Dana G. Smith / New York Times
Görme kaybı yaşayan 65 yaş üstü yetişkinlerde demans gelişme riski yaklaşık %50 artar. Bu görme sorunları düzeltilirse risk de önemli ölçüde düşer. Demansın önlenmesine odaklanan uluslararası bir komisyon tarafından bu ay yayınlanan rapora göre durum böyle. Rapor, görme bozukluğunu demans için toplam 14 değiştirilebilir risk faktörü listesine ekledi. Diğer risk faktörleri arasında sigara, diyabet, sosyal izolasyon ve hipertansiyon yer alıyor.
Uzmanlar görme kaybının listeye eklenmesinin sürpriz olmadığını söylüyor. Özellikle de bir diğer duyusal bozukluk olan işitme kaybının bunama ile bağlantılı olduğu ve listede yer aldığı düşünüldüğünde. İşte hafif ve orta dereceli görme ve işitme bozukluklarının bile demans riskini nasıl artırdığı ve bu konuda ne yapılması gerektiği hakkında bildiklerimiz.
Duyu kaybı demansa nasıl katkıda bulunabilir?
Duyusal kaybı olan kişilerin beyinlerine daha az veri girer. Demans önleme komisyonuna başkanlık eden University College London'da psikiyatri profesörü olan Gill Livingston, beyin dokusunun “kullan ya da kaybet” şeklinde olduğunu, bu nedenle daha az uyarımın daha fazla atrofiye yol açabileceğini söyledi. Beynin işitsel bilgiyi işleyen bölgesinin Alzheimer hastalığından en çok etkilenen bölgeye yakın olması, anatomik bir bağlantı olabileceğini düşündürüyor. Görsel bilgi beynin başka bir bölgesinden beslenir, ancak bu bilgiyi nasıl kullandığımız birçok farklı bölgeyi harekete geçirir.
Johns Hopkins Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde kulak burun boğaz profesörü olan Dr. Frank Lin, "Beynin belirli bölgelerinin aktivasyonunu azalttığınızda, orada bir dereceye kadar daha hızlı atrofi oranları elde edersiniz. Bunun da beynin diğer işlev ve yapı alanları üzerinde basamaklı etkileri olduğunu tahmin edebilirsiniz" dedi. Yetişkinlikte duyu kaybı yaşayan insanlar içe kapanma eğiliminde. Yalnızlığın bir kişinin beynini fiziksel olarak değiştirebileceğini ve bunama için bilinen bir risk faktörü olduğunu gösteren kanıtlar var. Montreal'deki Concordia Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olan Natalie Phillips, "Görme kaybı partiye gitmenizi engelliyor. İşitme kaybı partiye gittiğiniz ama bir köşede oturduğunuz ve kimseyle konuşmadığınız anlamına gelir" dedi.
İşitme ve görme kaybı, demansın erken evrelerinde olan kişilerde semptomları hızlandırabilir. Bulanık görme veya bozuk sesleri anlamlandırmak için daha fazla beyin gücü gerekir, bu nedenle günlük hafıza ve biliş için daha az kaynak kalabilir. Livingston, bu durumun, demans semptomları zaten gelişmekte olan kişilerde semptomların daha hızlı ortaya çıkmasına yol açabileceğini söyledi. Peki duyu kaybını tedavi etmek neden bu kadar önemli? Son on yılda yapılan araştırmalar yaşa bağlı görme ve işitme kayıplarının ele alınmasının bilişsel faydaları olduğunu gösteriyor.
Görme kaybı
Katarakt, diyabetik retinopati ve maküler dejenerasyon da dahil olmak üzere yaşa bağlı görme kaybının en yaygın nedenlerinden bazılarına sahip kişilerin bilişsel gerileme ve bunama riskinin arttığı çeşitli çalışmalarla ortaya kondu. Livingston, "Düzeltilmemiş görme kaybından, yani ne kadar göremediğinizden bahsediyoruz. Görme kaybının büyüklüğü, riskin ne kadar arttığına karşılık gelir" diye ekledi.
Bu göz rahatsızlıklarının hepsi geri döndürülemese de, bu rahatsızlıklar giderildiğinde ve görme yetisi geri kazanıldığında, insanların bunama riski düşüyor. Benzer şekilde Livingston, tedavi edilmemiş yakın veya uzak görüşlülük yaşayan kişilerin de yüksek risk altında olabileceğini, ancak görüşlerini düzeltmek için gözlük veya kontakt lens kullananların risk altında olmadığını söyledi. Komisyon raporunda atıfta bulunulan çalışmalardan biri, görme yetisini düzeltmek için katarakt ameliyatı olan 65 yaş ve üstü yetişkinlerin, ameliyat olmayan kataraktlı yaşlı yetişkinlere kıyasla bunama geliştirme riskinin yaklaşık %30 daha düşük olduğunu ortaya koydu. Katarakt çalışmasını yöneten Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde oftalmoloji profesörü olan Dr. Cecilia Lee, demans için yeni bir risk faktörü tespit etmenin heyecan verici olduğunu belirterek, “Ancak bu risk değiştirilebilirse daha da heyecanlanıyoruz” dedi.
İşitme kaybı
Düzeltilmemiş işitme kaybı da bunama için önemli bir risk taşımaktadır. Komisyonun çok sayıda çalışmayı bir araya getiren raporu, işitme kaybı olan kişilerin bunama geliştirme riskinin %37 oranında arttığını ortaya koymuştur. İşitme kaybı ne kadar şiddetli ise risk de o kadar yüksektir. Tahminen 70 yaş üstü yetişkinlerin %63'ünde bir dereceye kadar klinik olarak anlamlı işitme kaybı vardır. Lin, "Nüfusun gerçekten küçük bir kısmından bahsetmiyoruz. Bu neredeyse yaşlı yetişkinlerin çoğunluğu" dedi.
Lin, herkesin işitme duyusunun erken yetişkinlik döneminden itibaren doğal olarak bozulduğunu, ancak bazı insanların genetik veya yüksek sese maruz kalma nedeniyle diğerlerinden daha hızlı azaldığını söyledi. Hafif işitme kaybında, insanlar 26 desibelin altındaki sesleri (yaklaşık bir fısıltı seviyesi) duymakta zorlanırlar. Orta dereceli işitme kaybı 41 desibelden başlar ve normal konuşmaları duymayı zorlaştırabilir.
İşitme cihazları yardımcı olabilir ve demans gelişme olasılığını azalttığı görülüyor. Düzeltilmiş işitme kaybı olan kişilerde bilişsel gerileme riski, düzeltilmemiş işitme kaybı olan kişilere göre yaklaşık %20 daha düşük. Geçen yıl yayınlanan bir klinik çalışma, yaş veya diğer sağlık koşulları nedeniyle bilişsel gerileme riski en yüksek olan kişiler arasında, üç yıl boyunca işitme cihazı kullananların, kullanmayanlara kıyasla önemli ölçüde daha az bilişsel gerileme yaşadığını ortaya koydu. Çalışmada Lin ile işbirliği yapan NYU Langone Health'te araştırmacı bilim insanı olan James Russell Pike, "Kendi başına bir iyileşme görmüyorsunuz, ancak düşüşün azaldığını görüyorsunuz" dedi.
Endişeleniyorsanız ne yapmalısınız?
İlk adım test yaptırmak. Lee, göz sağlığınızı değerlendirmek için bir göz doktorundan randevu almanızı ve yılda bir kez göz muayenesi yaptırmanızı öneriyor. İşitme testi için bir odyolog veya kulak, burun ve boğaz uzmanına görünebilirsiniz. Ya da evde yapmak isterseniz Lin, Mimi gibi ücretsiz işitme testi uygulamalarının doğru sonuçlar verme eğiliminde olduğunu söyledi. İşitme veya görme kaybınız varsa, mümkün olan en kısa sürede tedavi ettirin. Katarakt gibi bazı göz rahatsızlıkları ameliyat gerektirebilir, ancak prosedür nispeten hızlı ve noninvazivdir. İşitme cihazlarının reçetesiz olarak temin edilebilmesi sayesinde işitme kaybını düzeltmek daha da kolay hale geldi. Phillips, bu sorunların giderilmesinin yalnızca demans riskini azaltmakla kalmayacağını, aynı zamanda günlük yaşamınızı da iyileştireceğini söyleyerek "Bunu ele almanın yaşam kalitesi ve bağlılık açısından faydasını biliyorsunuz, kaybedecek bir şey yok" dedi.
© 2024 The New York Times Company
