Vivian Wang / New York Times
Çinli kimya üreticisinin şirket içi notlarına göre ideal bir çalışanın; "çalışkan, erdemli ve sadık" olması bekleniyor. Ama en önemli beklenti ise “ülkenin iyiliği için” çocuk sahibi olmak. Shandong Shuntian Kimya Grubu isimli şirketin geçtiğimiz günlerde bekâr çalışanlarına gönderdiği ve sosyal medyada geniş yankı uyandıran mesajı da buydu. Mesajda, bekar çalışanlara aile kurmaları için 30 Eylül'e kadar mühlet veriliyordu. Ve şöyle deniyordu: “Eğer üç çeyrek içinde evlenemez ve aile kurmazsanız sözleşmeniz feshedilecektir.”
Shandong Shuntian, Çin'de evlilik ve doğum oranlarının düşmesiyle ilgili endişelerin arttığı bir dönemde çalışanlarının kişisel yaşamlarını belirlemeye çalışan ilk şirket değildi. Haftalar önce de popüler bir süpermarket zinciri, düğünlerin maliyetini düşürmek için çalışanlarına nişan hediyesi istememelerini söylemişti.
Çin’de hüküm süren düşük evlilik ve doğum oranları endişesi nedeniyle birçok şirket çalışanlarının özel hayatına müdahale girişimlerinde bulunuyor. Yani, Shandong Shuntian ilk değil. Haftalar evvel Çin’de popüler olan bir market zinciri, düğün maliyetlerini düşürmek için çalışanlarına nişan hediyesi istememelerini söylemişti.
Her iki karar da, Çin’de insanların aile kurmayı reddetmeleriyle aynı nedenlerden dolayı eleştiri yağmuruna tutuldu. Çocuk sahibi olmanın ekonomik maliyetinin yanı sıra, birçok genç Çinli, kişisel özerklik arzusunu dile getiriyor. Ailelerinin hayatlarına yön vermesi gerektiği yönündeki geleneksel fikri reddediyor ve işverenlerinin söz sahibi olmasına kesinlikle izin vermiyorlar.
Evlilik ve doğum oranlarında rekor düşüş
Geçen yıl 6,1 milyon Çinli çift evlendi. Bu, bir önceki yıla göre yüzde 20'lik bir düşüş ve hükümetin 1986'da evlilik istatistiklerini yayınlamaya başlamasından bu yana en düşük evlilik verileri. Ayrıca, Çin'in nüfusu üç yıl üst üste düşüş gösterdi.
Yetkililer bu evliliğe karşı büyüyen bu eğilimleri tersine çevirmeye çalışıyor. Çinli yetkililer, kadınları evlerinde ziyaret ederek hamile kalmayı planlayıp planlamadıklarını soruyor; hamileliğin kadınları daha zeki yapabileceğini iddia eden propagandalar yayınlıyor ve işyerleri de dahil olmak üzere “doğurganlık dostu bir sosyal atmosfer” yaratılması çağrısında bulunuyor.
Bazı şirketler buna uymaya hevesli görünüyor.
Kimya şirketinin geçen ay internette dolaşıma giren bu mevzu bahis yazısı, boşanmışlar da dahil olmak üzere 28 ila 58 yaş arasındaki evli olmayan çalışanlara yönelikti. Söz konusu yazıda, “Ülkenin çağrısına cevap vermemek, evlenmemek ve çocuk sahibi olmamak sadakatsizliktir” deniyordu.
Yazının internette gündem olup tiye alınmasıyla şirket hızla geri adım attı. Telefonla ulaşılan genel merkezdeki bir yetkili, bildirimin geri çekildiğini ve yerel yönetimin şirkete “düzeltme” talimatı verdiğini söyledi. Yetkili başka sorulara yanıt vermeyi reddetti. Yerel işçi yetkililerine de yorum için ulaşılamadı.
Yıllar önce uygulanan politikaların zıttı
Yıllar önce, Çinli yetkililer doğumları sınırlamak istediklerinde, zorla kürtaj ve kısırlaştırma gibi zorlayıcı önlemlere başvuruyorlardı. (Kimya şirketinin merkezinin bulunduğu Linyi kenti bu tür taktiklerle özellikle gündemdeydi). Şimdi ise Pekin bunun tam tersini yapmaya çalışıyor ve belki de geniş çaplı bir direnişe yol açmamak için daha yumuşak bir yaklaşım benimsiyor. Yine de yetkililer, süpermarket zinciri Pangdonglai örneğinde olduğu gibi bazı şirketlerin müdahalelerine destek sinyali veriyor.
Zincirin kurucusu Yu Donglai, kasım ayında sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, yakında çalışanlarının “başlık parası” alışverişi yapmasını yasaklayacağını yazdı. Hükümet de dahil olmak üzere uygulamayı eleştirenler, bunun birçok erkek için evliliği karşılanamaz hale getirdiğini savunuyor. Yu, çalışanların düğünlerine beş masadan fazla misafir davet etmelerine de izin verilmeyeceğini söyledi. Bu açıklamalarından sonra Yu, haddini aşmakla suçlandı. İktidardaki Komünist Parti'nin resmi yayın organı People's Daily ise Yu’yu savundu. Bir yorumda, kuralların “yeni bir medeni evlilik trendini teşvik etmeyi amaçladığı” belirtilerek, “Yol gösterici önemi dikkate alınmaya değer” denildi.
Pangdonglai yeni kuralları Ocak ayında resmileştirdi. Kurallara uymayan çalışanlar temel haklarını koruyacak ancak uzun izin gibi ek haklardan yararlanamayacak. Bazı sosyal medya kullanıcıları bunun “örtülü maliyet düşürme önlemleri” olduğunu söyledi. Bazıları da bunu “girişimcilerin kaprisleri” olarak değerlendirdi. Hem Pangdonglai hem de kimya şirketi devlete değil, özel sektöre ait. Çinli feminist akademisyen ve aktivist Lu Pin, şirketlerin bu tür bildiriler yayınlamakta kendilerini rahat hissetmelerinin daha geniş bir sosyal etkiyi yansıttığını ve bu bildirilerde bahsedilen diktelerin “iyi karşılanacağını” düşündüklerini gösterdiğini söyledi.
Lu, hükümetin çocuk sahibi olmak için sosyal baskı yaratmayı tercih edebileceğini söyledi: “İnsanlar dışlanmaktan ya da işlerini kaybetmekten korkarlarsa, buna uyma olasılıkları daha yüksek olabilir” Ayrıca Lu, sosyal normlar yoluyla bunun uygulanmasının “düşük maliyetli, düşük riskli ve hükümetin hesap verebilirliğini ortadan kaldırdığına” dikkat çekti.
Bununla birlikte, hükümetin kendi çalışanları üzerinde daha doğrudan baskı uygulayabileceğine dair iddialar da var. Geçen yıl Çin'in güneyindeki Quanzhou kentinin sağlık komisyonunun bir taslak belgesi internette yayıldı. Belgede devlet kurumlarının çalışanlarına “üç çocuk politikasının uygulanmasında öncülük etmeleri” çağrısında bulunuluyordu.
Yorumcular, bu yazı ve 1980 yılında tek çocuk politikasını başlatan ünlü açık mektupla paralellikler kurdu. Söz konusu mektup parti üyelerini tek çocuk sahibi olma konusunda “öncülük etmeye” teşvik ediyordu. Quanzhou'nun sağlık komisyonunda telefona cevap veren bir kadın taslağın varlığını doğruladı. Ancak şehrin nihai yönergeleri yayınlamadan önce üst düzey talimatları beklediğini söyledi.
© 2025 The New York Times Company
