Asher Elbein / The New York Times
Derin sularda bizi korkutan pek çok devasa balık türü var... Zaten okyanustan bahsettiğinizde aklınıza köpek balıklarının gelmemesi zor. Bu türlere yunuslar ve devasa balinalar da dahil. Çeneli balıklar milyonlarca yıl önce denizlerden sürünerek çıktılar ve bugün olduğumuz kemikli omurgalılara oluşmasına yol açtılar... Peki böyle bir evrimsel yenilik ne zaman ortaya çıktı?
Bilinen evrim kronolojisi değişecek
Güney Çin'deki bir çift fosil yatağı cevabın daha önce düşünülenden on milyonlarca yıl önce olabileceğini gösteriyor. Güzel bir şekilde korunmuş yeni balık türlerini, bilinen en eski omurgalı dişlerini ve zırhlı birçok balığı içeren bulgular geçen ay Nature dergisinde dört makale halinde yayınlandı. Michigan Üniversitesi'nde paleontolog olan fakat araştırmada yer almayan Matt Friedman Nature makalelerine eşlik ederek bir makaleyi yazdı. Friedman "Bu durum omurgalı evrimi kronolojisindeki olaylar hakkında bildiğimiz ve düşündüğümüz şeylerden farklı bir noktada" dedi.
Çeneli balıkların fosil kayıtlarına 419-359 milyon yıl önce balık çağı ya da Devoniyen olarak bilinen bir dönemde girdiği biliniyor. Chicago Üniversitesi'nde paleobiyolog olan ve yeni makalelerde yer almayan Michael Coates, bu dönemdeki balıkların hepsinin kimliklerinin vücutlarında açıkça yazılı olduğunu söyledi. Bunlar arasında çenesiz balıklar gibi eski gruplar, placoderm adı verilen çeneli balık soyları, kıkırdaklı ve kemikli balıklar gibi yeni gelenler ve karaya sıçrayan ilk balıklar yer alıyor.
İsveç'teki Uppsala Üniversitesi'nde paleontolog olan Per Ahlberg makalelerden birinin yazarı. Ahlberg, gnathostom olarak da adlandırılan çeneli balıkların bu ani çeşitliliğinin bilim insanlarının uzun zamandır kökenlerinin fosil kayıtlarının daha derinlerinde, Silüryen olarak bilinen bir dönemde yatması gerektiğinden şüphelenmelerine yol açtığını söyledi. Ancak yakın zamana kadar, kullanışlı Silüryen gnathostom fosillerinin sayısı bir elin parmaklarını geçmiyordu.
Çin Bilimler Akademisi'nde paleontolog ve makalelerden birinin yazarı olan Gai Zhikun, on yıl önce araştırmacıların Çin'deki geç silüryen dönemine ait 425 milyon yıllık kayaları sistematik olarak incelemeye başladıklarını söyledi. Uzmanlar bu araştırmalardan cesaret bularak daha eski kayaları araştırdılar. 2020'de Chongqing'in dışında bir çift fosil yatağı bulundu. Bu yataklar zaman içinde birkaç milyon yıl içinde birbirinden yarılıyor ve her biri farklı türler içeriyor.
Ahlberg, 436 milyon yıllık yatakta, bilinen en eski tam çeneli balığı temsil eden, yalnızca birkaç santimetre uzunluğunda balıklar bulunduğunu söyledi. Bunların çoğu Xiushanosteus mirabilis adlı düz, zırhlı bir placoderm türüne ait.
Ayrıca köpekbalıkları ve vatozlarla ilişkili kıkırdaklı bir balık olan Shenacanthus vermiformis de fosil yatağında yer alıyor.
"Geleneksel bilgeliği tersine çeviriyor"
Bristol Üniversitesi'nde paleontolog ve makalelerden birinin yazarı olan Philip Donoghue, alandaki en dikkat çekici örneğin Tujiaaspis vividus adlı çenesiz bir balık olduğunu söylüyor. Türün ailesinden binlerce fosil elde edilen kayıtlardan biliniyor. Ancak Tujiaaspis bilinen ilk vücut yapısını koruyor. Ayrıca bu tür şaşırtıcı bir fiziksel özelliği de gözler önüne seriyor. Kafatasından çıkan bir dizi çift yüzgeç. Daha önce araştırmacılar iki yüzgeçin çenesiz ve çeneli balıklar arasında ayrı ayrı evrimleştiğine inanıyordu. Bonoghue,"Eşleştirilmiş uzantıların nasıl ortaya çıktığına dair geleneksel bilgiyi tersine çeviriyor" dedi.
439 milyon yıllık ikinci bölgede daha önemli fosillerin korunduğu biliniyor. Bir makalede Fanjingshania renovata'ya ait kıkırdaklı balık örneklerinin habercisi olan dikenler, pullar ve kafa plakalarından oluşan bir koleksiyon anlatılıyor. Bir diğerinde ise bilinen en eski omurgalı Qianodus duplicis adlı balıkğın dişlerinin olduğu kaydedildi.
Her iki hayvan da modern köpek balıkları, vatozlar ve sıçan balıklarını içeren kıkırdaklı balıklar grubu olan kondrikhthyanlar olarak adlandırılan çeneli balık türüne ait.
Bilgileri 14 milyon yıl geriye götürüyor
Friedman, bölgedeki köpekbalığı akrabalarının varlığının kıkırdaklı ve kemikli balıklar arasındaki bölünmenin Silüriyen tarafından gerçekleştiğini öne sürüyor. Bu durum omurgalı çene ve dişlerinin kökenini neredeyse 14 milyon yıl geriye itiyor. Çeneli balıkların tarihinin yaklaşık 485 milyon ila 445 milyon yıl önce deniz omurgasızlarının hüküm sürdüğü bir dönem olan Büyük Ordovisyen Biyoçeşitlenmesi dönemine kadar uzandığı düşünülüyor. Coates, o döneme ait bilinen birkaç balığın çenesiz ve genellikle çirkin olduğunu söyledi.
Paleontologlar Çin'deki Silüryen kayalarını derinlemesine kazmaya devam ettikçe daha da fazla balık türünü ortaya çıkardılar. En eski çeneli balıklar söz konusu olduğunda araştırmacılar yakında daha büyük bir tekneye ihtiyaç duyabilirler.Ahlberg, "Büyük olasılıkla daha fazla keşif olacak. Bu çok kullanılan bir ifade ama ben ciddiyim bu çeneli omurgalı evrimini en erken evresine ilişkin anlayışımızda tamamen devrim yaratmayı vaat ediyor" dedi.
© 2022 The New York Times Company
