Bizim Eurovision aşkımız bitmez

Mithat Koray

Geçtiğimiz günlerde İsveçli senarist ve yönetmen Edward af Sillén’ın X’teki bir gönderisi Türkiye sosyal medya semalarında da hızla yayıldı ve bizim kuşağın küllenen bir aşkını alevlendirdi. Aynı zamanda Eurovision Şarkı Yarışması yorumcusu olan Sillén, organizasyonda 1997 yılında ülkemize üçüncülüğü getiren Şebnem Paker’in Dinle isimli şarkısını övgü dolu sözlerle paylaşarak 2012’den beri uzak kaldığımız eski bir dost ile ilgili anıları canlandırdı.

Gençler için çok da bir şey ifade etmeyen Eurovision Şarkı Yarışması bir zamanlar en büyük eğlencelerden biriydi. Komşular, arkadaşlar evlerde toplanır, elde kağıt kalem puan hesapları yaparak sonucu beklerdi. Konuşmalarında genelde gündelik yorumların dışına çıkmayan anneler, babalar bile bazen birer müzik otoritesine, kimi zaman da hangi ülkelerin birbirine puan vereceğini öngörerek Mete Yarar tarzı stratejistlere dönüşürdü.

Eurovision Şarkı Yarışması, San Remo Müzik Festivali’nden esinlenilerek ilk kez 1956’da düzenlendi. Türkiye, Avrupa Yayın Birliği’ne üye ülkelerin katıldığı yarışmada ilk kez 1975’te yer aldı ve organizasyon uzun seneler ülke gündeminin üst sıralarını işgal etti. Her daim doğu ile batı arasında gelip giden ülkemizin kimlik arayışlarının da yansıdığı bir mecra oldu Eurovision. Kimi zaman batı tarzı eserlerle puan arandı kimi zaman da doğunun motiflerine sarılarak başarı peşinde koşuldu. 1997’nin sonuna dek genelde umutlu gidildi, çoklukla hüsranla dönüldü. Birbirlerine puan ikram eden İskandinav ülkelerine ve Yunanistan - Güney Kıbrıs ikilisine diş bilendi. Zaten hiç dostumuz yok sesleri yükseldi.

Yarışma tarihimizi biraz daha detaylandırmak gerekirse… 1975’in Türkiye elemeleri 1974’te başladı. Ulusal final ise 1975’te yapıldı. Yıllarca Eurovision’u televizyon izleyicilerine aktaran Bülent Özveren’in büyük gayretleriyle gerçekleşen eleme tam bir curcunaydı. Halk oylamasının galibi Ali Rıza Binboğa’ydı. Ama ihtisas jürisinin birincisi Semiha Yankı’ydı. Ortalama alındığında ise Cici Kızlar ile Semiha Yankı aynı oydaydı. Böyle bir ihtimal düşünülmediği için apar topar kura çekildi ve kazanan Semiha Yankı oldu. Henüz 17 yaşındaki Yankı, İsveç’te düzenlenen yarışmada üç puanla son sırada kaldı. Kötü neticeyi Kıbrıs Harekatı nedeniyle uluslararası alanda Türkiye’ye karşı oluşan tepkilere bağlayanlar çoğunluktaydı. Bazıları ise kabahati Yankı’nın Rusların yöresel bir kıyafetinden esinlenilerek hazırlanan elbisesinde buldu. Zaten bu kıyafet sorunu yıllarca bizim sanatçıların peşini bırakmayacak ve tartışma konusu olacaktı. Sonuç olumsuzdu ama Semiha Yankı’nın seslendirdiği Seninle Bir Dakika halen en sevilen Eurovision şarkılarımız arasında. Bu deneyim sonrası iki yıl pas geçildi. 1978’de Nilüfer ve Grup Nazar ile yine başarısız bir deneme yapıldı. 1979’da yarışma tarihimizin dramatik olaylarından biri yaşandı. Türkiye finalini kazanan Maria Rita Epik ve 21. Peron, İsrail’deki yarışmanın Tel Aviv’den Kudüs’e alınmasıyla oluşan politik iklim nedeniyle Eurovision’a gidemedi. 1980’de sahne Ajda Pekkan’ındı. Beklentiler büyüktü ama Petrol adlı beste 15.olabildi. Teselli, tarihimizin ilk 12 puanının gelmesiydi. Küçük de olsa sevinç yaratan bu puanları yarışmaya sadece bir kez katılan Fas verdi. 1983 unutulmaz bir yıldı. Türkiye’yi Çetin Alp ve Kısa Dalga Vokal Grubu temsil etti. Opera adını taşıyan şarkımızın sözlerinde dünyaca ünlü bestecilerin ve eserlerinin adları geçiyordu. Bu sayede önümüzdeki en büyük engellerden biri olduğu belirlenen Türkçenin az bilinirliğinin biraz olsun önüne geçilmiş olacaktı. Sonuç büyük hüsrandı. Opera puan alamadı, koreografi alay konusu oldu. Şarkıcı Çetin Alp yıllarca bu travmayı atlatamadı. 1986’da Klips ve Onlar’ın seslendirdiği rock tınıları taşıyan Halley ile dokuzunculuğu elde eden Türkiye ilk kez ilk 10’da kendine yer buldu. Melih Kibar’ın bir reklam filmi için hazırladığı ancak proje rafa kalkınca Eurovision’a kaydırdığı beste önemli bir başarı getirdi. Yarışmanın Türkiye finallerinde ekipteki iki kadından biri olan Seden Kutlubay’ın (Seden Gürel) üniversite sınavları nedeniyle yarışmaya gidemeyince yerini Candan Erçetin’e bırakması bu yılın ilginç notları arasındaydı.

1987 renkli bir seneydi. Seyyal Taner ve Grup Lokomotif Şarkım Sevgi Üstüne ile katıldığı yarışmada puan alamadı. Uluslararası yayında spikerin orkestra şefimiz Garo Mafyan’ın elbisesini alaya alan sözlerine yorumcunun grubu kastederek ‘daha hiçbir şey görmedin’ demesi akıllarda kaldı. Bu yarışmaya dair bir başka not ise sunucu Viktor Lazlo’nun Seyyal Taner’i Robert Mitchum, Yul Brynner, Charles Bronson gibi isimlerle çalışmaları olan bir sanatçı olarak tanıtmasıydı. Bunun nedeni Taner’in kısa bir rol aldığı Villa Rides isimli 1968 yapımı filmdi.

1990 sonrası yarışmaya Türkiye adına daha genç isimler iştirak etmeye başladı. Buna paralel olarak da ilgi azaldı. 1997’de Şebnem Paker’in seslendirdiği Levent Çoker bestesi Dinle’nin beklenmedik şekilde üçüncülüğü elde etmesi dikkatleri bir süreliğine yeniden Eurovision’a çevirdi. Şarkıda kullanılan bağlama ve ney Avrupalıların ilgisini çekmiş, bu tınılar Paker’in güzel yorumuyla birleşince yıllardır beklenen başarı gelmişti. Sonraki beş sene yine gençlerle geçildi. Bu süreçte bir ilk gerçekleşti. 2000’de Pınar Ayhan ve SOS, şarkıları Yorgunum Anla’nın ilk bölümünü Türkçe, ikinci bölümünü ise İngilizce olarak seslendirdi. 2003’te ulusal yarışma düzenlenmedi. TRT Sertab Erener’e teklif götürdü, sanatçı olumlu yanıt verince temsilcimiz belirlendi. Şarkı ise Demir Demirkan’ın sözlerini yazdığı Everyway That I Can’di. Türkiye ilk kez tamamı İngilizce bir eserle sahneye çıkıyordu. Bu karar hayli tepki çekti, meclis gündemine bile taşındı. Ama karar değişmedi.24 Mayıs 2003’te Letonya’nın başkenti Riga’da Sertab Erener; iki Alman, bir Avusturyalı, bir Türk vokalist ve dansçıyla oryantal figürler de içeren performansını sergiledi. Şarkı bittiğinde yükselen alkışlar iyi bir sonucun habercisiydi. Beklenenden de fazlası oldu ve Türkiye birinciliği kazandı. Yıllarını Eurovision’a veren Bülent Özveren’in bu başarıyı gözyaşları içinde anlatışı hafızlara kazandı. Ülkemiz 1975’te başladığı serüvende 38 yıl sonra şeytanın bacağını kırarak başarıya ulaşmıştı. Erener’in Riga’da geride bıraktığı isimler arasında ünlü Rus ikili t.A.T.u. da vardı.

2004’te ilk kez ev sahipliğini üstlendiğimiz yarışmada Athena 4. oldu Her şey yolunda giderken hiç kimsenin anlamadığı şekilde ortaya çıkan Gülseren, 2005’te Rimi Rimi Ley ile 13.sırayı alarak bizi eski günlere götürdü. 2010’da Manga çok da Eurovision’a uygun olmayan kendi tarzındaki We Could Be The Same ile ikinciliği elde etti ve yarışma tarihimize geçti. 2012’de son kez yarışmaya katılan Türkiye’yi Can Bonomo temsil etti.

TRT, 2013’te Eurovision’a adaletsiz koşullar nedeniyle katılmayacağını açıkladı. En önemli gerekçe ise Almanya, Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya'nın 2004’ten itibaren başlayan yarı finallere katılmadan doğrudan finalde yer alması. Bu madalyonun bir yüzü. Ancak dillendirilmese de önemli nedenlerden biri hem yarışmacılar hem de izleyiciler arasında LGBT bireylerin fazlalığı. Zaman zaman Türkiye’nin Eurovision’da yeniden sahne alacağı iddiaları gündeme geldi. Yarışmaya dönüş 14 Mayıs 2023’teki genel seçim öncesi DEVA Partisi Başkanı Ali Babacan’ın seçim vaatleri arasında bile yer buldu. Fakat şu ana dek atılmış bir adım yok. Türkiye için yarışmadan geriye yüzlerce şarkı kaldı. İçlerinde Eurovision finalinde başarılı olamasa da sınırlarımız içinde çok sevilenler oldu. MFÖ imzalı Diday Diday Day bu kategoride iyi bir örnek. Bir de ulusal elemeleri geçemeyen ancak unutulmayanlar var. Sezen Aksu’nun solo icra ettiği 1945 ve Özdemir Erdoğan ile söylediği Küçük Bir Aşk Masalı, Neco’nun seslendirdiği O Şarkıyı Henüz Yazmadım ilk akla gelenler.

Biz yokuz ama şov devam ediyor. Televizyon tarihinin en uzun soluklu yapımları arasındaki yarışma bu sene 68. kez düzenlenecek. 11 Mayıs’taki finalin adresi İsveç’in Malmö kenti. Eurovision’a uzak kalanlar için en mühim bilgi artık ülke jürilerinin yanında izleyici oylarının da neticeye ciddi oranda etkisi. Politika hala puanlamalarda ve sonuçlarda tesirli.

Bugüne dek en çok kazananlar yedişer kez birinci olan İrlanda ile İsveç. Eurovision Şarkı Yarışması’nda boy gösteren isimler arasında ABBA, Olivia Newton John, Julio Iglesias, Celine Dion, Bonnie Tyler, Engelbert Humperdinck, Cliff Richard gibi şöhretli sanatçı ve topluluklar da var, Eurovision ile adeta dalga geçen sadece eğlence için yarışanlar da. Yaşları hayli ileri Rus nineler, cinsiyeti tartışma konusu olan ve sakalıyla hatırlanan Avusturyalı Conchita Wurst yarışma tarihinin hatırda kalan simalarından. 2019’da İsrail de konuk olarak sahne alan Madonna da organizasyon tarihinde özel yere sahip. Yarışmayla ilgili başrollerini Will Ferrell ile Rachel McAdams’ın paylaştığı Eurovision Song Contest: The Story of Fire Saga adında keyifli bir film de var.

Yolu Türkiye’ye düşenler

1973’te Lüksemburg’a birincilik getiren Fransız Anne Marie David defalarca ülkemize geldi. Türkçe plaklar yaptı, sahneye çıktı, Müjdat Gezen’in başrolünü oynadığı Pembe Panter filminde rol aldı. Hatta iddialara göre Eurovision’da birinci olduğu Tu Te Reconnaitras’yı Göreceksin Kendini ismiyle Türkçe söyleyen ve ülkemizde orijinalinden daha büyük başarı elde eden Nilüfer ile şöhret savaşı bile yaşadı. Öyle ki Anne-Marie David’in menajeri Pascal de Lestang, Nilüfer’in 1975 Eurovision Türkiye elemelerine katılan şarkısının çalıntı olduğu iddiasını ortaya attı. Olay büyüdü, Nilüfer yarışmadan çekilmek zorunda kaldı. Şarkıcı olarak iki, besteci olarak bir kez Eurovision kazanan Johnny Logan, 1980’li yıllarda Türkiye’yi mesken tuttu. Konserler verdi, balolara, festivallere katıldı. Bunlardan öte nişanlandığı dansöz Burçin Orhon ile aşkı magazin sayfalarında geniş yer buldu. Çiftin bir de kız çocuğu oldu. Yarışmada Lüksemburg adına birinciliğe ulaşan Fransız şarkıcı Corinne Hermes, memleketimize sıkça yolu düşen Eurovision starlarından biriydi. Sahnelerde, TRT ekranında seslendirdiği Atilla Özdemiroğlu bestesi Sevda ile hayli popüler oldu. Ruslana ise bu isimler kadar şanslı değildi. 2004’ün birincisi Ukraynalı şarkıcı organizatörler tarafından dolandırılınca aynı sene Kemer’de verdiği konserin ücretini alamadı. Bu durum Ukrayna ile Türkiye arasında küçük çaplı bir diplomatik krize neden oldu.

Eurovision tarihimizden notlar

Yarışmada 1980 yılında Petrol adlı şarkıyla Türkiye’yi temsil eden Ajda Pekkan’ın arkasındaki üç dansçıdan biri balerin, sinema ve tiyatro oyuncusu Lale Mansur’du.

Türkiye Eurovision Şarkı Yarışması finallerine bir kez ev sahipliği yaptı. 2004’te Abdi İpekçi Spor Salonu’nda düzenlenen organizasyonda sunuculuk görevini Meltem Cumbul ile Korhan Abay üstlendiler.

1978 elemelerinde Grup Sekstet’in şarkısı İnsanız Biz, sözleri Darwin’in teorisini desteklediği ve provokatif olduğu için diskalifiye edildi. Danıştay’a yapılan başvuruyla yarışmaya geri dönen şarkı ikinci oldu.

Eurovision elemelerine katılan renkli simalar içinde hava durumu spikeri olarak tanınan Gökhan Abur, Bulutsuzluk Özlemi’nin solisti ve gitaristi Nejat Yavaşaoğulları ile Birsen Tezer de var.

1990’da Eurovision’da yarışan Bana Bana’nın bestecisi Timur Selçuk’tu. Usta müzisyen organizasyonda orkestrayı yönetirken şarkıyı seslendiren Grup Pan’da kızı Hazal Selçuk yer alıyordu.

Kaynaklar: TV' de 7 Gong dergisi, Ses dergisi, Hayat dergisi, Milliyet gazetesi, www.yavuzhakantok.com, Orkun Yazgan arşivi