Mark Mazzetti, Anton Troianovski, Michael D. Shear, Peter Baker / New York Times
25 Haziran'da bir grup CIA görevlisi Orta Doğu başkentlerinden birinde gerçekleşen gizli bir toplantıda Rus meslektaşlarının karşısına oturduğunda bir dönüm noktası yaşandı. Amerikalılar bir öneri sundular: Rusya, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'daki hapishanelerde bulunan iki düzine mahkumun takas edilmesi, her iki tarafın da daha önce düşündüğünden çok daha büyük ve karmaşık bir anlaşma, ancak hem Moskova'ya hem de Batılı ülkelere evet demek için daha fazla neden verecek bir teklif.
Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya arasında olası bir esir takası için yürütülen sessiz müzakereler bir yıldan uzun bir süredir devam ediyordu. Aralarında Wall Street Journal muhabiri Evan Gershkovich ve Amerikalı asker Paul Whelan'ın da bulunduğu Amerikalı mahkumların aileleri, çektikleri çilenin sona ermesi için giderek daha sabırsız hale geliyorlardı. Bu umutlar her zaman iki taraftan biri ayak dirediğinde suya düşüyordu. Ancak kaynaklara göre haziran ayındaki toplantı her şeyi değiştirdi.
Yoğun diplomatik çaba başarıyla sonuçlandı
Rus casuslar teklifi Moskova'ya götürdüler ve sadece birkaç gün sonra CIA direktörü bir Rus casus şefiyle telefonda görüşerek büyük bir esir takasının geniş parametrelerini kabul etti. Perşembe günü yedi farklı uçak Türkiye'ye iniş yaptı ve yolcuları değiş tokuş ederek neredeyse tamamen kamuoyunun gözleri önünde gerçekleşen yoğun bir diplomatik çabayı başarıyla sonuçlandırdı.
Putin'in istediği adam
Ezeli düşmanlar arasındaki anlaşma Gershkovich, Whelan ve Rusya'da tutuklu bulunan diğer 14 Amerikalı, Rus ve Avrupalının serbest bırakılmasını sağladı. Anlaşmayla diğerlerinin yanı sıra Rus tetikçi Vadim Krasikov da serbest bırakıldı. Krasikov, Berlin'de bir parkta eski bir Çeçen ayrılıkçıyı öldürme suçundan 2019'dan beri Almanya'da hapisteydi. Krasikov, cinayeti bir vatanseverlik eylemi olarak öven ve yıllardır Krasikov'un herhangi bir takasın parçası olması konusunda ısrar eden Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in en çok aradığı ödüldü.
Biden anlaşmayı çekilmeden 2 saat önce yaptı
Anlaşma, kilit noktalarda müzakerelere bizzat dahil olan Başkan Joe Biden'ın yeniden seçilme şansını sürdürme umudunu yavaş yavaş yitirdiği bir dönemde sonuca ulaştı. 21 Temmuz'da Biden, Delaware'deki evinden Slovenya başbakanını arayarak mahkum anlaşmasının son parçalarından birini netleştirdi. İki saatten kısa bir süre sonra da başkanlık yarışından çekildiğini açıkladı. Aralık 2022'de Slovenya'daki yetkililer ilk bakışta önemsiz gibi görünen iki tutuklama yaptı. Ülkede Ludwig Gisch ve Maria Mayer takma adları altında yaşayan Arjantinli göçmenler gibi davranan bir çifti getirdiler. Anlaşıldığı kadarıyla bu çift gizli Rus istihbarat görevlileriydi.
Slovenya'daki tutuklamalar takas şansıydı
Tutuklamalar esir takası için kritik önem taşıyordu. O dönemde ABD, dört yıl önce Rusya'da casusluk suçlamasıyla tutuklanan Whelan'ın serbest bırakılmasını sağlamaya çalışıyordu ama Rusların ABD'nin gözetiminde takasa değer olduğuna inandıkları kimse olmadığı için hep başarısız oluyordu. Şimdi Slovenya'daki tutuklamalarla birlikte ABD'li yetkililer takas edebilecekleri bir şey olduğunu düşündüler.
Gershkovich müzakerenin seyrini değiştirdi
Dışişleri Bakanlığı özel temsilcisi James P. Rubin ve bakanlığın baş rehine müzakerecisi Roger D. Carstens, 'sorunu genişletmek' adını verdikleri bir plan geliştirdiler: Bire bir ya da ikiye bir takas yerine, olası bir takası her iki taraftan çok daha fazla kişiyi kapsayacak şekilde genişleteceklerdi. Bu fikri Dışişleri Bakanı Antony Blinken'a götürdüler ve o da Mart 2023'te Biden'a öneriyi onaylattı. Ancak aynı ay içinde Ruslar Gershkovich'i tutuklayıp ABD adına casusluk yapmakla suçlayınca müzakerelerin zemini değişti.
Gershkovich'in tutuklanmasından bir gün sonra, 30 Mart 2023'te, Biden'ın ulusal güvenlik danışmanı Jake Sullivan başkana dava hakkında brifing verdi. Biden onu, Gershkovich ve Whelan'ın serbest bırakılması için Ruslarla bir anlaşma yapma çabasına liderlik etmesi için yönlendirdi.
Almanya'da Krasikov riski
Rusların gerçekte ne istediği Amerikalılar için daha açık hale geliyordu: Krasikov'un serbest bırakılması. Kremlin'e yakın bir kişi, Putin'e göre, hüküm giymiş suikastçının Rus devletine karşı görevini yerine getiren sadık bir askerin "sembolü" haline geldiğini söyledi. Ancak Krasikov'u herhangi bir esir anlaşmasına dahil etmek, Alman hükümetini onu teslim etmeye ikna etmek anlamına geliyordu ki bu da Şansölye Olaf Scholz için önemli bir siyasi risk oluşturuyordu.
Nisan 2023'te, Gershkovich'in tutuklanmasından haftalar sonra Blinken, Alman Dışişleri Bakanı'nın, tutuklu Amerikalılar ve Rus suikastçının yanı sıra, Almanların Rus hapishanesinden serbest bırakılması için çalıştığı Rus muhalif Aleksey Navalni'nin serbest bırakılmasını içeren bir anlaşmayı değerlendirdi. Alman Dışişleri Bakanı Annalena Baerbock, Krasikov'un serbest bırakılmasını sağlayacak herhangi bir plana soğuk bakınca Beyaz Saray yetkilileri doğrudan Şansölye'nin ofisini devreye sokmaya karar verdi.
Navalni'nin ölümü
Krasikov anlaşmanın bir parçası olmadan, ortada bir anlaşma da yoktu. Kasım 2023'te Moskova'daki CIA görevlileri, Slovenya'da tutuklanan ikisi de dahil olmak üzere dört Rus casusuna karşılık Whelan ve Gershkovich olmak üzere başka bir anlaşma teklif etti ancak Ruslar bunu reddetti. Biden 16 Ocak'ta Scholz'la telefonda görüştü ve Scholz sonunda yumuşayarak Navalni'nin de dahil olduğu bir esir anlaşmasına Krasikov'u da dahil etmeyi kabul etti. Scholz Biden'a "Sizin için bunu yapmaya çalışacağım" dedi. ABD'li bir yetkiliye göre, 9 Şubat'ta yapılan bir toplantıda iki adam bu fikri sürdürme konusunda anlaştı. Ancak Navalni bir hafta sonra, ABD onu Ruslarla yapılacak bir mahkum anlaşmasına dahil etme olasılığını resmen gündeme getirmeden önce bir Rus ceza kolonisinde öldü. Beyaz Saray bir kez daha Alman Şansölyesini Krasikov'u revize edilmiş bir esir anlaşmasına dahil etmeye ikna etmek için çalışmak zorunda kaldı.
Haftalar süren revize
Alman hükümetiyle paylaşılan, Rus hapishanelerinde bulunan ve Almanların serbest bırakılmasını istediği çok sayıda kişiyi içeren bir teklifin ana hatlarını oluşturmak haftalar aldı. Amerikalılar, Scholz'un bir Rus suikastçının serbest bırakılmasını haklı gösterecek ahlaki bir zorunluluk arzusuna hitap etmek için, aynı zamanda daimi ABD vatandaşı olan bir başka tutuklu Rus muhalif Vladimir Kara-Murza'yı da teklife eklediler.
Teklif ayrıca Slovenya, Norveç ve Polonya'nın, bu ülkelerde tutuklu bulunan Rus casusların anlaşma kapsamında serbest bırakılacağına dair taahhütte bulunmasını gerektiriyordu. Scholz 7 Haziran'da Krasikov'u da içeren anlaşmayı onayladı ve 25 Haziran'da CIA görevlileri teklifi Orta Doğu'daki Ruslara iletti. ABD'li yetkililer, Rusların kabul ettiği anlaşmanın 25 Haziran'daki teklifle büyük ölçüde aynı olduğunu söyledi. Geçen ayın başlarında CIA direktörü William Burns, Rusya'nın FSB istihbarat servisinin başkanı Alexander Bortnikov ile görüştü. Günler sonra CIA yetkilileri ve Rus istihbarat görevlileri anlaşmanın son detaylarını belirlemek üzere bu kez Türkiye'de yüz yüze bir araya geldi.
©️ 2024 The New York Times Company
