Nick Cumming-Bruce / The New York Times
Uluslararası yardım görevlilerinin aktardığına göre, son haftalarda yüzbinlerce aç, yorgun ve çoğu zaman şiddet görmüş Afgan, İran’dan sert bir sınır dışı dalgası kapsamında ülkelerine geri gönderildi. Bu sınır dışı uygulaması geçen ay hızla arttı.
BM Mülteciler Ajansı sözcüsü Babar Baloch’un Pazartesi günü yaptığı açıklamaya göre, Mart ayında İran makamlarının ülkede yasal statüsü olmayan kişilerin ülkeyi terk etmelerini istemesinden bu yana yaklaşık 800 bin Afgan sınırı geçerek ülkelerine geri döndü. Bu kişilerin yaklaşık 600 bini 1 Haziran’dan bu yana zorla sınır dışı edildi.
Geçen ay İsrail ile İran arasında yaşanan 12 günlük savaş sırasında ve sonrasında, İranlı yetkililer, uzun süredir devam eden söylentileri ve gerilimleri artırarak Afganları İsrail için casusluk yapma şüphesi olan kişiler olarak göstermişti. Bu ortamda ve İran hükümetinin belirlediği 6 Temmuz son tarihinin yaklaşmasıyla birlikte göç hızında artış yaşandı. Baloch, son günlerde göçlerin günlük ortalama 30 bin kişiye ulaştığını ve Cuma günü bu sayının 50 bini aşarak zirve yaptığını belirtti.
Birleşmiş Milletler’e göre yaklaşık 3,5 milyon mülteciyle İran, dünyanın en fazla mülteci barındıran ülkesi konumunda bulunuyor. Bu kişiler çoğunlukla Afganistan’daki onlarca yıllık savaş ve şiddetten kaçan insanlardan oluşuyor. Yardım kuruluşları, gerçekte İran’daki Afgan nüfusunun çok daha büyük olduğunu, yasal statüsü olmayan yaklaşık 2 milyon mülteciyi de kapsadığını belirtiyor. İran’ın ise bu duruma karşı sabrının tükenmiş göründüğü ifade ediliyor.
İranlı yetkililer, belgeleri tam olan Afganların kabul edilmeye devam ettiğini söylüyor. BM yetkilileri de son haftalarda Afganistan’a dönen bazı kişilerin, batıdaki Herat kentinde bulunan İran konsolosluğundan İran’a geri dönmek üzere vize aldığını doğruluyor. Ancak İran’daki çoğu Afgan daha sert bir gerçeklikle karşı karşıya.
BM Mülteciler Ajansı’nın Afganistan’daki temsilcisi Arafat Jamal, telefonla yaptığı açıklamada, “Artık eldivenler çıkarıldı” dedi. “Şu anda bir çeşit çılgınlık havası var, Afganların sınır dışı edilmesine kimse karşı çıkmayacağı için sınır dışı etmek isteyenler bunu artırdı.”
Savaştan önce bile Afganlar, İranlıların sofralarındaki devlet yardımı yiyecekleri almakla ilgili dikenli alaylara maruz kalıyordu.
Geçerli yasal belgeleri olan mülteciler de dahil olmak üzere geri dönenler, İran’da çalıştıkları yerlerden ya da sokaktan polis tarafından alındıklarını, otobüslere zorla bindirilip sınırdan taşınmadan önce gözaltı merkezlerinde tutulduklarını anlatıyor. Ayrıca gözaltı merkezlerinden çıkmak, otobüslere binebilmek veya nihayetinde sınırı geçebilmek için bitmek bilmeyen ve yüksek meblağlı rüşvet taleplerine maruz kaldıklarını aktarıyorlar.
BM yetkilisi Arafat Jamal’ın aktardığına göre geri dönenler arasında şehirli profesyonellerden gündelik işçilere kadar birçok kişi var ve bu kişilerden birçoğu İran’da doğmuş, Afganistan’a hiç ayak basmamış ve Taliban’ın katı yönetiminden ziyade İran kültürüne ve toplumuna daha aşina.
Jamal, “En büyük endişe bu insanların başına ne geleceği” dedi. “Bu ülkenin insanları ama aslında bu ülkeye ait değiller. İşlerini, hayatlarını İran’da bırakmak zorunda kalmaktan dolayı şaşkın, yönsüz ve çok üzgünler.”
Ancak bu kişilerin Afganistan’a dönüşleri, nüfusun yaklaşık yarısının yoksulluk sınırının altında yaşadığı ve milyonlarca insanın gıda sıkıntısı çektiği ülkede topluluklar üzerinde ağır bir kaynak ve potansiyel istikrar baskısı da oluşturuyor. BM yetkilileri, yaklaşık 44 milyon nüfusu olan Afganistan’ın Eylül 2023’ten bu yana Pakistan’dan zorla gönderilen yüz binlerce kişi de dahil olmak üzere 3,5 milyondan fazla geri döneni kabul ettiğini söylüyor.
Batılı yardım bağışçıları, Taliban’ın kadınlara ve insan haklarına yönelik sert tutumu nedeniyle geri çekildiği için uluslararası yardım kuruluşlarının yardım kapasitesi son derece sınırlı kaldı. BM Mülteciler Ajansı, 2025 için Afganistan’a yönelik 216 milyon dolarlık yardım çağrısının yalnızca dörtte birinden biraz fazla bir kısmının karşılandığını bildirdi.
Daha önce mülteci ajansının bütçesinin yaklaşık %40’ını sağlayan ABD, Trump yönetimi döneminde bu desteği büyük ölçüde kesmişti.
© 2025 The New York Times Company
Kaynak: Gazete Oksijen
