Farnaz Fassihi / The New York Times
ABD Başkan Donald Trump 2015 yılında İran ile dünya güçleri arasında imzalanan nükleer anlaşmadan çekildi, İran'a sert ekonomik yaptırımlar uyguladı ve İran'ın en üst düzey generalinin öldürülmesi emrini verdi. Federal savcıların cuma günü yaptığı açıklamaya göre İran, seçimlerden önce Trump'a suikast planladı. Ancak bu geçmişe rağmen, İran'daki pek çok eski yetkili, uzman ve köşe yazarı, yeniden seçilmesinden bu yana geçen bir hafta içinde hükümete açıkça Trump'la ilişki kurma çağrısında bulundu. Başlıca reformist günlük gazete Shargh, başyazısında İran'ın yeni ve daha ılımlı cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın “geçmişteki hatalardan kaçınması ve pragmatik ve çok boyutlu bir politika benimsemesi” gerektiğini söyledi.
"Bu tarihi fırsatı kaçırmayın"
Hükümet politikalarını tartışmaya yetkili olmadıkları için isimlerinin yayınlanmamasını isteyen beş İranlı yetkiliye göre Pezeşkiyan hükümetindeki pek çok kişi de aynı fikirde. Trump'ın başkalarının başarısız olduğu anlaşmaları yapmayı sevdiğini ve Cumhuriyetçi Parti'deki üstünlüğünün olası bir anlaşmaya daha fazla dayanma gücü verebileceğini söylüyorlar. Onlara göre bu durum ABD ile kalıcı bir anlaşmanın önünü açabilir. İran'ın önde gelen siyasetçilerinden ve İran hükümetinin eski siyasi danışmanlarından Hamid Aboutalebi, İran Cumhurbaşkanı'na yazdığı açık mektupta “İran-ABD ilişkilerinde değişim için bu tarihi fırsatı kaçırmayın” dedi. Aboutalebi, Pezeşkiyan'a Trump'ı seçimi kazandığı için tebrik etmesini ve pragmatik ve ileriye dönük bir politika için yeni bir ton belirlemesini tavsiye etti.
Yine de İran'da kritik kararlar dini lider Ayetullah Ali Hamaney tarafından alınıyor ve Hamaney ilk döneminde Trump ile müzakereleri yasaklamıştı. İran siyasetinde Pezeşkiyan Trump'la müzakere etmek istese bile Hamaney'in onayını almak zorunda. Güçlü Devrim Muhafızları'ndan bazıları da dahil olmak üzere pek çok muhafazakar Trump ile herhangi bir angajmana karşı çıkıyor. ABD Adalet Bakanlığı, İran Devrim Muhafızları'nın başkanlık seçimlerini etkilemek amacıyla Trump'ın kampanya bilgisayarlarını hacklediğini ve internette dezenformasyon yaydığını söyledi. Cuma günü Manhattan'daki federal savcılar İran'ın Trump'a suikast düzenleme planlarını ortaya çıkardı.
İran Dışişleri Bakanı Abbas Araghchi, cumartesi günü X sosyal platformunda yaptığı bir paylaşımda bu suçlamaları “uydurma” bir senaryo olarak nitelendirdi. İran'ın Amerikan halkının başkanlarını seçme tercihine saygı duyduğunu ve İran ile ABD'nin önündeki yolun karşılıklı “saygı” ve “güven inşası” ile başladığını söyledi. İran'ın başkenti Tahran'da ülkenin sertlik yanlısı siyasi fraksiyonuna yakın muhafazakâr bir analist olan Reza Salehi verdiği bir röportajda Trump'la müzakerenin İran'ın yeni hükümeti için siyasi açıdan zorlu olacağını belirtti. Muhafazakârlar, herhangi bir angajmanın Trump'ın 2020'de öldürülmesini emrettiği General Kasım Süleymani'ye ihanet olacağını söyleyerek şimdiden onaylamadıklarını dile getirdiler.
Tahran Belediyesi tarafından yönetilen muhafazakar bir gazete olan Hamşehri, Trump'ın turuncu bir tulum ve kelepçelerle çekilmiş fotoğraflarını manşetten yayınladı ve "Katilin dönüşü" başlığını attı. Yine de Salehi, "Bu görüşe karşı çıkacağım ve Trump'ın selefine kıyasla İran'a fayda sağlayacağını söyleyeceğim. Trump anlaşma yapmaktan yana; savaşları bitirmekten yana ve yeni savaşlar başlatmaya karşı" ifadelerini kullandı. Beş yetkiliye göre Trump'la ilişki kurmak isteyenler bile Trump döneminde ülkenin dış politikasının büyük ölçüde Trump'ın İran ve Orta Doğu'ya nasıl yaklaşacağına ve yönetimine kimi seçeceğine bağlı olacağını söylüyor. Trump kısa süre önce İran'a zarar vermek istemediğini söyledi ve temel talebi ülkenin nükleer silah geliştirmemesi oldu. Ancak kampanya sırasında bir başka noktada, İsrail'e İran'ın nükleer tesislerini bombalaması için yeşil ışık yakar gibi göründü. İsrail'in “önce nükleeri vurması ve gerisini sonra düşünmesi” gerektiğini dile getirdi.
Pazar günü de İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu bir video açıklamasında Trump'la konuştuğunu ve İran tehdidinin tüm yönleri ve yansıttığı tehlikeler konusunda hemfikir olduklarını söyledi. İlk Trump yönetimi sırasında İran temsilcisi olarak görev yapan Brian Hook perşembe günü CNN'e verdiği demeçte Trump'ın “rejim değişikliği ile ilgilenmediğini” ancak “Orta Doğu'daki istikrarsızlığın başlıca nedeninin İran rejimi olduğunu anladığını” söyledi.
Misilleme konusunda kararını vermeli
İran'ın vermesi gereken ilk kararlardan biri, İsrail'e karşı büyük bir intikam saldırısı başlatma vaadini yerine getirip getirmeyeceği. Geçen ay İsrail, İran'ın birkaç üst düzey komutanı ve üst düzey bölgesel müttefikinin öldürülmesinin intikamını almak için İsrail'e balistik füze fırlatmasının ardından İran'ın kritik enerji tesislerinin çevresindeki füze üslerini ve hava savunma sistemlerini vurdu. Trump İsrail'in sadık bir destekçisi. İran ve İsrail arasındaki olası bir savaş, yeni Trump yönetimiyle gerilimi hızla tırmandırabilir ve daha iyi ilişkiler kurma şansını ortadan kaldırabilir.
Dış politika hedefleri İran'a hitap ediyor
Beş İranlı yetkili, Trump'ın Gazze Şeridi ve Lübnan'daki savaşları sona erdirmek, Ukrayna'daki savaşı bitirmek ve “Önce Amerika” gündemi gibi birçok dış politika hedefinin İran'a hitap ettiğini söyledi. Gazze ve Lübnan'daki savaşların sona erdirilmesi, Gazze'de Hamas'ı ve Lübnan'da Hizbullah'ı destekleyen İran ile İsrail arasında daha geniş çaplı bir savaşın önlenmesine yardımcı olabilir. Ukrayna'daki savaşın sona erdirilmesi, Rusya'ya silah sağladığı için İran üzerindeki baskıyı azaltabilir. Trump'ın iç politikası ise diğer ülkelerin iç işlerine daha az ilgi göstermesi anlamına gelebilir.
Yirmi yılı aşkın bir süredir İran'ın ABD ile diplomasisi, Cumhuriyetçilerin diplomasiye daha düşmanca yaklaştığı, Demokratların ise diplomasiye daha açık olduğu düşüncesinden hareketle, görevdeki Amerikan siyasi partisine göre şekilleniyor. İran, Trump'ın ilk döneminde Tahran'a karşı “maksimum baskı” kampanyası başlatmasının ardından Trump ile ilişki kurmayı reddetti. Ülke, bir sonraki Demokrat yönetimin yaptırımları kaldıracağını ve Trump'ın terk ettiği nükleer anlaşmaya geri döneceğini umarak zaman kolladı.
Biden İran'ı hayal kırıklığına uğrattı
Bu hamleler hiçbir zaman gerçekleşmedi. Biden yönetimi ve İran hiçbir zaman anlaşmaya geri dönmedi ve yaptırımlar yürürlükte kaldı. İran'ın dış politika planlaması hakkında bilgi sahibi olan ve ikisi Dışişleri Bakanlığı'ndan beş İranlı yetkili, ülkenin Biden yönetimiyle yaşadığı deneyimin hayal kırıklığı yarattığını ve birçoğunun Cumhuriyetçi bir yönetimle yapılacak bir anlaşmanın daha uzun süreli sonuçlar vereceği sonucuna vardığını söyledi.
Dışişleri Bakanlığı'ndan iki yetkili İran'ın aylardır olası bir Trump başkanlığına hazırlandığını, bakanlığın mart ayında konuyla ilgili gayrı resmi bir çalışma grubu oluşturduğunu söyledi. Pezeşkiyan ekonomik rahatlama umudunun Batı ile ilişkilerin düzelmesine bağlı olduğunu kabul etti. İran medyasında yer alan haberlere göre Pezeşkiyan çarşamba günü yaptığı açıklamada “Bizim için Amerika'daki seçimleri kimin kazandığı önemli değil çünkü biz kendi iç gücümüze güveniyoruz” dedi. Aynı zamanda “ülkelerle ilişkilerimizi geliştirirken sınırlı ve kapalı bir bakış açısına sahip olmayacağız” diye ekledi.
© 2024 The New York Times Company
