Sıradan bir diyabet ilacıyken obezite riskine karşı çok etkin bir silah olduğu anlaşılan, ardından kalp sağlığı ve alkolizm gibi sorunlarda bile çözüm olabileceği ortaya atılarak üreticisi Nova Nordisk’i Avrupa’nın en değerli şirketi haline getiren Ozempic 2023’e kesinlikle damgasını vuran ilaç oldu. Nitekim Science dergisi Ozempic’i 2023’ün en önemli bilimsel gelişmesi olarak kapak yaptı. Nature dergisi ise yıla damga vuran 10 bilim insanı arasında Ozempic’in gerisindeki GLP-1 hormon mekanizmasına adeta hayatını adayan Sırp kimyager Svetlana Mojsov’u gösterdi. Halen ABD’de Rockefellar Üniversitesi’nde görev yapan Mojsov, Ozempic’in gerisindeki hormon olan GLP-1 ile ilgili ilk çalışmalara öncülük eden isim.
Ödüllerde adı geçmedi
Nova Nordisk, bu ilacın satışlarından milyarlarca dolar kâr etti, hatta şirketin değeri merkezinin bulunduğu Danimarka’nın milli gelirini bile geride bıraktı. Ancak Nature dergisine göre ilaç bu kadar fenomen olurken Svetlana Mojsov gerekli takdiri görmedi. Oysa ki Mojsov, GLP-1’in aktif formunun tanımlanmasında ve karakterize edilmesinde çok önemli bir role sahipti. Ancak hormonun keşfiyle ilgili birçok anlatımda çabaları fark edilmedi ve bu başarı için verilen bilimsel ödüllerde adı geçmedi.
1980’lerden beri çalıştı
Şu anda yetmişli yaşlarının ortasında olan Yugoslavya doğumlu bir bilim insanı olan Mojsov, 1980’lerde Boston’daki Massachusetts Genel Hastanesi’nin (MGH) endokrin ünitesinin bir üyesiydi ve burada sentetik proteinler üreten bir tesisi yönetti. GLP-1’in biyolojik olarak aktif formunun, bir sıçanın pankreasından insülin salınımını tetikleyebildiğini gösterdi. Mojsov tarafından oluşturulan peptitler ve antikorlar, o dönemde hücre dizilerinde gerçekleştirilen diğer birçok GLP-1 deneyinde de etkili oldu ve klinisyenlerin, erken bir insan denemesinde GLP-1’in kan şekerini düşürebildiğini göstermesine olanak sağladı.
Bu araştırma, her ikisi de semaglutid adı verilen Ozempic gibi ilaçlara zemin hazırladı. Semaglutide’in dünya çapındaki satışları artık ayda 1 milyar dolardan fazla değere sahip. Mojsov ise bundan hiçbir pay alamıyor. Tanınma eksikliği bunun için hukuk mücadelesi veren Mojsov’un canını sıkıyor. Tarihin “manipüle edildiğini” söylüyor.
