Noam Scheiber / New York Times
Amazon CEO’su Andy Jassy geçen ay yapay zeka kullanımının “önümüzdeki birkaç yıl içinde toplam iş güçlerini azaltmasını” beklediğini yazdığında, bu durum birçok çalışanın yapay zekanın yerlerini alacağına dair korkusunu doğruladı. Bu korku, iki hafta sonra Microsoft’un iş gücünün yaklaşık %4’üne denk gelen yaklaşık 9 bin kişiyi işten çıkaracağını açıklamasıyla daha da pekişti.
Yapay zekânın beyaz yaka çalışanlarını yerinden edeceği artık tartışılmaz bir gerçek. Peki ama tam olarak hangi meslekteki çalışanları? Jassy’nin açıklaması, bu sorunun tam ortasında yer alan bir tartışmanın ortasına denk geldi.
Bazı uzmanlar, yapay zekanın en çok başlangıç seviyesindeki çalışanları etkileyeceğini savunuyor; çünkü bu kişilerin görevleri genellikle daha basit ve dolayısıyla otomasyona daha uygun. Yapay zekâ şirketi Anthropic’in CEO’su Dario Amodei, yakın zamanda Axios’a yaptığı açıklamada, teknolojinin beş yıl içinde tüm başlangıç seviyesindeki beyaz yaka pozisyonlarının yarısını ortadan kaldırabileceğini söyledi. Yeni mezun üniversite öğrencileri arasındaki işsizlik oranındaki artış, her ne kadar bunun nedeninin doğrudan yapay zeka olduğu kesinleşmemiş olsa da bu endişeyi artırdı.
Yapay zeka riski deneyimli çalışanlar için daha büyük bir risk
Ancak yapay zeka endüstrisinin diğer önde gelen isimleri tam tersini savunuyor: Onlara göre genç çalışanlar yapay zekadan fayda sağlayabilir, asıl risk altındaki grup ise deneyimli çalışanlar olabilir. Haziran ayı sonunda New York Times etkinliğinde konuşan OpenAI Operasyon Direktörü Brad Lightcap, teknolojinin “daha kıdemli, belirli bir rutine alışmış bir çalışan sınıfı” için sorun yaratabileceğini öne sürdü.
Bu sorunun nihai cevabı devasa sonuçlar doğurabilir. Eğer risk altındaki pozisyonlar başlangıç seviyesindeyse, bu durum üniversite eğitiminin yapısı ve hatta değeri hakkında yeniden düşünmeyi gerektirebilir. Eğer daha kıdemli çalışanlar risk altındaysa, bu durum ekonomik ve hatta politik istikrarsızlığa yol açabilir; zira geniş çaplı işten çıkarmalar iş gücü piyasasında kalıcı bir özellik haline gelebilir.
Araştırma şirketi Gartner’ın başkan yardımcısı ve CEO anketlerinden sorumlu yöneticisi David Furlonger, yapay zekanın daha kıdemli çalışanları yerinden etmesi durumunda oluşabilecek sonuçları sorguladı:
“O insanlar ne yapacak? Nasıl finanse edilecekler? Vergi gelirlerine etkisi ne olacak?. Bence hükümetler bunu düşünüyorlardır”
Yapay zeka daha iyi yöneticiler mi yaratıyor?
Yapay zekayı inceleyen ekonomistler ve uzmanlar, kimin yerinden edilme ihtimalinin daha yüksek olduğu konusunda farklı sonuçlara varıyorlar.
Yapay zekanın şu ana kadar en yaygın olarak uygulandığı sektörlere yakından bakıldığında, bu durumun giriş seviyesi çalışanlar için kötü haber olabileceği ortaya çıkıyor. Bordro işleme firması ADP’den alınan verilere göre, bilgisayar alanlarında iki yıldan az kıdeme sahip çalışanların istihdamı 2023’te zirve yaptıktan sonra %20 ila %25 oranında düşüş gösterdi. Müşteri temsilcileri arasında da benzer bir eğilim gözlemleniyor; bu çalışanlar giderek daha fazla yapay zekaya bağımlı hale geliyor.
Aynı dönemde, bu sektörlerde iki yıl ve üzeri kıdeme sahip çalışanların istihdamı arttı. Bu verilere ulaşan Stanford Üniversitesi araştırmacısı Ruyu Chen’e göre bu durum dikkat çekici.
Diğer araştırmalar da benzer yöne işaret ediyor. 2023’ün başlarında İtalya, yazılım geliştiricilerin kod yazmak için sıklıkla kullandığı ChatGPT’yi geçici olarak yasakladı. Kaliforniya Üniversitesi Irvine ve Chapman Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi, ChatGPT’nin etkisini izole edebilmek için İtalya’daki yazılımcıların üretkenliğini, yazılımı yasaklamayan Fransa ve Portekiz’deki meslektaşlarıyla karşılaştırdı.
Araştırma işten çıkarmaları incelemese de, yapay zeka aracının orta düzey çalışanların işini giriş seviyesindekilere kıyasla daha olumlu şekilde dönüştürdüğünü ortaya koydu. Araştırmacılara göre, genç yazılımcılar yapay zekayı görevlerini biraz daha hızlı tamamlamak için kullanırken, deneyimli yazılımcılar bu aracı ekiplerine daha fazla katkı sağlamak için kullandı. Örneğin, yapay zeka yardımıyla başkalarının çalışmalarını gözden geçirdiler, iyileştirmeler önerdiler ve bilmedikleri programlama dillerindeki projelere katkı sağladılar.
Araştırmanın yazarlarından Sarah Bana, “İnsanlar bir konuda gerçekten iyiyse, genellikle kendi projeleri yerine başkalarına yardım etmeye yönelirler” şeklinde konuştu. Yapay zekanın bu eğilimi pekiştirdiğini belirten Bana, bu durumun şirketlerin daha az genç yazılımcı (çünkü temel görevleri yapmak için daha az sayıda kişi yeterli olacak) ama daha fazla orta seviye yazılımcı (çünkü yapay zeka onların ekip değerini artırıyor) işe alacağı anlamına geldiğini söylüyor.
Öte yandan, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden (MIT) ekonomist Danielle Li, bazı senaryolarda yapay zekanın daha kıdemli çalışanları giriş seviyesindekilerden daha fazla baltalayabileceğini söylüyor. Sebep, yapay zekanın bazı değerli becerileri artık o becerilere sahip insana ihtiyaç duymadan kullanılabilir hale getirmesi. Örneğin, artık mühendis olmadan kod yazabilir veya avukat olmadan hukuki bir dilekçe hazırlayabilirsiniz.
“Bu durum, deneyimli çalışanlar için iyi değil” diyen Li, sözlerini şöyle sürdürdü: “Siz nadir bulunan bir beceriye sahip olduğunuz için ücret alıyorsunuz; ancak yapay zeka o beceriyi insanın dışında yaşatabiliyor”
Li, bu durumun az deneyimli çalışanlar için de mutlaka olumlu olduğu anlamına gelmediğini belirtiyor. Ancak üniversiteden yeni mezunlar arasındaki işsizliğin artmasının nedenini, işverenlerin yapay zeka çağında genel olarak daha az çalışana ihtiyaç duyacaklarını öngörmeleri olarak değerlendiriyor. Genel işe alım yavaşlaması, zaten işe girememiş olan yeni mezunları daha derinden etkiliyor.
Fikri mülkiyet alanında uzmanlaşmış küçük bir hukuk firmasının ortağı olan Robert Plotkin, yapay zekanın daha düşük beceri gerektiren çalışanlara olan ihtiyaçlarını etkilemediğini söylüyor. Ancak, birkaç yıl öncesine kadar firmasında çalışan bazı deneyimli sözleşmeli avukatlara artık ihtiyaç duymadıklarını belirtiyor. Sebep ise üretken yapay zekanın kullanılabilir hale gelmesi.
Bu deneyimli avukatlar, müşteriler için patent başvuruları hazırlıyordu. Plotkin daha sonra bu başvuruları gözden geçirip düzeltmelerini istiyordu. Ancak Plotkin, artık çoğu zaman yapay zeka yardımıyla bu başvuruları daha verimli şekilde kendi başına hazırlayabildiğini söylüyor, tabii eğer konu kendi uzmanlık alanının dışındaki bir bilim veya teknoloji alanına girmiyorsa.
Plotkin “Yapay zekayı patent başvurularını hazırlamak için bir araç olarak kullanmakta çok verimli hale geldim ve bu da sözleşmeli avukatlara olan ihtiyacımızı azalttı” şeklinde konuştu.
Yapay zeka kullanımında öncü olan bazı şirketlerin de benzer hesaplamalar yaptığı görülüyor: Yeni çalışan alımını kısmanın ötesinde, deneyimli çalışanları işten çıkarıyorlar. Google, Meta ve Amazon 2022’den bu yana işten çıkarmalar yaptı. Microsoft, son işten çıkarma duyurusundan iki ay önce, çoğu yazılım geliştirici olmak üzere 6 bin çalışanını işten çıkardı; Temmuz ayındaki son dalgada ise birçok orta düzey yönetici yer aldı.
Deneyimsizliğin değeri
Microsoft’u kapsayan analizler yapan yatırım bankası D.A. Davidson’dan sermaye analisti Gil Luria’ya göre, işten çıkarmaların bir nedeni de şirketlerin milyarlarca dolarlık yapay zeka yatırımları (çip ve veri merkezleri) için kâr marjlarını korumak istemeleri. Diğer bir neden ise yazılım mühendislerinin, her seviyedeki beceri düzeyleriyle birlikte yapay zeka tarafından ikame edilebilir olması — özellikle de yüksek maaş alan ama yapay zekaya direnç gösteren deneyimli mühendisler.
“Microsoft matematiği hızlıca yapabiliyor. Kim değer katıyor, kim fazla maaş alıyor, kim az alıyor, kim yapay zekaya uyum sağlıyor, kim sağlamıyor, biliyor” diyen Luria şöyle devam etti: “Yapay zekadan faydalanmayı öğrenen deneyimli kişiler var, bir de ‘yapay zeka kod yazamaz’ diye diretenler”
Otonom yapay zeka ajanları geliştiren 2389 Research’ün CEO’su Harper Reed, yüksek maaş ile yapay zekaya direnç kombinasyonunun deneyimli yazılımcıların işini riske attığını söyledi ve şu ifadeleri kullandı:
“Maliyetleri azaltmanın yolu en ucuz çalışanları kovmak değildir. En ucuz çalışanı alır, onu en pahalı çalışan kadar değerli hale getirirsiniz”
© 2025 The New York Times Company
