Anton Troianovski - Michael Schwirtz / The New York Times
Rusya ve Ukrayna 2022 baharında gerçekleştirdikleri barış görüşmelerinde bir dizi kritik konuda anlaşmaya varamadı. The New York Times'ın ele geçirdiği bu görüşmelere ait belgeler, bu konuların neler olduğuna ve Avrupa'nın nesiller boyu süren en büyük kara savaşını sona erdirmek için gelecekte yapılacak müzakerelerdeki ana anlaşmazlık noktalarının neler olabileceğine ışık tutuyor.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 2022 görüşmelerini gelecekteki herhangi bir anlaşmanın temeli olarak defalarca dile getirmiş olsa da pek çok Ukraynalı ve Batılı yetkili Rusya'nın Ukrayna'nın tamamen boyunduruk altına alınmasından daha azına razı olacağından şüphe duyuyor.
Ukrayna tarafsızlığı
Ukrayna'nın NATO'ya katılma çabaları, Putin'in Şubat 2022'de ülkeyi işgal etme gerekçelerinin merkezinde yer alıyordu. Rusya Ukrayna'nın NATO'ya ya da diğer ittifaklara katılmamasını, yabancı askeri üslere ya da silahlara ev sahipliği yapmamasını ya da kendi rızası olmadan diğer ülkelerle askeri tatbikatlar yapmamasını talep etti. 2022 görüşmelerinde Rusya, Ukrayna'nın Avrupa Birliği'ne olası üyeliğinin önünde durmayacağını taahhüt etti.
Ukrayna "daimi tarafsız bir devlet" olmayı ve "daimi tarafsızlıkla bağdaşmayan uluslararası anlaşmaları feshetmeyi" teklif etti. Ancak aradan geçen iki yılda Ukrayna liderleri, Rusya'nın savaşı devam ederken Batı askeri ittifakına katılmak istediklerini daha yüksek sesle dile getirmeye başladılar.
Bazı uzmanlar, Rusya'nın yeni bir işgal gerçekleştirmesi halinde diğer ülkelerin Ukrayna'yı koruma sözü vermesinin, kalıcı bir barışın merkezinde yer alması gerektiğini söylüyor.
Ukrayna, topraklarına yönelik bir silahlı saldırı durumunda devreye girecek bir güvenlik mekanizması önerdi. Anlaşmayı imzalayan "garantör" ülkeler en fazla üç gün süreyle "acil ve ivedi istişarelerde" bulunacaktı. Ardından, uçuşa yasak bölge oluşturmak, silah sağlamak ve askeri güç kullanmak da dahil olmak üzere Ukrayna'yı korumak için "gerekli olabilecek bireysel veya ortak eylemleri" gerçekleştireceklerdi.
En büyük anlaşmazlık
Rusya Ukrayna'nın teklifinin büyük bir kısmını kabul etti ancak önemli istisnalar da vardı. Diğer ülkelerin uçuşa yasak bölge oluşturması ya da Ukrayna'ya silah sağlaması fikrine karşı çıktı. En önemlisi de Rusya, kendisi de dahil olmak üzere tüm garantör ülkelerin askeri müdahaleyi kabul etmesini gerektirecek bir madde eklemeye çalıştı. Rusya'nın herhangi bir uluslararası müdahaleyi veto etmesine olanak tanıyarak güvenlik garantilerini tartışmalı hale getiren bu fikir, taslaktaki belki de en çetin anlaşmazlık noktası olarak duruyor.
Ukrayna için bir barış anlaşması, topraklarının bir kısmı üzerinde Rusya'nın kontrolünü kabul etmek pahasına olacak.
Ukrayna, Rusya'nın 2014 yılında yasadışı olarak ilhak ettiği Kırım da dahil olmak üzere ülkenin herhangi bir yerinde Rusya'nın kontrolünü tanımayı reddetti. Ancak Ukrayna, iki ülkenin "Kırım'la ilgili sorunları" 10 ya da 15 yıllık diplomasi yoluyla çözmeyi kabul edeceği ve bunu "askeri yollarla" yapmaktan kaçınmayı taahhüt edeceği bir anlaşma önerdi.
Zelenski'nin 'U' dönüşü
Ukrayna, başlarda ülkenin doğusunun bir bölümünün de Rus işgali altında kalmasını kabul etmeye hazır görünüyordu. Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'nin tutumu o zamandan beri sertleşti. Zelenskiy, Ukrayna'nın Kırım da dahil olmak üzere Rusya'nın kontrolü altında bulunan ve uluslararası alanda tanınan tüm toprakları kurtarmak için savaştığını söylüyor.
Rusya'nın tutumu da inişli çıkışlı oldu. Rusya, 2022 müzakerelerinin başlangıcında Ukrayna'nın doğudaki Donbas bölgesinin tamamından vazgeçmesini ve Kırım üzerindeki Rus egemenliğini tanımasını talep etti. Nisan ayına gelindiğinde Rusya, Kırım'ın ve Ukrayna'nın bir bölümünün Rus işgali altında kalacağı ve Ukrayna'nın yasal olarak tanımayacağı bir modeli kabul etmişti.
Ancak şimdi Rusya'nın toprak talepleri daha aşırı görünüyor. Eylül 2022'de Putin, Kırım'ın yanı sıra Ukrayna'nın dört bölgesini de Rusya'nın bir parçası olarak ilan etti, ancak Ukrayna bu toprakların çoğunu hala kontrol ediyor. Rus yetkililer herhangi bir müzakerenin "sahadaki gerçeklere" dayanması gerektiğini söyleyerek Moskova'nın askerlerinin ele geçirdiği toprakları elinde tutmakta ısrar edeceğini ima ettiler.
Ateşkes nasıl işleyecek?
Ateşkesin nasıl hayata geçirileceği konusu muhtemelen tüm müzakerelerin en zor noktalarından biri olacak.
Rusya, Nisan 2022 taslağına ek olarak ateşkesin, anlaşmanın Ukrayna, Rusya ve garantör ülkelerin çoğu tarafından imzalandığı gün başlayacağını söyledi. Her iki taraf da kontrol ettikleri toprakların genişlemesine yol açabilecek ya da düşmanlıkların yeniden başlamasına neden olabilecek eylemlerde bulunmayacaktı.
Rusya'nın önerdiği şartlara göre Moskova birlikleri savaş alanından çekilme konusunda daha fazla esnekliğe sahip olacak. Ukrayna'nın derhal çekilmesi gerekirken, Rusya'nın çekilmesi ayrı bir "istişare" konusu olacaktı.
Ukrayna bu teklifi reddetti, ancak Nisan 2022 taslağında karşı bir teklif yer almıyor. Bunun yerine Ukraynalı yetkililer Rusya'nın her an savaşı durdurabileceğine dikkat çekti. Ukraynalı yetkililer tarafından Mart 2022 anlaşma taslağına eklenen bir notta şöyle deniyor: "Rus tarafı Ukrayna'nın sayısız ateşkes talebini görmezden geldi"
Ukrayna ordusuna getirilen sınırlamalar
Putin 24 Şubat 2022'de işgalini ilan ederken Ukrayna'nın "askerden arındırılması" çağrısında da bulunmuştu. Rusya, Ukrayna ordusunun toplam gücü (100 bin kişiye kadar) ve sahip olacağı silah türlerinin miktarı -örneğin 147 havan topu ve 10 savaş helikopteri- dahil olmak üzere ordunun büyüklüğüne sınırlama getirilmesini istedi. Ayrıca Ukrayna'nın füzelerinin atış menzilinin sadece 40 km ile sınırlandırılmasını istedi.
Ukrayna, ordusunun büyüklüğüne sınırlama getirilmesini kabul etmeye hazırdı, ancak bu sınırlama çok daha yüksek seviyedeydi. En fazla 250 bin kişilik bir ordu, 1080 havan topu ve 60 savaş helikopteri istiyordu. Ukrayna ayrıca füzelerinin menzilini 280 km ile sınırlamayı teklif etti. Ancak bu Ukrayna'nın Batı'dan silah, ekipman ve eğitim almaya başlamasından önceydi. Ukraynalı yetkililer, Ukrayna ordusunun şu anda Avrupa'nın en güçlü ordularından biri olduğunu ve ülkenin kendini savunma kabiliyetine sınırlama getirilmesini kabul etmelerinin olası olmadığını belirtiyor.
© 2024 The New York Times Company
