Natan Odenheimer, Bilal Shbair, Patrick Kingsley / New York Times
İsrail askerlerinin mart ayı başında ailesiyle birlikte saklanırken buldukları Muhammed Shubeir'i yaklaşık 10 gün gözaltında tuttuktan sonra herhangi bir suçlama yöneltmeden serbest bıraktıklarını söyledi. Shubeir, bu süre zarfında askerlerin kendisini canlı kalkan olarak kullandığını söyledi. O zamanlar 17 yaşında olan Shubeir, Hamas tarafından yerleştirilen patlayıcıları aramak için Gazze Şeridi'nin güneyindeki memleketi Han Yunus'un boş harabelerinde elleri kelepçeli olarak yürümeye zorlandığını söyledi. Shubeir, askerlerin kendilerini havaya uçurmamak için onu önden gitmeye zorladıklarını söyledi. Enkaz halindeki bir binada durdu: Söylediğine göre duvar boyunca patlayıcılara bağlı bir dizi kablo uzanıyordu. Lise öğrencisi Shubeir, "Askerler beni bir köpek gibi bubi tuzaklı bir daireye gönderdi. Bunların hayatımın son anları olacağını düşünmüştüm" dedi.
The New York Times tarafından yapılan bir araştırma, İsrail askerlerinin ve istihbarat ajanlarının, İsrail-Hamas savaşı boyunca, İsrail askerlerini savaş alanında riske atmamak için Shubeir gibi esir alınan Filistinlileri düzenli olarak hayati tehlike arz eden keşif görevleri yapmaya zorladığını ortaya çıkardı. Bu tür operasyonların kapsamı ve ölçeği bilinmemekle birlikte, hem İsrail hem de uluslararası hukuka göre yasadışı olan bu uygulama, Gazze'deki beş şehirde en az 11 tim tarafından, genellikle İsrail istihbarat teşkilatlarından subayların katılımıyla kullanıldı.
Tünellerde keşif yapmaya zorluyorlar
Filistinli tutuklular, İsrail ordusunun Hamas militanlarının pusu ya da bubi tuzağı hazırladığına inandığı Gazze'deki yerleri keşfetmeye zorlanıyor. Bu uygulama geçtiğimiz ekim ayında savaşın başlamasından bu yana giderek yaygınlaştı. Tutuklular, askerlerin savaşçıların hala saklandığına inandıkları tünel ağlarının içinde keşif yapmaya ve film çekmeye zorlandılar. Gizli patlayıcıları bulmak için mayınlarla donatılmış binalara girdiler. İsrailli askerlerin tünel girişlerini ya da bubi tuzaklarını gizlediğinden korktukları jeneratör ve su tankları gibi nesneleri almaları ya da hareket ettirmeleri söylendi. Times'ın görüştüğü yedi İsrailli asker bu uygulamayı gözlemlediklerini ya da katıldıklarını, rutin, sıradan ve organize bir uygulama olduğunu, önemli bir lojistik destekle ve savaş alanındaki üstlerinin bilgisi dahilinde yapıldığını söyledi. Askerlerin birçoğu tutukluların İsrail'in istihbarat teşkilatlarından subaylar tarafından taşındığını, bu sürecin taburlar arasında koordinasyon ve üst düzey saha komutanlarının farkındalığını gerektirdiğini söyledi. Savaşın farklı noktalarında Gazze'nin farklı bölgelerinde görev yapmış olsalar da askerler canlı kalkanlar için çoğunlukla aynı terimleri kullandılar.
Tümgeneral doğruladı
Times ayrıca bu uygulama hakkında bilgi sahibi olan ve askeri bir sırrı açıklamak için isimlerinin açıklanmaması koşuluyla konuşan sekiz asker ve yetkiliyle de konuştu. Üst düzey askeri ve savunma yetkilileri tarafından rutin olarak savaşın gidişatı hakkında bilgilendirilen eski bir askeri istihbarat şefi olan Tümgeneral Tamir Hayman, uygulamanın bir versiyonunun kullanıldığını doğruladı ve bazı tutukluların tünellere girmeye zorlandığını, diğerlerinin ise askerlerin gözüne girmek umuduyla askerlere eşlik etmeye ve rehberlik etmeye gönüllü olduğunu söyledi. Üç Filistinli de canlı kalkan olarak kullanıldıklarına dair kayıtlara geçen ifadeler verdi. Times, canlı kalkan olarak kullanılırken zarar gören ya da öldürülen herhangi bir tutukluya dair kanıt bulamadı. Bir vakada, bir binayı aramak üzere gönderilen bir tutuklunun orada saklanan bir militanı tespit edememesi ya da ihbar edememesi üzerine bir İsrail subayı vurularak öldürüldü. İsrail ordusu yaptığı açıklamada “direktif ve yönergelerinin Gazze'de gözaltında tutulan sivillerin askeri operasyonlarda kullanılmasını kesinlikle yasakladığını” söyledi. Times'ın görüştüğü Filistinli tutukluların ve askerlerin ifadelerinin “ilgili makamlar tarafından inceleneceği” de eklendi.
Uluslararası hukuk yasaklıyor
Uluslararası hukuk sivillerin ya da savaşçıların saldırılara karşı kalkan olarak kullanılmasını yasaklıyor. Yakalanan savaşçıları ateşe maruz kalacakları yerlere göndermek ya da sivilleri askeri operasyonların yürütülmesiyle ilgili herhangi bir şey yapmaya zorlamak da yasa dışıdır. İngiltere'deki Bristol Üniversitesi'nde profesör olan ve devlet dışı aktörlerle çatışmalarda gözaltını düzenleyen yasalar konusunda uzman Lawrence Hill-Cawthorne, Hamas gibi devlet dışı bir aktörle çatışmalar sırasında gözaltına alınan kişilerin hakları konusunda yasalar daha muğlak olsa da, Filistinli tutukluları “bu tutukluların sivil ya da Hamas'ın savaşan kanadının üyesi olup olmadığına bakılmaksızın” tehlikeli yerleri keşfetmeye zorlamanın yasa dışı olduğunu söyledi.
İsrail ordusu 2000'li yılların başında Gazze ve Batı Şeria'da “komşu prosedürü” olarak bilinen benzer bir uygulamaya başvurmuştu. Askerler Filistinli sivilleri teslim olmaya ikna etmek için militanların evlerine yaklaşmaya zorluyordu. Bu prosedür 2005 yılında İsrail Yüksek Mahkemesi tarafından, canlı kalkanların başka bağlamlarda kullanılmasını da yasaklayan geniş kapsamlı bir kararla yasaklandı. Mahkeme başkanı Aharon Barak, işgal altındaki bir bölgede yaşayan bir kişinin “rızası olsa bile askeri operasyonun yapıldığı bir bölgeye getirilmemesi gerektiğine” hükmetti. Kararda, asker ve sivil arasındaki güç dengesizliğinin, hiç kimsenin böyle bir görev için gönüllü olmuş sayılamayacağı anlamına geldiği belirtildi. Kararda ayrıca, askerlerin sivillerden güvenli olduğunu varsaydıkları şeyleri yapmalarını istememeleri gerektiği, zira “bu varsayımın bazen temelsiz olduğu” belirtildi.
İsrail-Hamas savaşı Ekim 2023'te Hamas ve müttefiklerinin on binlerce Filistinlinin ölümüne neden olan yıkıcı İsrail karşı saldırısından kaçmak için yeraltı tünellerine çekilmeden önce İsrail'de geniş çaplı zulümler gerçekleştirmesiyle başladı. Sivil kayıpları yeterince dikkate almadan hareket etmekle suçlanan İsrail, Hamas'ın savaşçılarını ve silahlarını sivil bölgelere yerleştirdiğini ve tüm toplulukları canlı kalkan olarak kullandığını söyleyerek kendini savundu. İsrail askerleri canlı kalkanları farklı bir şekilde kullandı. West Point'te silahlı çatışmalarda canlı kalkan kullanımını inceleyen Profesör Michael N. Schmitt, son yıllarda başka bir ordunun rutin olarak sivilleri, savaş esirlerini ya da yakalanan teröristleri hayati tehlike arz eden keşif görevlerinde kullandığını bilmediğini söyledi. Askeri tarihçiler bu uygulamanın Vietnam'da ABD kuvvetleri tarafından kullanıldığını söylüyor. Schmitt "Çoğu vakada bu savaş suçudur" dedi.
Askerler rahatsız edici buldu
Times'a konuşan askerler, piyadelere yönelik riskleri sınırlama arzusu nedeniyle bu uygulamayı mevcut savaş sırasında kullanmaya başladıklarını söyledi. Uygulamayı gören ya da katılan askerlerden bazıları bunu son derece rahatsız edici bulmuş ve askeri bir sırrı bir gazeteciyle tartışma riskini göze almışlar. Bunlardan ikisi, İsrailli askerlerin ifadelerini toplayan bağımsız bir gözlemci kuruluş olan Breaking the Silence tarafından Times'a ulaştırıldı. İki asker, her biri yaklaşık 20 kişiden oluşan mangalarının üyelerinin komutanlarına muhalefet ettiklerini söyledi. Askerler, bazı düşük rütbeli subayların, kanıt olmaksızın, tutukluların suçsuz yere tutulan siviller değil teröristler olduğunu iddia ederek uygulamayı haklı göstermeye çalıştıklarını söyledi. Times'a konuşan bir İsrailli asker ve üç Filistinli, kendilerine teröristlerin hayatlarının İsraillilerinkinden daha değersiz olduğunun söylendiğini, ancak subayların çoğu zaman gözaltına aldıkları kişilerin terörist gruplara ait olmadıkları sonucuna vardıklarını ve daha sonra onları serbest bıraktıklarını söyledi.
Grubun bir parçası olan Filistinli grafik tasarımcısı 31 yaşındaki Jehad Siam'a göre, bir İsrail timi Gazze Şehri'nin merkezindeki bir militan sığınağına doğru ilerlerken yerinden edilmiş Filistinlilerden oluşan bir kalabalığı korunmak için önden yürümeye zorladı. Siam, “Askerler karşı tarafın ateş açmaması için bizden ilerlememizi istedi” dedi. Siam, kalabalık gizlenme yerine ulaştığında askerlerin sivillerin arkasından çıktığını ve binanın içine daldığını söyledi. Siam, militanları öldürmüş gibi göründükten sonra askerlerin sivillerin zarar görmeden gitmesine izin verdiğini söyledi.
Silah zoruyla bölge araması
Hamas Gazze'nin büyük bölümünü bubi tuzakları ve gizli tünel ağlarından oluşan bir labirente dönüştürdü; sivillerin evlerini ve kurumlarını patlayıcı tuzaklarla donattı ya da buraları geçici askeri üs ve silah depoları olarak kullandı. Ekim 2023'ün sonlarında Gazze'yi işgal ettikten sonra İsrail askerleri, tuzaklarla kaplı olması muhtemel evlere veya tünel girişlerine girerken çoğu zaman risk altında olduklarını fark ettiklerini söyledi. Bu tehditle mücadele etmek için, girmeden önce bir yeri keşfetmek için dronlar ve köpekler kullandılar. Köpek ya da insansız hava aracı bulunmadığında ya da askerler bir insanın daha etkili olacağına inandığında, bazen Filistinlileri gönderiyorlardı.
Gazze'de eczacılık yapan Basheer El-Dalou, 13 Kasım sabahı evinde yakalandıktan sonra canlı kalkan olarak hareket etmek zorunda kaldığını söyledi. Şu anda 43 yaşında olan Al-Dalou, haftalar önce eşi ve dört oğluyla birlikte mahalleden kaçmış, ancak mahalle savaş alanı olmasına rağmen bazı temel malzemeleri almak için kısa süreliğine geri dönmüştü. Suçsuz bulunmasının ve serbest bırakılmasının ardından Gazze'de verdiği bir röportajda, askerlerin El-Dalou'ya iç çamaşırlarına kadar soyunmasını emrettiğini, ardından ellerini kelepçeleyip gözlerini bağladıklarını söyledi. El-Dalu, bölgedeki Hamas faaliyetleri hakkında sorgulandıktan sonra askerler tarafından yakındaki beş katlı bir evin arka bahçesine girmesinin emredildiğini söyledi. Bahçenin kuş kafesleri, su tankları, bahçe aletleri, kırık sandalyeler, parçalanmış camlar ve büyük bir jeneratör gibi enkazlarla dolu olduğunu söyledi. El-Dalu "Arkamda üç asker beni şiddetle ileri doğru itti. Yerin altındaki olası tünellerden ya da oradaki herhangi bir nesnenin altına gizlenmiş patlayıcılardan korkuyorlardı" dedi. Yalınayak yürürken cam kırıklarının ayağını kestiğini söyledi.
El-Dalou'nun yaşadığı olayın yeri, tarihi ve anlatımı kendisine verildikten sonra ordu yorum yapmayı reddetti. El-Dalou'nun anlattıkları, Filistinli tutukluların binaları ve bahçeleri taramak için nasıl kullanıldığına tanık olduklarını ya da bu konuda bilgilendirildiklerini anlatan 10 İsrail askerinin benzer olaylarla ilgili anlattıklarını yineledi. El-Dalou, yaklaşık yedi ya da sekiz askerin avlunun yıkılmış duvarının molozlarının arkasına saklandığını ve bir bombaya rastlama ihtimaline karşı siper aldıklarını söyledi. İçlerinden biri hoparlörle onu yönlendirmiş. Elleri arkadan bağlı olan El-Dalou'ya avluda dolaşması, tuğlaları, metal parçalarını ve boş kutuları tekmelemesi emredilmiş. Bir noktada askerler, yoluna çıkan şüpheli nesneleri daha kolay itebilmesi için ellerini önüne bağlamışlar. Sonra bahçedeki bir jeneratörün arkasından aniden bir şey kıpırdadı. Askerler sesin kaynağına doğru ateş etmeye başladılar ve el-Dalou'yu kıl payı ıskaladılar. Bir kedi olduğu ortaya çıktı. Daha sonra askerlerin, bir tünel girişini gizlediğinden şüphelendikleri jeneratörü yerinden oynatmasını emrettiklerini söyledi. El-Dalou, Hamas savaşçılarının içeriden çıkabileceğinden korkarak tereddüt edince bir askerin tüfeğinin dipçiğiyle sırtına vurduğunu söyledi. O günün ilerleyen saatlerinde, askerlerin militanlarla karşılaşacaklarından endişe ettikleri bir camiye doğru ilerleyen bir İsrail tankının önünde yürümesinin emredildiğini söyledi. Komşularından bazılarının yakındaki bir hastaneye tünel girişi aramaya götürüldüğünü anlatan el-Rantisi, o zamandan beri onları görmediğini söyledi. O akşam İsrail'deki bir gözaltı merkezine götürüldüğünü söyledi. O gün yaşadıkları göz önüne alındığında, İsrail hapishanelerinde kötü muameleyle karşılaşmayı beklemesine rağmen, naklin küçük bir nimet gibi hissettirdiğini söyledi. El-Dalou "O anda mutluluktan havalara uçuyordum. İsrail hapishanelerinde daha güvenli bir yer için bu tehlikeli bölgeden ayrılacağım" dedi.
Birleşmiş Milletler yerleşkesinin altına sivil gönderdiler
Şubat ayı başında İsrail ordusu, Birleşmiş Milletler'in Filistinli mültecilere yönelik ana kuruluşu olan UNRWA'nın Gazze'deki merkezini ele geçirdi. Hamas'ın tünel ağının yerleşkenin altına kadar uzandığını keşfeden askeri mühendisler, yeni erişim noktaları oluşturmak için toprağı deldi. Operasyona katılan bir askere göre, bir noktada mühendisler içeride ne olduğunu daha net görebilmek için bir halat kullanarak tünellere bir kamera indirdiler. Kameradan gelen canlı yayını izleyen mühendisler tünelin içinde muhtemelen Hamas militanı olan bir adam görmüşler. Asker, Hamas savaşçılarının hala tüneli kullandığı sonucuna varan bölgedeki subayların, tüneli daha fazla araştırmak için İsrailli mühendisler yerine vücut kamerası olan bir Filistinliyi göndermeye karar verdiklerini söyledi. Diğer iki asker de bu askerin anlattıklarının mühendislerin Filistinlileri tünellere yerleştirme şekliyle genel olarak uyuştuğunu doğruladı. Bu askerin bölgeyle ilgili anlattıkları, kısa bir süre sonra askeri bir eskort eşliğinde bölgeyi ziyaret eden ancak herhangi bir Filistinli görmeyen Times muhabirinin anlattıklarıyla da örtüşüyor. Askerin yaşadığı deneyimin yeri, tarihi ve açıklaması kendisine iletildikten sonra ordu yorum yapmayı reddetti. Asker, subayların ilk başta bölgede yakalanan ve operasyon sona erene kadar tutulan birkaç düzine Filistinli sivilden birini görevlendirmeyi düşündüklerini söyledi. Sonunda subaylar, askerin bilmediği nedenlerden dolayı “eşek arısı” olarak adlandırdıkları bir kişiyi ya da İsrail'de gözaltına alınan bir Filistinliyi göndermeye karar verdiler. Asker, bunun birkaç gün süren ve tamamlanması için diğer birimlerle önemli ölçüde koordinasyon gerektiren daha karmaşık bir süreci başlattığını söyledi.
Kod adları: Eşek arısı ve sivrisinek
Savaş boyunca farklı birimlerdeki askerler tutuklulardan genellikle aynı terimlerle bahsetti. “Eşek arısı” genellikle istihbarat görevlileri tarafından kısa ve özel görevler için İsrail'den Gazze'ye getirilen kişiler anlamına geliyordu; ancak bazı askerler bunun Gazze'ye gönüllü olarak giren ücretli işbirlikçileri, bazıları ise tutukluları ifade ettiğini söyledi. “Sivrisinek”, Gazze'de yakalanan ve İsrail'e götürülmeden, bazen birkaç gün, hatta haftalarca, hızlı bir şekilde konuşlandırılan tutukluları tanımlıyordu. “Sivrisinekler” ‘eşek arılarından’ çok daha sık kullanılıyordu. Askerin söylediğine göre hepsi harcanabilir olarak görülüyordu. Bir subayın “Tünel patlarsa en azından o ölür, bizden biri değil” dediğini hatırlıyor. BM yerleşkesinin altındaki tünelin içinde, İsrail ordusunun daha sonra Hamas'ın önemli bir iletişim merkezi olduğu sonucuna vardığı devasa bir bilgisayar sunucusu bankası keşfetti. Günler sonra ordu, aralarında Times'ın da bulunduğu bir grup gazeteciyi tünellerdeki sunucuları görmeleri için getirdi. Askeri eskortlar bölgeyi keşfetmek için Filistinli bir tutuklunun kullanıldığını açıklamadı. Times onun bu işe karıştığını yaklaşık dört ay sonra ortaya çıkardı.
İHA tarafından eğitildi
Shubeir, ordunun Gazze'nin güneyindeki Han Yunus'taki mahallesini ele geçirmesinden sonra yakalandı. Ordu mahalle sakinlerine mahalleyi boşaltmalarını emretmişti ama Shubeir ailesi dördüncü kattaki dairelerinde İsrail'in yaklaşan ilerleyişini beklemeye karar verdi. Shubeir'ler buradan ayrılmak için İsrail kontrol noktalarından geçmek zorunda kalacaklardı ve burada tutuklanma ve gözaltına alınma ihtimaliyle karşı karşıya kalacaklardı. Shubeir, Shubeir'lerin kısa süre sonra kendilerini bir savaşın ortasında bulduklarını söyledi. Shubeir, binalarına isabet eden top mermilerinin demirci olan babasını öldürdüğünü söyledi. Daha sonra 15 yaşındaki kız kardeşinin de İsrail askerlerinin binaya girmesinin ardından vurularak öldürüldüğünü söyledi. Shubeir yakalandığını ve hayatta kalan akrabalarından ayrı düştüğünü söyledi. Shubeir, yaklaşık 10 gün sonra serbest bırakılana kadar, askerler tarafından sık sık Han Yunus sokaklarında quadcopter olarak bilinen küçük bir İHA eşliğinde dolaşmaya gönderildiğini söyledi. İHA onun hareketlerini izliyor ve hoparlöründen ona talimatlar veriyordu. Daha önce Al Jazeera tarafından röportajı yapılan Shubeir, bir mahalle okulunun yakınında, molozların arasında tünel girişlerini aramasının emredildiğini söyledi. Apartman bloklarının içine gönderildiğini, küçük insansız hava aracının başının bir ya da iki metre uzağında gezindiğini söyledi. Kendisine İsraillilerin genellikle bubi tuzaklı olmasından korktukları militanların cesetlerini araması söylenmiş. Bir apartmanda, hayatından endişe etmesine neden olan bubi tuzağını gördü. Shubeir "Bu yaşadığım en zor şeydi. Bunun bir tuzak olduğunu anladım" dedi. Sonunda cihaz patlamadı. Başka bir dairede, yanında silah olan bir ceset bulduğunu söyledi. Shubeir'e silahı İsrail askerlerinin alması için pencereden atması söylenmiş.
Serbest bırakılmasından birkaç gün önce askerlerin ellerini çözdüğünü ve kendisine İsrail askeri üniforması giydirdiğini söyledi. Daha sonra onu serbest bıraktıklarını ve sokaklarda dolaşmasını söylediklerini, böylece Hamas savaşçılarının ona ateş edip mevzilerini açığa çıkarabileceklerini söyledi. İsrailliler onu belli bir mesafeden, gözden uzakta takip etmişler. Günler sonra ilk kez elleri serbest kalınca kaçmayı düşündüğünü söyledi. Sonra bundan vazgeçti. Shubeir "Quadcopter beni takip ediyor ve ne yaptığımı izliyordu. Beni vururlardı" dedi.
© 2024 The New York Times Company
