul etmişti.
Humain ve DataVolt, Çinli firmalara veri merkezlerini kullandırmayacaklarını söylüyor. Yine de Çin-Suudi iş birliği derinleşiyor. Çinli şirketler, 2019’dan beri Suudi telekom ağlarını modernize ediyor. Şubat ayında DeepSeek, Aramco veri merkezlerini kullanmaya başladı. Aramco’nun kısmen sahip olduğu bir yatırım fonu da Çin’in önde gelen yapay zeka şirketlerinden ZhipuAI’ye yatırım yaptı.
Bazı ABD’li yetkililer, Amerikan teknolojisinin Çin’le aynı ortamda rekabet etmesinin güvenlik kısıtlaması olmadan daha iyi olacağını savunuyor. Bu durumda Suudi Arabistan, ABD ve Çin’in yapay zeka altyapılarının yan yana rekabet ettiği ilk ülkelerden biri olabilir.
© 2025 The New York Times Company
