Edward Wong ve Julian E. Barens/ The New York Times
ABD'li yetkililere göre; Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, geçen ay tam kapsamlı bir işgali başlatmasının ardından Çin'den Ukrayna'daki savaşa mühimmat ve destek vermesini istedi. Rusya'nın talepleri üzerine istihbarat toplama yollarını gizli tutmaya kararlı olan ABD'li yetkililer, Moskova'nın talep ettiği mühimmat veya yardım türlerini daha fazla açıklamayı reddetti. Yetkililer ayrıca Çin'in taleplere karşı herhangi bir tepkisini tartışmayacağını da belirtti.
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping son zamanlarda Putin ile olan ortaklığını güçlendirdi. Rusya, Ukrayna'daki şehirleri yok ederken, yüzlerce veya binlerce sivili öldürerek askeri operasyonunu hızlandırırken onun yanında yer aldı.
ABD, Çin'i uyarmaya hazırlanıyor
ABD'li yetkililer, Rusya'dan gelen herhangi bir yardım talebine verecekleri cevap için Çin'i yakından izliyor. Beyaz Saray ulusal güvenlik danışmanı Jake Sullivan'ın bugün Roma'da Çin Komünist Partisi'nin seçkin Politbüro üyesi ve partinin Merkez Dış İlişkiler Komisyonu direktörü Yang Jiechi ile görüşmesi planlanıyor. Sullivan Yang’ı, Çin’in Rusya’ya savaşta olası yardımı veya Ukrayna, ABD ve müttefiklerini baltalama girişimleri hakkında uyarmaya hazırlanıyor.
"Pekin ile özel iletişim halindeyiz"
Sullivan pazar günü CNN yaptığı açıklamada "Pekin ile doğrudan, özel olarak iletişim hâlindeyiz. Büyük ölçekli yaptırımlardan kaçınma çabalarının veya Rusya’yı desteklemelerinin kesinlikle sonuçlar doğuracağını belirtiyoruz. Bunun ilerlemesine; dünyanın herhangi bir yerindeki herhangi bir ülkenin bu ekonomik yaptırımlarda Rusya'ya bir can simidi olmasına izin vermeyeceğiz” dedi.
Sullivan, Çin'den gelebilecek olası bir mühimmat desteğinden açıkça bahsetmedi. Ancak, diplomasi ve istihbarat meselelerinin hassasiyeti nedeniyle isimlerinin açıklanmaması koşuluyla konuşan bazı ABD’li yetkililer, Rusya’nın bu talebinden bahsetti.
"Öncelik durumun kontrolden çıkmasını önlemek"
Washington'daki Çin Büyükelçiliği sözcüsü Liu Pengyu, Rusya'dan gelen bu talebi hiç duymadığını söyledi. Ukrayna'daki mevcut durumun endişe verici olduğuna değinen Pengyu, Pekin’in barışçıl bir çözümden yana olduğunu belirtti: Şimdi ilk öncelik, gergin durumun tırmanmasını, hatta kontrolden çıkmasını önlemek.
Putin'e daha fazla yaklaşmak isteyebilir
Biden hükümeti, Çin’in Rusya ile olan uyumu dolayısıyla desteğini sürdürmesi veya artırması halinde maruz kalacağı cezaları hazırlamaya çalışıyor. Bazı ABD'li yetkililer, Pekin'in Moskova'ya olan yardımını artırmaktan caydırılabileceğini savunuyor. ABD'li yetkililer, Çinli liderlerin Moskova'ya retorik destek sunmaktan memnun olabileceklerini ancak savaşa askeri destek sağlayarak Putin’e daha fazla yaklaşmak istemeyebileceklerini vurguluyor.
Sullivan, Çin'in işgal öncesi Vladimir Putin'in bir şeyler planladığının farkında olduğunu söyledi ancak Çinlilerin Rus liderin planlarının tam kapsamını bilmemiş olabileceğini de sözlerine ekledi: Putin'in Avrupalılara ve diğerlerine yalan söylediği gibi onlara da yalan söylemiş olması muhtemel.
İkisi de Amerikan gücünü zayıflatma amacında
Şi’nin devlet başkanıyken en çok görüştüğü meslektaşı, 38 buluşmayla Putin. Dahası, ikisi de Amerikan gücünü zayıflatma amacını paylaşıyor. Geleneksel olarak Çin, Rusya'dan mühimmat satın alır. Hatta Rusya son yıllarda Çin'e silah satışını artırdı. Ancak Çin, Rusya'nın Ukrayna savaşında kullanabileceği gelişmiş füze ve drone teknolojilerine sahip.
Rusya pazar günü batı Ukrayna'daki bir askeri eğitim sahasında en az 35 kişinin ölümüne neden olan bir füze saldırısı düzenledi. Ama bağımsız analistlere göre Rus füze arzının azaldığına dair bazı deliller var. Beyaz Saray geçen hafta Çin’i, Kremlin'in ABD ve Ukrayna hakkında yanlış bilgi yaymasına yardım ettiği için eleştirdi. Son günlerde Çinli diplomatlar, devlet medya kuruluşları ve devlet kurumları Pentagon'un Ukrayna'daki biyolojik ve kimyasal silah laboratuvarlarını finanse ettiği komplo teorisini güçlendirmek için çeşitli platformlar ve sosyal medya hesapları kullandı. ABD’deki sağcı siyasi figürler de bu teoriyi desteklediler.
Çin, Rusya'yı destekledi
Rusya cuma günü, laboratuvarlarla ilgili iddialarını sunmak için Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ni toplantıya çağırırken, Çin'in BM büyükelçisi Zhang Jun Rus mevkidaşını destekledi. Beyaz Saray basın sekreteri Jen Psaki çarşamba günü bu konuya dair bir Twitter paylaşımı yaptı: "Rusya bu yanlış iddialarda bulunduğuna ve Çin bu propagandayı görünüşte onayladığına göre, hepimiz Rusya'nın Ukrayna'da kimyasal veya biyolojik silahlar kullanmasına, bunları kullanırken bir yanıltma harekatı oluşturmasına karşı tetikte olmalıyız”.
Çin ayrıca, Rusya'nın Ukrayna savaşına yanıt olarak Batılı ülkeler tarafından uygulanan yaptırımlardan kurtulma konusundaki yeni talepleri nedeniyle durmuş olan İran nükleer müzakerelerine de katılıyor. Amerikalı yetkililer, Çin'in bu görüşmelerde Rusya'nın tutumunu ne ölçüde destekleyeceğini kestirmeye çalışıyor.
Rusya talepleri gündeme getirmeden önce ilgili ülkelerin yetkilileri, Donald Trump'ın geri çekildiği, Obama dönemi nükleer sınırlamalar anlaşmasının bir versiyonuna dönmeye yakındı. Sullivan, bugün Yang ile İran konusuna da değinebilir.
Mevcut ve eski ABD'li yetkililer, Ukrayna savaşında tehlikede olan hayatların yanı sıra, Rusya ile Çin'in önümüzdeki yıllarda ABD ve müttefiklerine karşı jeopolitik bir cephe oluşturma olasılığı göz önüne alındığında, Roma toplantısının önemli olduğunu söylüyorlar.
Kritik ölçüde belirleyici bir toplantı
Obama yönetimi sırasında Ulusal Güvenlik Konseyi'nde kıdemli Asya direktörü olan, Georgetown Üniversitesi profesörü Evan Medeiros "Bu toplantı kritik ve muhtemelen ilişkide belirleyici bir an. Bence ABD'nin muhtemelen yapacağı şey, Çin'in suç ortaklığının ve Rusya'nın işgalini mümkün kılmasının maliyetleri ile sonuçlarını ortaya koymak olacak. Yönetimdeki hiç kimsenin ABD'nin Çin'i Rusya'dan uzaklaştırabileceğine dair bir yanılsaması olduğunu düşünmüyorum" dedi.
Bazı ABD'li yetkililer, Şi'yi savaşta Putin'den uzaklaşmaya zorlamanın yollarını arıyor. Diğerleri, Şi'yi kayıp bir dava olarak görüyor: Asya ve Avrupa müttefikleri arasında politikaları ve koordinasyonu harekete geçirebileceğini umarak Çin ve Rusya'yı kararlı ortaklar olarak değerlendirmeyi tercih ediyor.
Rusya'nın işgalinden bahsetmekten kaçındı
Çinli yetkililer, Putin'in NATO eleştirisini yineleyerek ve çatışmayı başlatmakla ABD'yi suçlayarak Ukrayna savaşı sırasında Rusya'ya duydukları sempatiyi sürekli olarak dile getirdiler. İnsani krizle ilgili genel endişelerini ifade etseler bile, bir Rus savaşından veya işgalinden söz etmekten kaçındılar.
Çin diplomasisinde yaygın bir slogan olan egemenlik ve toprak bütünlüğünden bahsediyorlar ancak hangi ulusun egemenliğini desteklediklerini açıkça belirtmiyorlar. Yani bu ifade hem Ukrayna'yı desteklemek hem de Putin'in topraklarını geri alma iddialarının arkasında durmak anlamına gelebilir.
Çin ve Rusya, 4 Şubat'ta Pekin'deki Kış Olimpiyatları'nın açılış töreninden önce Putin ile Şi bir araya geldiğinde ortaklıklarının sınırsız olduğunu söyleyen 5 bin kelimelik bir bildiri yayınladı. Batılı bir istihbarat raporuna atıfta bulunan ABD'li ve Avrupalı yetkililere göre, o sıralarda üst düzey Çinli yetkililer Rus mevkidaşlarından Oyunlar sona ermeden Ukrayna'yı işgal etmemelerini istedi.
Çin, savaşı Rusya'nın başlattığını belirtmedi
ABD'li yetkililer, Kasım ayından beri Washington'daki büyükelçi ve dışişleri bakanı da dahil olmak üzere Çinli yetkililerle görüşüldüğünü belirtti. Bu görüşmelerin amacı Çinlileri, Ruslara savaş başlatmamalarını söylemeye ikna etmekti. ABD'li yetkililer, Çinli yetkililerin her toplantıda Amerikalıları geri çevirdiğini, Putin'in Ukrayna'yı işgal etme niyetinde olduklarına dair şüphelerini dile getirdiklerini söyledi.
CIA Direktörü William Burns perşembe günü bir Senato oturumunda, Şi'nin Ukrayna savaşı dolayısıyla huzursuz olduğuna inandığını söyledi. Şi salı günü, Fransa ve Almanya liderleriyle yaptığı bir video görüşmesinde Çin'in savaşla ilgili tipik konuşma noktalarını tekrarladı. Ayrıca, tüm ulusların azami itidal göstermesi gerektiğini ve Çin'in "Avrupa kıtasında yeniden savaşın patlak vermesiyle derinden üzüldüğünü" belirtti. Rusya'nın savaşı başlattığını belirtmedi. ABD'li ve Avrupalı yetkililer, büyük Çinli şirketlerin küresel ticaretini tehlikeye atma korkusuyla Rusya'ya yönelik yaptırımları açıkça ihlal etmekten büyük olasılıkla kaçınacaklarını söylüyor. Perşembe günü bazı Rus haber makaleleri ve yorumları, Çin'in ülkeye uçak parçaları göndermeyi reddettiğini bildirmesinin ardından, Çin'in Rusya'ya olan bağlılığını sorguladı.
ABD yetkililerinin sık sık hatırlattığı gibi Rusya'nın nispeten az müttefiki var. Yetkililer, Rusya'nın ortaklarına erişime çabasının, Ukrayna'yı boyunduruk altına almaya çalışırken karşılaştığı zorlukların bir işareti olduğunu vurguladı. ABD ve Avrupa baskı ve yaptırımları artırdıkça, Moskova daha fazla yardım istedi.
Rusya savaşa hazırlık aşamasında, işgalin bir kısmını başlatmak için topraklarını kullandığı Belarus'tan yardım aldı. Minsk de Moskova'nın yaptırımlardan kaçmasına yardım etmeye çalıştı. Bu eylemler Avrupa Birliği'ni Belarus'a yaptırım uygulamaya sevk etti. Cezalar, Avrupa'dan Belarus'a para akışını sınırlamayı ve bazı Belarus bankalarının SWIFT finansal mesajlaşma sistemini kullanmasını engellemeyi kapsıyor.
Belarus'u ortak saldırgan suçlaması
ABD'nin Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Büyükelçisi Michael Carpenter, Belarus'u ortak saldırgan olmakla ve komşunuzu sırtından bıçaklamakla suçladı. Belarus Devlet Başkanı Alexander Lukashenko ordusunun savaşa katılmayacağını belirtti. Ancak Rusya, Belarus'tan füzeler fırlattı ve bazı yaralı Rus askerlerini o ülkedeki hastanelere tahliye etti.
Hükümetinin ayakta kalmasını Rusya'nın Suriye iç savaşına müdahalesine borçlu olan Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad, Moskova'nın işgaline destek verdiğini açıklayanlar arasında. Pentagon'a göre Rusya, Ukrayna savaşına katılmak için Suriyeli savaşçıları toplamaya çalıştı.
Moskova'nın askere aldığı asker sayısı veya Ukrayna'ya varıp varmadığı konusunda herhangi bir ayrıntı olmamasına rağmen, Amerikalı yetkililer bunun Rus komutanları rahatsız eden stratejik sorunların bir göstergesi olduğunu söyledi.
Avrupalı yetkililer savaşın başlamasından önce, Suriye ve Libya'da savaş tecrübesine sahip Rus askeri müteahhitlerin, işgal için zemin hazırlamaya yardımcı olmak adına gizlice doğu Ukrayna'ya girdiğini söyledi.
©️ 2022 The New York Times Company
