Jane C. Hu / The New York Times
Orman yangınları daha sık ve daha şiddetli hale geldikçe, araştırmacılar binlerce kilometre yol kat edebilen dumanın insan sağlığına nasıl zarar verdiğini yeni yeni anlamaya başlıyor. Ağustos 2020'de, Kaliforniya'da yüzlerce orman yangını devam ederken, yoğun duman haftalarca gökyüzünü kapladı ve Bay Area'da rekor düzeyde 30 gün üst üste hava kalitesi uyarılarına neden oldu. Kuzey Kaliforniya'daki doktorlar bu süre zarfında felç ve diğer kardiyovasküler sorunlarda yüzde 43'lük bir artış olduğunu açıkladı. Hastane başvuruları yüzde 12 oranında arttı. Bazı araştırmacılar dumanın binlerce ölüme neden olmuş olabileceğini tahmin ediyor.
Anlaşılamayan pek çok faktör var
Çevre bilimciler orman yangınlarının, yangın durduktan çok sonra bile sağlık açısından risk oluşturduğuna inanıyor. Ancak dumanın vücutta tam olarak nasıl hareket ettiği veya dumana maruz kalmanın pus dağıldıktan çok sonra insan sağlığını nasıl etkileyebileceği gibi hala tam olarak anlayamadıkları birçok faktör var. Bilim insanlarının şu ana kadar bildiklerinin çoğu, dumana maruz kalma ile sağlık sonuçları arasındaki potansiyel bağlantıları ortaya çıkarabilen ancak neden ve sonuç gösteremeyen korelasyonel çalışmalardan geliyor. Bu tür çalışmalar, orman yangını dumanına maruz kalmayı daha yüksek kalp krizi, felç, hamilelik ve doğumla ilgili komplikasyonlar, ruh sağlığı sorunları ve bazı kanser riskleriyle ilişkilendiriyor.
Hücreler üzerinde ve fareler ve maymunlar gibi laboratuvar hayvanlarında yapılan araştırmalar, dumanın bağışıklık tepkilerimizi yönetmekten sorumlu hücreleri bozduğunu ve bunun da iltihaplanma ve stresin artmasına yol açabileceğini gösteriyor. Bu faktörlerin dumana maruz kalma ile ilişkili durumlara dahil olduğu biliniyor.
Duman parçacıkları akciğerlere ulaşabiliyor
Araştırmacılar orman yangını dumanının etkisini incelerken, etkileri hakkında ipuçları bulmak için kentsel ve endüstriyel kirlilik üzerine onlarca yıldır yapılan çalışmalara da bakıyorlar. Bu araştırma, dumana maruz kalan insanların sıklıkla duman parçacıklarını soluduğunu gösteriyor. Bu partiküllerin bazıları havada yüzen kül gibi görülebilecek kadar büyük. Ancak en rahatsız edici parçacıklar mikroskobiktir.
Partikül madde veya PM10 olarak bilinen parçacıklar, insan saçının yedide biri kadar veya daha küçük çaptadır. Bunların PM2.5 olarak bilinen bir alt kümesi daha da küçüktür. PM2.5 de dahil olmak üzere PM10 partikülleri, otlardan gelen karbon ve toksik ağır metaller gibi maddelerin bir karışımını içerebilir. Colorado Eyalet Üniversitesi'nde çevresel toksikolog olan Luke Montrose, burnunuzdaki mukus ve tüylerin daha büyük partikülleri yakalayabildiğini ve üst solunum yolunuzdaki mukus ve kirpiklerin de bazılarını yakalayabildiğini söyledi. Ancak bazı PM2.5 veya daha küçük partiküller bu savunmaları atlayabilir ve akciğerlerinizin en derin kısımlarına nüfuz edebilir.
Hücre hasarına neden olabilir
Montrose akciğerleri baş aşağı duran bir ağaca benzetiyor: Duman solunum yolunuzdan, yani gövdeden geçer. En küçük partiküller ağacın yapraklarının uçlarına, yani alveollere ulaşabilir. Bu hava kesecikleri nefesinizdeki oksijeni kan dolaşımınıza aktarır. PM2.5 partikülleri bunların içine girdiğinde, akciğerlerinizi bozabilir ve tahriş edebilir. San Diego'daki California Üniversitesi'nde çevre sağlığı bilimcisi ve yardımcı doçent olan Carlos Gould, PM2.5 maddesinin binde biri büyüklüğündeki daha küçük duman parçacıklarının bile akciğerlerinizden kan dolaşımınıza geçebileceğini ve bunun da hücresel düzeyde hasara neden olabileceğini aktardı. Bu durum, araştırmacıların orman yangını dumanıyla ilişkilendirdiği kalp rahatsızlıkları, kısırlık ve bunama gibi bazı sağlık etkilerini açıklayabilir.
Orman yangınına çok yakın olanlar, içme suyuna veya yiyeceklere karışan parçacıkları da yutabilirler. Bu partiküller benzen gibi potansiyel olarak kansere neden olan maddeler içerebilir. Cilt ve saç kökleri de dumanı emebilir ve bu da kaşıntı ve cilt tahrişine neden olabilir.
Dumanın etkisini ölçmek zor
Sağlık ve duman arasındaki ilişkiyi çözmek oldukça zor. Araştırmacıların cevaplamak istediği en büyük iki soru var: Sağlık etkilerine maruz kalmak için dumanlı havada ne kadar zaman geçirmeniz gerekir? Ve bunun gerçekleşmesi için havanın ne kadar dumanlı olması gerekir? Orman yangını dumanı kirliliğinin bir ölçütü, 0 ila 500 arasında bir ölçekte beş kirleticiyi ölçen hava kalitesi endeksidir. Genel olarak, 100'ün üzerindeki AQI seviyeleri çocuklar, yaşlı yetişkinler ve kalp veya akciğer hastalığı olanlar için potansiyel olarak riskli kabul edilir ve 200'ün üzerindeki seviyeler herkes için “çok sağlıksız” olarak kabul edilir.
Bir yıl içinde akciğer fonksiyonları azalmaya başladı
Araştırmacılar, orman yangınından kurtulanların sonuçlarını zaman içinde takip ederek farklı seviyelerdeki hava kirliliğinin sağlığı nasıl etkileyebileceğini incelemeye yeni başlıyor. Montana Üniversitesi'ndeki araştırmacılar, 2017'deki bir yangından sonra, altı hafta boyunca yoğun dumana maruz kalan bir topluluğun üyelerini inceledi ve onları iki yıl boyunca takip etti.
Bu altı hafta boyunca, bölgedeki ortalama AQI yaklaşık 221 idi. Araştırmacılar ilk başta katılımcıların akciğer fonksiyonlarında herhangi bir değişiklik görmedi. Montrose, “Ancak sonraki bir yıl içinde akciğer fonksiyonlarının azaldığını görmeye başladılar” dedi. Araştırmalar ayrıca bu etkilerin kümülatif olabileceğini, yani daha fazla maruz kaldıkça riskinizin zaman içinde artabileceğini gösteriyor. İtfaiyeciler gibi sık sık yüksek düzeyde dumana maruz kalan kişilerde ciddi sorunlar gelişebilir.
Araştırmacılar, kısa bir süre boyunca yüksek düzeyde dumanla karşılaşmanın mı yoksa uzun bir süre boyunca düşük düzeyde dumanla karşılaşmanın mı daha zararlı olduğunu belirleyecek verilere sahip değiller, ancak şundan eminler: Yangınlar ve bunun sonucunda dumanlı günlerin sayısı arttıkça risk altında olan insanların da sayısı artacak.
© 2024 The New York Times Company
