Apoorva Mandavilli / New York Times
Bir kez daha hızla yayılan bir mpox salgınıyla karşı karşıya kalan Dünya Sağlık Örgütü küresel bir sağlık acil durumu ilan etti. DSÖ bu çağrıyı en son 2022 yılında, hastalığın hala maymun çiçeği olarak adlandırıldığı dönemde yapmıştı. Nihayetinde salgın, başta eşcinsel ve biseksüel erkekler olmak üzere dünya çapında yaklaşık 100.000 kişiyi etkiledi ve bunların 32.000'den fazlası ABD'deydi.
DSÖ'nün bu seferki kararı, Kongo'da yoğunlaşan ve giderek tırmanan bir mpox krizinden kaynaklandı. Yakın zamanda bir düzine Afrika ülkesine daha yayıldı. Uzmanlar, kontrol altına alınmazsa virüsün yeniden tüm dünyaya yayılabileceği uyarısında bulundu. İsveç, kıtaya seyahat etmiş bir kişide, Afrika dışında daha ölümcül bir mpox formunun ilk vakasını bildirdi. Ülkenin halk sağlığı kurumu, “Mevcut vaka gibi ara sıra ithal vakalar görülmeye devam edebilir” uyarısında bulundu. DSÖ'nün mpox acil durum komitesi başkanı Nijeryalı bilim adamı Dr. Dimie Ogoina yaptığı açıklamada, “Sadece Afrika'da değil, her yerde tüm paydaşların ortak çabasına ihtiyaç var” dedi. Sadece Kongo'da çoğu 15 yaş altı çocuklarda olmak üzere 15.600 mpox vakası ve 537 ölüm bildirilmiş olup bu durum hastalığın doğasının ve yayılma şeklinin değişmiş olabileceğini gösteriyor.
Bu 2022'de gördüğümüz virüs mü?
Bu mpox virüsünün farklı bir versiyonu. Mpox, çiçek virüsünün yakın bir akrabasıdır. İki ana türü vardır: Şu anda Kongo'da baskın olan versiyon Klad I ve 2022 küresel salgınına neden olan bir formu olan Klad II. (Bir klad, genetik ve klinik olarak farklı bir virüs grubudur). Klad I mpox'un genellikle daha ciddi hastalıklara neden olduğu ve çok daha yüksek bir ölüm oranına sahip olduğu düşünülmektedir; DSÖ'nün şimdi alarm vermesinin bir nedeni de budur. Yetkililer bu salgının diğer kıtalara yayılmadan kontrol altına alınmasını umuyor.
Enfeksiyon başlangıçta sıradan bir solunum yolu hastalığına benzeyebilir, ancak daha sonra ağızda, ellerde, ayaklarda veya cinsel organlarda kabartılı döküntüye dönüşür. Virüs esas olarak yakın temas yoluyla yayılır: Doğrudan enfekte bir kişinin cildi veya sıvılarıyla veya kontamine yatak çarşafları ve diğer eşyalarla. Bilim insanları 2022 salgını sırasında mpox'un semptomların yokluğunda bile yayılabileceğini öğrendi. Ayrıca döküntüler, özellikle küçük çocuklarda kızamık veya suçiçeği gibi diğer hastalıklarla karıştırılabiliyor.
Bu sefer kimler enfekte oluyor?
2022 salgınında, mpox küresel olarak çoğunlukla eşcinsel ve biseksüel erkekler arasında yayıldı. Bu topluluktaki davranış değişiklikleri virüsün kontrol altına alınmasına yardımcı oldu. Aşılama onları korumaya yardımcı olacaktır. Yakın zamana kadar Kongo'daki vakaların çoğu kontamine et tüketiminden ya da enfekte hayvan ve insanlarla yakın temastan kaynaklanıyordu. Ancak geçen yıl bilim insanları mpox'un yeni bir alt türü olan ve insandan insana öncelikle heteroseksüel bulaşma yoluyla yayıldığı görülen Klad Ib'yi keşfetti. Vakaların çoğu hayat kadınlarında, kamyoncularda ve diğer geçici işçilerde görüldü. Mpox enfeksiyonunu tedavi etmek için kullanılan tecovirimat adlı ilacı üreten SIGA Technologies'in baş tıbbi sorumlusu Dr. Jay Varma, “Seks muhtemelen birincil etken, ikincil etken ise yakın temas ve ev halkıdır” dedi.
Diğer birçok enfeksiyonda olduğu gibi, sağlıklı bağışıklık sistemine sahip çoğu insanın mpox ile ciddi şekilde hastalanması olası değil. HIV ile yaşayanlar da dahil olmak üzere bağışıklık sistemi zayıflamış olanlar, ciddi hastalık ve ölüm riski en yüksek olanlardır. Genellikle enfeksiyonlara karşı daha duyarlı olan yaşlı yetişkinler, 1972'de Amerika Birleşik Devletleri'nde sona eren çiçek hastalığı için çocukluklarında yapılan aşılarla en azından bir miktar korunmuş olabilirler. Kongo'daki ölümlerin çoğu 15 yaşın altındaki çocuklarda görülmüştür; bunun nedeni belki de sağlıklarının yetersiz tıbbi bakım, yetersiz beslenme ve karşılaştıkları diğer birçok patojen nedeniyle zaten tehlikede olması olabilir.
Salgın yayıldı mı?
Amerika Birleşik Devletleri de dahil olmak üzere dünya çapında birçok ülkede, 2022 salgınına neden olan versiyon olan Klad IIb mpox hastaları görülmeye devam ediyor. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne göre, bu yıl şimdiye kadar Amerika Birleşik Devletleri'nde yaklaşık 740 mpox vakası görüldü ve bu sayı geçen yılın bu zamanındaki sayının iki katından fazla. Avrupa'da, İsveç'te Afrika'ya seyahat etmiş bir kişide görülen daha ağır Klad I enfeksiyonu vakalarından sadece biri rapor edildi. “İthal” olarak adlandırılan diğer vakalar da olası görünüyor. Ancak uzmanlar daha çok toplumdan bulaşma konusunda endişelenme eğiliminde.
UT Southwestern Tıp Merkezi'nde enfeksiyon hastalıkları doktoru olan Dr. Trish Perl, “Şu anda Amerikalılar için riskin hiç de yüksek olduğunu düşünmüyorum, ancak bu bize uyanık olmamız gerektiğini söylüyor” dedi. Ancak Varma, mpox da dahil olmak üzere önceki salgınların, dünyanın herhangi bir yerinde kontrolsüz bir salgının sonunda her yerde ortaya çıkabileceğini gösterdiğini söyledi. Aralık ayından bu yana CDC, klinisyenleri ve halkı mpox belirtilerine karşı tetikte olmaları konusunda iki kez uyardı. Daha ölümcül olan viral alt türe atıfta bulunan Varma, “Kuzey Amerika, Avrupa vb. yerlerde vakaların görülmeye başlamasının an meselesi olduğunu düşünüyorum. Her yerde hastalık kontrolüne yatırım yapmadığımız sürece, her zaman risk altında kalmaya devam edeceğiz” dedi.
Aşı hâlâ koruyucu mu?
Uzmanlar, iki dozluk mpox aşısı Jynneos'un virüsün tüm versiyonlarına karşı koruma sağlaması gerektiğini söyledi. Bavarian Nordic tarafından üretilen Jynneos, 2022 yılında Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'da kullanıldı. Atlanta'daki Emory Üniversitesi'nde bulaşıcı hastalıklar doktoru olan Dr. Boghuma Titanji, başlangıçta çiçek hastalığına karşı geliştirilen aşının mpox ve bu virüs ailesinin diğer tüm üyelerine karşı koruma sağlaması gerektiğini söyledi. Bazı çalışmalar, Jynneos aşısı tarafından tetiklenen antikorların azaldığını ve bir yıl içinde tespit edilemez hale gelebileceğini gösterdi. Ancak Titanji, diğer araştırmaların iki dozun ciddi hastalıkları etkili bir şekilde önlediğini ortaya koyduğunu söyledi. Ancak Amerika Birleşik Devletleri'nde aşılanması tavsiye edilen her 4 kişiden 1'inden daha azı iki doz aşı yaptırdı.
Titanji, “İnsanlar geri dönüp ikinci dozu almakla, hatta aşılarının seyrine başlamakla daha az ilgilendiler. Belki de aşı yaptırmada bir artış göreceğiz ve bu, insanların gelip aşı yaptırmaları için bir hatırlatma görevi görecek” dedi. 2022 yılında federal hükümet aşıları ücretsiz olarak sağladı. Jynneos artık piyasada mevcut ve bazı sigorta şirketleri maliyeti karşılayabilir. Perl, bazı hastalar için aşıların çok pahalı olabileceğini söyledi. Durum hakkında bilgi sahibi bir federal yetkiliye göre, mpox vakaları artarsa, ABD hükümeti aşıları yeniden ücretsiz olarak kullanıma sunabilir.
Peki ya ABD?
Bilim insanları 2022'de virüs hakkında çok şey öğrendi ve aşı ve tedavileri belirledi. Ancak ölümcül virüsün Afrika'da, özellikle de çocuklar arasında nasıl yayıldığını ya da en çok kimin risk altında olduğunu tam olarak anlamış değiller. Titanji, “Bir müdahale stratejisi tasarlamayı düşündüğünüzde bu çok ama çok önemli” dedi. Ulusal Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar Direktörleri Koalisyonu İcra Direktörü David Harvey, Amerika Birleşik Devletleri'nde cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlarla mücadeleye çok az kaynak ayrıldığını söyledi. Harvey, yetkililerin 2022 yılında aşının yetersiz alımı ve “şok edici derecede yetersiz finanse edilen bir CYBE halk sağlığı sistemi” de dahil olmak üzere müdahaleyi engelleyen sorunları çözmediğini söyleyerek “Bugün, bir mpox salgınından endişe ediyoruz. Zaten frengi ile uğraşıyoruz ve yarın başka bir CYBE salgını olacak” dedi.
© 2024 The New York Times Company
