Abdi Latif Dahir / New York Times
Denize kıyısı olmayan Etiyopya, Somali’den ayrılan Somaliland ön anlaşma imzaladı. Anlaşmada Etiyopya'ya bölgenin Kızıldeniz'e açılan kapısına ticari ve askeri erişim izni verdi. Anlaşmanın halihazırda çalkantılı olan Afrika Boynuzu bölgesindeki gerilimi alevlendirmesinden endişe duyuluyor. Somaliland lideri Muse Bihi Abdi, Etiyopya Başbakanı Abiy Ahmed ile imzalanan mutabakat zaptı kapsamında, yaklaşık 20 kilometrelik deniz erişimini 50 yıl boyunca Etiyopya donanmasına kiralayacağını söyledi. Anlaşmanın karşılığında Etiyopya, Somaliland'ı resmi olarak bağımsız bir ulus olarak tanıyacak. Abdi, bu hamlenin ülkelerinin uluslararası şekilde tanınmasına yönelik emsal teşkil edeceğini söyledi. Abiy'in ulusal güvenlik danışmanı Redwan Hussien, Somaliland'ın devlete ait Etiyopya Havayolları'ndan da hisse alacağını söyledi anca daha fazla ayrıntı vermedi.
Henüz yasal bağlayıcılığı yok
Somaliland'ın Berbera limanına erişim anlaşması yasal olarak bağlayıcı değil ancak önümüzdeki aylarda yapılacak kapsamlı müzakerelerin ardından iki taraf arasında uygulanabilir bir anlaşmaya varabilir. Peki anlaşma bölgeyi nasıl etkileyecek?
Kızıldeniz’de gerilimi artırabilir
Somaliland ve Etiyopya arasındaki ön anlaşma zaten iç savaş, insani krizler ve siyasi çekişmelerle dolu olan Afrika Boynuzu bölgesini sarstı. Uzmanlara göre anlaşma, İsrail-Hamas savaşı sırasında giderek daha tehlikeli hale gelen Kızıldeniz’de daha fazla gerilime yol açacak.
Anlaşmaya yönelik en büyük itiraz Somali’den geldi. Somali Başbakan Hamza Abdi Barre, kabinesiyle acil toplantı yaparak anlaşmayı “geçersiz” olarak niteledi. Barre ayrıca hem Afrika Birliği'nden hem de BM Güvenlik Konseyi'nden konuyla ilgili toplantılar düzenlemesini istedi ve Etiyopya büyükelçisini geri çağırdı. Somali Cumhurbaşkanı Hasan Şeyh Mahmud parlamento toplantısında "Somali Somalililerindir. Kutsal topraklarımızın her santimetrekaresini koruyacağız ve onun herhangi bir kısmından feragat etme girişimlerine tolerans göstermeyeceğiz” dedi. Anlaşmadan birkaç gün önce Mahmud ve Abdi, ileriye yönelik bir yol belirlemek için komşu Cibuti'de bir araya gelmişlerdi. Şimdi ise uzlaşma görüşmelerinin çıkmaza gireceği düşünülüyor.
Kızıldeniz’de büyük bir deniz varlığı elde edecek
Uzmanlar Eritre ve Mısır'ın, Etiyopya'nın stratejik Kızıldeniz ve Aden Körfezi'nde büyük bir deniz varlığına sahip olmasından da endişe duyacağını söylüyor. Etiyopya'dan limanlarını kullanmak için yılda yaklaşık 1,5 milyar dolar talep eden Cibuti’nin bu tür bir gelir kaybı yaşamasının ülke lider İsmail Omar Guelleh için istikrarsızlığa yol açabileceği düşünülüyor.
Etiyopya için deniz erişimi neden önemli?
Afrika'nın en kalabalık ikinci ülkesi olan Etiyopya, Eritre'nin 1993'te ayrılıp bağımsızlığını ilan etmesiyle deniz erişimini kaybetti. Dünya Bankası'na göre, o zamandan bu yana Etiyopya, uluslararası ticaret için Cibuti'ye güveniyor, ithalat ve ihracatının %95'inden fazlası Addis Ababa-Cibuti koridorundan geçiyor. Etiyopya'nın Cibuti limanlarını kullanmak için harcadığı yıllık 1,5 milyar dolarlık ücret, borçlarını ödemekte zorlanan bir ülke için çok büyük bir miktar.
Etiyopya hükümeti yıllardır Sudan ve Kenya'daki ticaret seçeneklerini de araştırarak liman erişimini çeşitlendirmeye çalıştı. 2018 yılında Berbera limanının %19 hissesini satın almak için bir anlaşma imzalandı ancak anlaşma iptal oldu. Son aylarda Başkan Abiy, ülkesinin Doğu Afrika sahilinde bir liman edinme isteği konusunda daha iddialı hale geldi. 126 milyonluk halkına seslenen Abiy, "coğrafi hapishaneden" çıkarmanın bir yolunu bulması gerektiğini söyledi. Konuşmasından ayrıca Kızıldeniz’i Etiyopya'nın doğal sınırı ilan eden 19. yüzyıldan kalma Etiyopyalı bir savaşçıdan da bahsetti.
Yeni bir savaş endişesi
Yetkililer Abiy'in iç bölünmelerle karşı karşıya olduğu ve ülkenin kuzeyindeki şiddetli çatışmaların sona ermesinden yalnızca bir yıl sonra yeni bir savaş başlatabileceğinden endişeleniyor. Analist Samira Gaid, "Bütün bölge bu açıklamalar karşısında ayağa kalktı. O zamandan bu yana herkes, Etiyopya gibi bölgesel bir hegemonun denize nasıl erişim sağlamak isteyeceği konusunda endişeliydi” dedi.
Somaliland 1991 yılında Somali'den bağımsızlığını ilan etti, kendi para birimine ve bayrağına sahip olarak çok sayıda parlamento ve başkanlık seçimi gerçekleştirdi. Somaliland, çalkantılı bölgedeki vaha olarak görülüyor. Tanınmış yazarların ilgisini çeken büyük bir edebiyat festivaline ve dünyanın her yerinden katılımcı çeken Hargeisa'da bir maratona ev sahipliği yapıyor. Ülkenin en çok istediği şey tanınmak. 2017 sonlarında iktidara gelen Abdi’nin görev süresi doldu ve muhalefet tarafından tanınmayan bir yapı altında faaliyet gösteriyor. Buna ek olarak hükümeti, bir çatışma sırasında düzinelerce sivilin öldürüldüğü ve yaralandığı Las Anod kasabasında da büyük bir zorlukla karşı karşıya kaldı.
Gaid, tüm bu zorluklar göz önüne alındığında, bu anlaşmanın Abdi için cankurtaran olduğunu söyledi. Abdi anlaşmayla şimdi sınırlarını değiştiriyor ve daha fazla pazarlık gücüyle ortaya çıkıyor.
© 2023 The New York Times Company
