Edward Wong, Helene Cooper ve Chris Buckley / The New York Times
Dışişleri Bakanı Antony Blinken cuma günü, Çin'e ait bir casus balonunun Rocky Mountain eyaleti olan Montana üzerinde görülmesinin ardından hafta sonu Pekin'e yapacağı ziyareti iptal etti. Bu durumla birlikte Blinken, Pentagon'un ABD'ye tehdit oluşturmadığını söylediği bir makine hakkında medyada yer alan haberlerin ve siyasi yorumların fitilini ateşledi.
Blinken, Çin'in gözetlemesini sorumsuzca bir eylem ve ABD egemenliğiyle uluslararası hukukun açık bir ihlali olarak nitelendirdi. Blinken cuma günü öğleden sonra düzenlediği basın toplantısında "Çin'in planladığım ziyaretin arifesinde bu eylemi gerçekleştirme kararı, yapmaya hazırlandığımız esaslı görüşmelere zarar veriyor" dedi.
Diplomatik krize dönüştü
Blinken, bu hafta Montana'daki sivillerin, Pentagon'un istihbarat toplayan bir hava gemisi olduğunu söylediği balonu görmeye başlamasının ardından geziyi iptal etti. Askeri yetkililer günlerdir balonu izliyordu ve Blinken ve yardımcısı çarşamba günü Washington'da Çinli diplomatlarla yüzleşti. Ancak perşembe gecesi medyanın ilgisi artınca ve Cumhuriyetçi politikacılar Başkan Joe Biden ve Blinken'i harekete geçmeye çağırınca olay diplomatik bir krize dönüştü.
Balonun varlığı ve Blinken'in açıklaması iki süper güç arasında yükselen tansiyonu daha da arttırdı. Bu durum aynı zamanda hem Demokrat hem de Cumhuriyetçi liderlerin Çin konusunda yeterince sert görünmek için yarıştığı ABD'deki hassas siyasetin de altını çizdi.
Koşullar elverdiğinde ziyaret gerçekleşecek
Blinken, 2018'den bu yana bir ABD Dışişleri Bakanı tarafından Çin'e yapılan ilk ziyaret olan gezi için cuma gecesi yola çıkmayı planlıyordu. Başkan Şi Cinping ile görüşmesi ve çok çeşitli konuları ele alması bekleniyordu. Ancak Blinken cuma günü Çin'in en üst düzey dış politika yetkilisi Wang Yi'yi aradığını ve balon krizi nedeniyle gezisini erteledi. Blinken Wang'a koşullar elverdiğinde Çin'i ziyaret edeceğini söylediğini belirtti.
“Çin uluslararası hukuka sıkı sıkıya bağlı”
Çin Dışişleri Bakanlığı'nın internet sitesinde yer alan açıklamaya göre Wang cuma günü geç saatlerde Blinken ile yaptığı telefon görüşmesinde Çin'in sorumlu bir ülke olduğunu ve uluslararası hukuka her zaman sıkı sıkıya bağlı kaldığını söyledi. Görüşmenin Çince kısa özetinde balondan ya da Blinken'in gezisini iptal etmesinden bahsedilmedi ancak Çin liderlerinin Biden yönetiminin olayı abarttığına inandıkları öne sürüldü. Özette Wang'ın her iki tarafa da yanlış değerlendirmelerden kaçınmaları ve anlaşmazlıklarını yönetip kontrol etmeleri çağrısında bulunduğu belirtildi.
Daha önce de ABD topraklarında görüldü
Bazı Cumhuriyetçi milletvekilleri perşembe günü Biden'ı balonun ABD üzerinde günlerce sürüklenmesine izin verdiği ve Çin'e karşı daha sert önlemler almadığı için eleştirdi. Beyaz Saray yetkilileri bu tür balonların Trump yönetimi de dahil olmak üzere daha önce de ABD toprakları üzerinde görüldüğünü söyledi.
ABD kendi gözetleme yöntemlerini kullanıyordu
Pentagon yetkilileri, cuma günü öğle saatlerinde balonun Kansas'a ulaştığını ve burada bazen havada asılı kaldığını bazen de saatte 113 km hıza kadar hareket ettiğini söyledi. Amerika Birleşik Devletleri makineyi izlemek ve incelemek için uçak konuşlandırmak da dahil olmak üzere kendi gözetleme yöntemlerini kullanıyordu.
Su üzerine gelene kadar balon vurulmayacak
Bir Pentagon yetkilisi, Biden'ın balonu vurmaya karar verebileceğini, ancak güneydoğu yönünde ilerlediği göz önüne alındığında, balon suyun yani Atlantik Okyanusu üzerinde olana kadar bunu yapmayacağını söyledi.
Pentagon sözcülerinden Tuğgeneral Pat Ryder cuma günü yaptığı açıklamada "Şu anda yerdeki insanlara yönelik herhangi bir tehdit, fiziksel tehdit ya da askeri tehdit olmadığını düşünüyoruz" dedi. Cuma günü ilerleyen saatlerde Ryder, ordunun Latin Amerika'dan geçtiği bildirilen bir başka balonu da Çin'e ait bir gözetleme cihazı olarak değerlendirdiğini söyledi.
Bu en uzun süre kalan balon oldu
Dışişleri Bakanlığı yetkilileri, Blinken ve Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman'ın çarşamba gecesi Çin Büyükelçiliği ile ABD üzerindeki balon hakkında görüştüğünü ve Pekin'deki Amerikalı diplomatların Çinli yetkililerle yüzleştiğini söyledi. Bu yetkililer ve Pentagon yetkilileri balon konusundaki hassasiyetler nedeniyle isimlerinin gizli kalması koşuluyla konuştular. Pentagon yetkilileri son yıllarda başka gözetleme balonlarının da ABD üzerinde dolaştığını ancak bu balonun öncekilerden daha uzun süre havada kaldığını söyledi.
Blinken ziyaretini rayında tutmaya yönelik bir çaba
Çin hükümeti cuma günü olaydan duyduğu üzüntüyü dile getirdi ve balonun sivil araştırma amaçlı olduğunu, planlanan rotasından çok saptığını iddia etti. Bu açıklamanın Blinken'in ziyaretini rayında tutmaya yönelik bir çaba olduğu düşünüldü.
Çinli yetkililer bu ziyaretin, Şi'nin aralık ayında geçen sonbaharda protestolara yol açan ve ekonomik yavaşlamayı daha da kötüleştiren sıfır Covid politikasını sona erdirme kararı almasının ardından Çin'in dünyaya yeniden açıldığını gösteren önemli bir an olmasını bekliyorlardı. Gezinin planlanması Şi'nin kasım ayında Endonezya'nın Bali kentinde düzenlenen G20 zirvesi sırasında Biden ile bir araya gelmesinin ardından başladı.
Trump ve Biden’ın Çin’e karşı mücadelesi
Hem Donald Trump hem de Biden yönetimleri, Çin Komünist Partisi'nin ABD liderliğindeki dünya düzeninin altını oymaya niyetli olduğunu söyleyerek Çin'e karşı mücadeleci bir tutum benimsedi. Biden, Çin'in teknolojik ilerlemelerini engelleme çabalarını büyük ölçüde genişletti. Ayrıca Çin ile silahlı bir çatışma durumunda askeri güçlerini takviye etmek üzere Çin'in fiilen bağımsız olduğunu iddia ettiği Tayvan da dahil olmak üzere Asya'daki müttefik ve ortaklarıyla birlikte çalıştı.
“Ulusal güvenlik kaygıları var”
Perşembe günü Savunma Bakanı Lloyd Austin Manila'da yaptığı açıklamada, ABD ordusunun Filipinler'deki dokuz üssü geçici olarak asker ve teçhizat barındırmak için kullanmaya başlayacağını, bu hamlenin Çin'i Tayvan'ı işgal etmeye çalışmaktan ya da Güney Çin Denizi'nde daha fazla askeri eylemde bulunmaktan caydırmayı amaçladığını söyledi. Biden yönetimi yetkilileri, Çin'e karşı sert bir tutum takınmadıkları yönündeki iddialara karşı hassas davranıyor. Ancak Blinken cuma günü yaptığı açıklamada geziyi iptal etme kararının ardında iç politikanın değil ulusal güvenlik kaygılarının yattığı konusunda ısrar etti. Balon haberinin perşembe günü ortaya çıkmasının ardından Cumhuriyetçi yetkililer Blinken'den çeşitli taleplerde bulundu.
“Maceralarına artık müsamaha gösterilmeyecek”
Temsilciler Meclisi Dış İlişkiler Komitesi'ndeki Cumhuriyetçi milletvekillerinin resmi Twitter hesabında yer alan ve başkanlığını Teksaslı Temsilci Michael McCaul'un yaptığı bir paylaşımda Blinken'in Şi ve hükümetine askeri maceralarına artık müsamaha gösterilmeyeceğini söylemesinin zorunlu olduğu belirtildi. Senatör Tom Cotton, R-Ark, internet üzerinden Blinken'ın gezisini iptal etmesi gerektiğini yazdı. Biden'ın salı günü Kongre'de yıllık Birliğin Durumu konuşmasını yapması planlanıyor.
Cornell Üniversitesi'nde siyaset bilimci olan ve kısa bir süre önce Dışişleri Bakanlığı'nda Çin politikası üzerine çalışan Jessica Chen Weiss, Blinken'ın gezisini iptal etme kararının sembolizmin aslına karşı talihsiz zaferini yansıttığını söyledi. Weiss "Bu aynı zamanda geziye ilişkin beklentilerin düşük olduğunu da doğruluyor, zira kongrenin öfkesinin ortasında Pekin'i ziyaret etmenin potansiyel getirilerinin iç siyasi risklerden çok daha ağır basmış olması gerekiyordu" dedi.
“Çin’in bahaneleri tutumları sertleştirdi”
Doğu Asya ve Pasifik'ten sorumlu eski dışişleri bakan yardımcısı ve Asya Toplumu Politika Enstitüsü'nde başkan yardımcısı olan Daniel Russel, "Yönetimin Çin hükümetinin kamuoyuna açıkladığı üzüntü ifadesinden memnun olmadığı açık. Belki de Pekin'in bunun rotasından çıkmış bir hava balonu olduğu gibi gülünç bir mazeretin arkasına saklanmakta ısrar etmesinden dolayıdır. Bu olay atmosferi bozdu ve tutumları sertleştirdi. İki tarafın Bali momentumunu başarılı bir şekilde yeniden canlandırabileceğinin garantisi yok" ifadelerini kullandı.
Çin Dışişleri Bakanlığı'nın açıklaması Pentagon yetkililerinin perşembe günü yaptıkları açıklamada 150 kadar kıtalararası balistik füze silosuna ev sahipliği yapan Montana üzerinde Çin Halk Cumhuriyeti tarafından fırlatılan bir balon tespit ettiklerini söylemesinin ardından geldi. Başlangıçta gazetecilere balonla ilgili iddiaları kontrol etmesi gerektiğini söyleyen bakanlık, cuma günü geç saatlerde Pekin'de yaptığı açıklamada balonun rotasının bir kaza olduğunu söyledi.
Bakanlığın kimliği açıklanmayan bir sözcüsü internet sitesinde yaptığı açıklamada "Hava gemisi Çin'e ait. Başta meteorolojik olmak üzere araştırma amaçlı kullanılan sivil bir hava gemisidir. Batı rüzgarlarından etkilenen ve kendi kendini yönlendirme kabiliyeti sınırlı olan hava gemisi planlanan rotasından sapmıştır. Çin, zeplinin mücbir sebepler nedeniyle ABD hava sahasına istemeden girmesinden üzüntü duymaktadır" dedi. Mücbir sebep bir tarafın kontrolü dışındaki güçlerin neden olduğu bir ihlali ifade eder.
“Sonunun buraya varacağını neden bilmesinler?”
Bakanlık, ABD'li yetkililerle bu beklenmedik durumun nasıl uygun bir şekilde ele alınacağı konusunda konuşacağını söyledi. Balonun uçuş rotasını modelleyen Washington Üniversitesi atmosfer bilimleri profesörü Lynn McMurdie, "Bu makul bir açıklama ancak Kuzey Amerika'da son bulacağını tahmin etmemeleri mantıksız" dedi. McMurdie, "Şu andaki hava durumuna göre, Pasifik boyunca oldukça güçlü bir jet var ve Çin'den gelen bir şey Montana'da son bulacaktır. Sonunun buraya varacağını neden bilmesinler ki?" ifadelerini kullandı.
Bazen havada asılı kalan bazen de yerden yaklaşık 19 bin metre yükseklikte hareket eden balon, yetkililerin itiş gücünü sağladığını düşündükleri güneş panellerine sahip. Ayrıca kameralar ve diğer gözetleme ekipmanları ile donatıldı. Ryder, balonu manevra kabiliyetine sahip olarak nitelendirdi ancak Çin'in balonu hala kullandığını açıkça söylemekten kaçındı. Ryder, "Muhtemelen birkaç gün boyunca Amerika Birleşik Devletleri üzerinde olacak" dedi.
© 2023 The New York Times Company
