Farnaz Fassihi / The New York Times
İran'ın seçilmiş cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın kampanya videolarından birinde eşinin mezar taşının yanında otururken görülüyor. Kaybettiği eşi Fatemeh'e hitaben hazırlanan videoda Pezeşkiyan adına konuşan bir seslendirmen, "Seni her zamankinden daha çok özlüyorum. Keşke bu zor sözü verdiğim şu günlerde yanımda olsaydın" diyor. Kamuoyu önünde aşk ilanı İranlı siyasetçiler arasında genelde yapılan bir şey değil.
"Güvenilirliğinin göstergesi olarak kullandı"
Ancak 69 yaşında bir kardiyolog olan ve bir reformist olarak seçimi kazanan Pezeşkiyan, alışılmadık bir görünüme ve sese sahip. Kendisini İran'da yeni bir dönem için modern bir lider, karısını hayattayken kendisi gibi doktorluk yapan eşini eşit gören, bir araba kazasında ölümünden sonra sadık bir dul olan bir adam olarak tasvir etti. Üç çocuk büyüttü ve bir daha hiç evlenmedi. Uluslararası Kriz Grubu İran Direktörü Ali Vaez, "Aile hikayesini bağlılığının ve güvenilirliğinin bir göstergesi olarak kullanması çok ilginç. Annelerinin yokluğunda ailesinin yanında durduğu gibi İran halkının da yanında duracağına söz verdi" ifadelerini kullandı.
Pezeşkiyan, İran'ı daha müreffeh, sosyal açıdan daha açık ve Batı ile daha fazla ilişki içinde olmaya yönlendirmek istediğini söyledi. Cumartesi günü The Tehran Times'da yayınlanan bir köşe yazısında Pezeşkiyan dış politikasını fırsat odaklı olarak tanımladı ve müttefikleri Rusya ve Çin ile bağlarını güçlendirirken Avrupa Birliği ile işbirliğine de açık olduğunu belirtti. İran'ın ABD'nin baskısına yanıt vermeyeceğini söyledi.
Selefleri başarısız oldu
Pezeşkiyan'ın bu değişiklikleri gerçekleştirip gerçekleştiremeyeceğini zaman gösterecek. Selefleri denedi ve başarısız oldu. Ancak Pezeşkiyan'ın elinde sınırlı da olsa bir fırsat var çünkü İran'ın dini lideri ve tüm önemli devlet meselelerinde en yetkili kişi olan Ayetullah Ali Hamaney onu onayladı ve astlarına yeni cumhurbaşkanıyla birlikte çalışma talimatı verdi.
Gözlemciler, cuma gecesi Hamaney'in yerleşkesinde düzenlenen dini törende dini liderin salona Pezeşkiyan'la birlikte girdiğini ve en az otuz yıldır hiçbir cumhurbaşkanına böyle bir jest yapmadığını söyledi. Vaez, "Biraz manevra alanı olabilir ama aynı zamanda pek çok yapısal engelle de karşı karşıya" dedi. Pezeşkiyan, tartışmalarda Hamaney'e itaat edeceğini ve dini liderin genel politikalarını takip edeceğini söyleyerek bir isyancı gibi değil daha pragmatik bir yetkili olarak görünmeye çalıştı.
Hamaney ile pazarlık yapması gerek
Analistler, Hamaney'in kadınlara yönelik başörtüsü zorunluluğunun kaldırılması, internet üzerindeki kısıtlamaların kaldırılması ve yaptırımların kaldırılması için ABD ile temas kurulması gibi vaat ettiği değişiklikleri yerine getirebilmesi için Hamaney ile pazarlık yapması ve hatta onu geri püskürtmesi gerekeceğini söylüyor.
Sadece birkaç ay önce İran'da muhafazakâr bir hükümetten reformist bir hükümete geçiş ihtimali hayal gibi görünüyordu. Ardından mayıs ayında, cumhurbaşkanı olan muhafazakâr din adamı İbrahim Reisi bir helikopter kazasında öldü. Pezeşkiyan devreye girdi. İran'ın en yetkin cumhurbaşkanı, bir doktor, bir profesör, eski bir sağlık bakanı ve büyük bir tıp üniversitesi ve araştırma merkezine başkanlık etmiş bir milletvekili. Farsça, Türkçe, Kürtçe, Arapça ve İngilizce konuşuyor. Harvard Üniversitesi'nde sağlık yönetimi eğitimi aldı ve arkadaşlarının röportajlarında ABD'ye bakışını yumuşattığını söyledi.
Pezeşkiyan herhangi bir siyasi partiye üye olmasa da, yükselişi reformcu parti ile birlikte oldu. Kendisi için kampanya yürüten eski dışişleri bakanı ve partinin önde gelen isimlerinden Muhammed Cevad Zarif, geçiş hükümetinin danışma komitesine liderlik ediyor. Pezeşkiyan seçimlerden bu yana sadece İran medyasına konuştu ve ofisi New York Times'ın kendisiyle röportaj yapma talebinin beklemede olduğunu söyledi.
Meslektaşları ve arkadaşları onu açık sözlü, dürüst ve sosyal adaletten yana biri olarak tanımladılar. Yolsuzlukları ve İran'ın yaşam standartlarını zayıflatan politikalarını eleştirmiş olsa da İslam Cumhuriyeti'nin teokrasisine her zaman sadık kaldığını söylediler. Eski sağlık bakanı yardımcısı olan Dr. Kianoush Jahanpour, Tahran'dan yaptığı bir telefon görüşmesinde, "İnançlarından ödün vermedi, gerginlikler ortaya çıktığında nasıl hareket edeceğini biliyordu" dedi.
"Sistem reforme dilemez"
Pezeşkiyan'ın sağlık bakanlığı döneminde reformist bir milletvekili olan ve şu anda Amerika Birleşik Devletleri'nde sürgünde yaşayan Ali-Akbar Musavi Khoeini, Pezeşkiyan'ın çatışma yerine arabuluculuğu tercih etmesiyle tanındığını söyledi. Ancak Khoeini, cumhurbaşkanı olarak "fikirlerini uygulamaya çalıştığında çatışmaların başlayacağı" tahmininde bulundu. Bazı hükümet eleştirmenleri Pezeşkiyan'ın bir reformist olmadığını, çünkü onlara göre sistemin esasen reforme edilemez olduğunu ve cumhurbaşkanlığının statüko olarak görülmesi gerektiğini söylüyor.
Hapisteki kadın hakları aktivisti Aliyeh Motallebzadeh Tahran'dan verdiği bir röportajda, "Fazla umudum yok. Reformistler, güçlerinin zirvesindeyken bile, kadın hakları konusunda uzun süreli ve derin değişiklikler yapamadılar. Pezeşkiyan sistemin adamı" dedi.
Kendisinin de sistemle başı derde girdi. 2003 yılında parlamento, tıbbi hizmet ücretleri ve şeffaf olmayan tıbbi ilaç piyasası nedeniyle onu sağlık bakanı olarak görevden almaya çalıştı. İki kez, adayları inceleyen din adamları ve hukukçulardan oluşan Muhafız Konseyi onu cumhurbaşkanlığı ve parlamento için diskalifiye etti. Pezeşkiyan'ın seçim danışma komitesinde yer alan siyasi analist Abbas Abdi'ye göre Hamaney geçen kış müdahale etti ve adaylığı yeniden canlandırıldı. Abdi, "Sistem çıkmaza girdi ve çökmemek için rotasını değiştirmesi gerektiğini fark etti. Sayın Pezeşkiyan'ın direksiyonda olması gereken kişi olduğunu kabul etti ve İran'ın açılacağına dair az da olsa umudumuz var" ifadelerini kullandı.
©️ 2024 The New York Times Company
