Rebecca Dzombak / The New York Times
Ayıların ağaçlara sırtlarını sürmesinin birçok nedeni var. Bazen ağaçları koklayarak iletişim kurarlar; bazen de kıllarını temizler ve ulaşılması zor yerlerini kaşır. Yeni bir araştırmaya göre ağaçların ayılara sağladığı bir avantaj daha var: Kene ilacı. Ayılar ağaçlara sürtündükçe, ağaçlar gövdesinden katran, reçine ve bitki özü sızdırır. Kayın ağaçlarının koyu kıvamlı katranı kürke ve deriye en uzun süre yapışan katrandır ve suya dayanıklıdır, bu da onu etkili bir kene kovucu haline getirir.
Ağaçlara sürtünmek karmaşık bir davranış
Polonya Bilimler Akademisi'nde ayı biyoloğu olan ve geçen ay Journal of Zoology'de yayınlanan çalışmanın yazarlarından Agnieszka Sergiel, hayvanların nadiren tek bir nedenle ağaçlara sürtünmek gibi karmaşık davranışlarda bulunduğunu söyledi. Ayı uzmanı "Memeliler arasında kendi kendine ilaç kullanan pek çok örnek var" dedi. Bu yüzden o ve meslektaşları, ağaçlara sürtünmenin ayıları parazitlere karşı koruyup koruyamayacağını araştırmaya karar verdi.
Ayıların kayın aşkı
Biyologlar yıllardır kahverengi ve siyah ayıların belirli ağaç türlerine, özellikle de kayın ağaçlarına karşı bir yakınlık duyduklarını gözlemledi. Bu ağaçların ayılar için albenisi o kadar güçlü ki, bilim insanları kayın katranının yapışkan ve güçlü kokularını ayıları araştırmalara çekmek ya da hayvanat bahçelerinde onları içeri çağırmak için kullanıyor.
Keneler katrandan canı pahasına kaçtı
Kayın katranının kene kovucu olduğu hipotezini test etmek için Sergiel kendini katran tüpüne bakarken buldu ve ayılarla beslendiği bilinen yaygın bir kene türü Dermacentor reticulatus'u yakaladı. Kenelerin tüpün bir ucundaki kayın katranından kaçıp kaçmayacağını ve tüpün diğer ucundaki güvenli, sade suya yönelip yönelmeyeceğini izledi. Keneler de canları pahasına katrandan kaçtı.
Fransa'daki Strasbourg Üniversitesi'nde biyolog olan ve çalışmanın yazarlarından Agnes Blaise keneler için "Kayın katranından nefret ettikleri çok açıktı. Bazı keneler bütün hızıyla etrafta koşturuyor ve suyun altına saklanıyordu" sözlerinde bulundu. Araştırmacılar ayrıca bir ayı çekicisi olan terebentini de test ettiler ve keneler ondan da nefret etti. Sergiel, bu davranışları sergilemeyen kenelerin tüpten tamamıyla kaçanlar olduğunu da "Bazı Houdiniler vardı ama keneler iyi laboratuvar hayvanları" şeklinde belirtti.
'Sihirbaz keneler hariç'
Araştırmacılar, coğrafi olarak yaygın ve çevresel olarak esnek oldukları, bir de iklim değişikliği nedeniyle daha uzağa yayıldıkları ve daha uzun süre aktif kaldıkları için kenelere odaklandı. Keneler aynı zamanda hastalık taşıyıcıları, ancak bilim insanları ayılara hangi virüsleri yaydıklarını hala tam bilmiyor. Böylece kayın katranının keneler tarafından sevilmemesinin basit sonucu, ağaç reçinelerinin böcek kovucu olarak işlev görebileceğine dair uzun süredir var olan fikri destekleyen ilk deneysel kanıtı sunmuş oldu.
Araştırma ayı-insan etkileşimi uzmanından onay aldı
Kanada Alberta'da bağımsız bir yaban hayatı biyoloğu olan, çalışmaları ayı-insan etkileşimlerine odaklanan ve çalışmaya dahil olmayan Andrea Morehouse, araştırmacıların kenelerin kayın katranından kaçındığına dair oldukça net kanıtlar sağlayan güzel, düzenli bir deney yaptıklarını söyledi. Ayı-insan etkileşimi uzmanı "Parazitleri kovmak muhtemelen ağaç sürtünmesinin birincil işlevi değildir, ancak kesinlikle ek bir faydası olabilir" açıklamasında bulundu.
Maymunlar ve yunuslar da yapıyor
Penn State Üniversitesi'ndeki lisansüstü araştırması keneler ve ayılar üzerine odaklanan bir böcekbilimci olan Hannah Tiffin, ağaç katranının böcek kovucu olarak kullanılması fikrini daha önce duymamıştı. Araştırma hakkında "Bunun gerçekten ilginç bir yol olduğunu ve mantıklı olabileceğini düşünüyorum" dedi.
Vahşi doğadaki diğer hayvanlar doğanın sağladığı böcek kovucuları kullanıyor; örneğin Kapuçin maymunları kürklerini titizlikle turunçgillerle ovalar ve yunuslar ciltlerini mercanlarla tedavi eder. Kediniz bile kedi nanesini sivrisinek kovucu olarak kullanabilir. Çalışmada yer almayan ve şu anda ABD Tarım Bakanlığı'nda doktora sonrası araştırmacı olan Tiffin, bu nedenle ayıların da bunu yapmasının son derece makul olduğunu söyledi.
Araştırmalar için daha yolun başı
Sergiel, kene kovucu olarak katran hakkında daha öğrenilecek çok şey olduğunu belirtti. Araştırmacılar, vahşi doğada ayılar üzerinde bulunan parazitlere ilişkin az sayıdaki veriyi oluşturmanın, bu çalışmayı ilerletmek için en önemli adımlardan biri olacağını söyledi. Tiffin, ayılardan kürk ve reçine örnekleri toplayarak parazitlerin bu materyallere verdiği tepkileri test etmenin de faydalı olabileceğini sözlerine ekledi.
