Christina Goldbaum ve Najim Rahim / The New York Times
Altıncı sınıftan sonra eğitim yok. Çoğu işyerinde çalışmak ve parklar, spor salonları ve salonlar gibi kamusal alanlara erişim yok. Bir erkek akrabanın refakat etmediği uzun mesafeli seyahatler yasak. Tepeden tırnağa örtünmeden evden çıkmak yasak. Ve şimdi, Taliban hükümetinin kadın haklarını kısıtlayan tüm kararnamelerini barındıran ve geçen ayın sonlarında yayınlanan 114 sayfalık bir manifestoya göre Afganistan'da ev dışında bir kadının sesinin duyulması yasaklandı.
Tabuta çakılan çivi
Yasakların büyük bir çoğunluğu Taliban'ın iktidarda olduğu üç yıl boyunca yürürlükteydi ve Afgan kadınlarını yavaş yavaş kamusal yaşamın dışına itti. Ancak ülke genelindeki pek çok kadın için belgenin yayınlanması, hayalleri ve özlemleri için tabuta çakılmış bir çivi gibi geliyor. Bazıları, Taliban yetkililerinin kapatılan lise ve üniversitelerin eninde sonunda kadınlar için yeniden açılacağını söylemesinin ardından, yetkililerin hala en ciddi sınırlamaları geri alabileceği umuduna sarılmıştı. Pek çok kadın için bu umut artık suya düşmüş durumda.
Afganistan'ın kuzeyindeki Baghlan vilayetinde yaşayan 23 yaşındaki Musarat Faramarz, hareketin 1996-2001 yılları arasındaki yönetimine atıfta bulunarak, “Kadınların evden çıkma hakkının olmadığı Taliban'ın ilk dönemine geri dönüyoruz. Taliban'ın değiştiğini sanıyordum ama önceki karanlık dönemleri yeniden yaşıyoruz" dedi.
Kadınlar için dünyanın en kısıtlayıcı ülkesi
Taliban'ın Ağustos 2021'de iktidarı yeniden ele geçirmesinden bu yana yetkililer, 20 yıllık ABD işgali sırasında kadınların kazandığı hakları sistematik olarak geri aldı. Uzmanlar, bugün Afganistan'ın kadınlar için dünyanın en kısıtlayıcı ülkesi ve kız çocuklarının lise eğitimini yasaklayan tek ülke olduğunu söylüyor. Yönetmeliklerin yayınlanması, ahlak ve erdem polisi olarak adlandırılan ve ülkenin ahlak yasalarına uyulmasını sağlamak için beyaz cüppeler giyerek sokak köşelerine konuşlanan hükümet görevlilerinin cesaretlendirilmesiyle baskıların artacağı korkularını ateşledi.
Manifesto, bu memurlar tarafından kullanılabilecek yaptırım mekanizmalarını ilk kez tanımlıyor. Daha önce sık sık sözlü uyarılarda bulunan bu görevliler, artık ahlak ve erdem yasalarını tekrar tekrar ihlal eden kişilerin mallarına zarar verme ya da bu kişileri üç güne kadar gözaltında tutma yetkisine sahip. Analistler, ahlak ve erdem yasalarının yayınlanmasının, Taliban'ın lideri Şeyh Haybetullah Ahundzada tarafından kurumsallaştırılan ve Şeriat olarak bilinen İslam hukukunun aşırı vizyonuna bağlı kalmalarını sağlamak için her bakanlığın işleyişini kodifiye etmeye yönelik hükümet çapındaki çabanın bir parçası olduğunu söylüyor. Analistlere göre bu belge aynı zamanda Taliban'ın iktidara gelmesinden önce Afganistan'ı yöneten ABD destekli hükümetin Batılı ilkelerini de ortadan kaldırmayı amaçlıyor.
Taliban, kadınlara yönelik kısıtlamaların hafifletilmesi yönündeki dış baskıları şiddetle reddederken, bu politikalar Afganistan'ı Batı'nın büyük bölümünden izole etti. Taliban yetkilileri yasaların ülkeyi yöneten İslami öğretilere dayandığını savunuyor. Hükümet sözcüsü Zabiullah Mücahid yaptığı açıklamada “Afganistan bir İslam ülkesidir; İslami yasalar toplumda doğal olarak uygulanabilir” dedi.
Ancak düzenlemeler insan hakları gruplarının ve Afganistan'daki Birleşmiş Milletler misyonunun yaygın eleştirilerine hedef oldu. Misyonun başkanı Roza Otunbayeva, bu düzenlemeleri kadın hakları üzerindeki “zaten tahammül edilemez kısıtlamaları” genişleten “Afganistan'ın geleceği için üzücü bir vizyon” olarak nitelendirdi.
Kamusal alandan siliniyorlar
Kadınlığa dair görsel ipuçları bile kamusal alandan yavaş yavaş siliniyor. Son üç yıl içinde, kadınların yüzleri reklam panolarındaki ilanlardan yırtıldı, okul duvarlarındaki duvar resimlerinde boyandı ve şehir sokaklarını kaplayan afişlerden kazındı. Simsiyah, her şeyi gizleyen abayalar giydirilen kadın mankenlerin kafaları folyo ile kaplandı. Yeni manifestodan önce bile, kadınlar giderek daha fazla kamusal alandan men edilirken, ahlak ve fazilet polisi tehdidi belirsizdi. Bağlanlı kadın Faramarz, “Evde bir mahkum gibi yaşıyorum. Üç aydır evden dışarı çıkmadım” dedi.
Yeraltı kız okulları
Hakların tersine çevrilmesi belki de en çok ABD işgali sırasında kadınlar için fırsatların olduğu bir çağda dünyaya gelen kızlar için zor oldu. Eğitimlerine devam etmeye kararlı olan bazı kızlar, bunu yapmak için geçici yollar buldular. Genellikle birkaç düzine öğrenci ve bir öğretmenden oluşan, insanların özel evlerinde gizlenmiş yeraltı kız okulları ülkenin dört bir yanında ortaya çıktı. Diğerleri ise internetin kesilmesine rağmen online derslere yöneldi.
"Cesur olmak zorundayız"
18 yaşındaki Mohadisa Hasani, Taliban'ın iktidarı ele geçirmesinden yaklaşık bir yıl sonra yeniden okumaya başladı. Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'ya tahliye edilen iki eski sınıf arkadaşıyla konuştu. Onların okulda neler okuduklarını duymak ilk başta onda kıskançlık uyandırdı. Ama sonra bunu bir fırsat olarak gördüğünü söyledi. Bu arkadaşlarından her hafta bir saatlerini kendisine fizik ve kimya derslerini öğretmek için ayırmalarını istedi. Telefon görüşmeleri için sabah 6'da uyandı ve aradaki günleri arkadaşları Mina ve Mursad tarafından gönderilen ders kitaplarının fotoğraflarını inceleyerek geçirdi. Hasani, “Bazı arkadaşlarım resim yapıyor, yazı yazıyor, yeraltında tekvando dersleri alıyorlar. Depresyonumuz her zaman var ama cesur olmak zorundayız" diye konuştu.
Ceza almaktan korktuğu için sadece soyadını kullanmayı tercih eden 43 yaşındaki Rahmani, ailesinin geçimini sağlamaktan duyduğu endişeyi azaltmak için her gece uyku hapı kullanmaya başladığını söyledi. Dul bir kadın olan Rahmani, Taliban iktidarı ele geçirmeden önce yaklaşık 20 yıl boyunca kar amacı gütmeyen gruplar için çalışmış ve dört çocuğunun geçimini sağlamaya yetecek kadar kazanmış. Şimdi ise, kadınların bu tür gruplarda çalışmasının yasaklanmasının ardından sadece onlara bakamadığını değil, aynı zamanda benlik duygusunu da kaybettiğini söylüyor. Rahmani, "Eskiden bir birey olduğum, çalışıp hayatımı kazanabildiğim ve ülkeme hizmet edebildiğim günleri özlüyorum. Varlığımızı toplumdan sildiler" diye konuştu.
© 2024 The New York Times Company
