Bugünlerde profesyonel sporlarda büyük ölçüde gözden düşmüş olan yapay çim, yüksek miktarlarda toksik kimyasallar içeriyor ABD'de altı profesyonel beyzbol oyuncusunun ölümüne neden olan nadir bir beyin kanseri ile suni çimde bulunan zehirli kimyasallar arasındaki olası bağlantıya ilişkin bir raporun yayınlanması uzmanların dikkatini çekti. Rapor, sentetik spor sahalarının sporcular ve bunları kullanan diğer kişiler için bir sağlık tehdidi oluşturup oluşturmadığı konusunda yeni soru işaretleri yarattı.
ABD merkezli The Philadelphia Inquirer, hepsi de glioblastoma nedeniyle hayatını kaybeden altı sporcu, kariyerlerinin büyük bir bölümünü onlarca yıldır Veterans Stadyumu'ndaki suni çimde mücadele eden Philadelphia Phillies takımında oynuyordu.
Glioblastoma multiforme (GBM), bir beynin veya omuriliğin kendi dokularından kaynaklanan bir tümör çeşididir.
Tüm suni çimler toksik PFAS bileşikleri ile üretilmektedir ve bazı türleri hala ağır metaller, benzen, uçucu organik bileşikler ve diğer kanserojenleri içerebilen geri dönüştürülmüş lastikleri içerir. Bu nedenle birçok ABD eyaleti bu tür çimleri yasakladı veya yasaklanmasını önerdi.
Phillies oyuncularının ölümlerinin, düzenleyicilerin sentetik sahaları yasaklaması gerektiğine dair daha fazla kanıt olduğunu söyleyen eski bir Çevre Koruma Ajansı (EPA) bilim insanı olan Kyla Bennett, şu anda Çevre Sorumluluğu için Kamu Çalışanları adlı kar amacı gütmeyen kuruluşta çalışıyor.
PFAS'lar, sentetik kimyasal bileşiklerdir. PFAS'lara maruz kalmak kanserler, çocuklarda bağışıklık sisteminin zayıflaması, kilo alımı ve çok çeşitli diğer sağlık sorunlarıyla bağlantılıdır.
Bennett yapay çim ve beyin kanseri arasındaki olası ilişkiye dikkat çekerek, "Philadelphia Phillies'de bu nadir kanser teşhisi konan çok sayıda kişi var ve bu durum tuhaf görünüyor, dolayısıyla bu tehlikenin bir işareti olmalı. Bu kimyasalların bize ne yaptığını bilmiyoruz. İnsan sağlığı söz konusu olduğunda dikkatli davranmaya ne sıra gelecek?" sözlerini kullandı.
"Yapay çim-kanser bağlantısını kanıtlamak imkansız"
Ancak, The Guardian'a konuşan ya da Phillies'teki ölümlerle ilgili daha önceki haberlerde alıntılanan tüm beyin kanseri uzmanları, beyzbolcuların kanserlerinin çimden kaynaklanan PFAS'tan kaynaklandığını kanıtlamanın imkansız olduğu konusunda uyarıda bulundu.
Duke Üniversitesi'nde nöro-onkolog olan ve oyunculardan ikisini tedavi eden Henry Friedman, "Sonuç olarak dünyada her şey mümkündür, ancak makul olan ve kanıtlanabilir olan tamamen farklı şeylerdir. Şu anda bu kimyasallar oradaysa tümörlere neden oluyorlar demenin bir yolu yok" şeklindeki açıklamasıyla olaya çok daha şüpheci yaklaştığını ifade etti.
Sentetik çimli sahalar nasıl yapılır?
Sentetik sahalar birkaç katmandan oluşur: plastik çim, çimleri yerinde tutan plastik destek ve çimi ağırlaştıran dolgu. Yakın zamana kadar, dolgu her zaman kırıntı kauçuk adı verilen ve Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı testlerinin yüksek düzeyde tehlikeli kimyasallar içerdiğini tespit ettiği geri dönüştürülmüş kauçuk lastiklerden yapılıyordu.
Yakın zamanda birçok yapay çim türü üzerinde gerçekleştirilen bağımsız testler, FTOH ve küresel kirletici sayılan PFOS gibi oldukça zehirli PFAS bileşiklerinin varlığını ortaya koydu. Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı, kısa bir süre önce PFOS için sağlık tavsiyesini revize ederek içme suyunda bu bileşiğe maruz kalmanın hiçbir seviyesinin güvenli olmadığını açıkladı. The Inquirer, Phillies suni çiminin parçalarını satın alarak iki laboratuvarda test ettirdi ve PFOS da dahil olmak üzere 16 çeşit PFAS içerdiğini tespit ettiğini duyurdu. PFAS yutulabilir, solunabilir ve deri yoluyla emilebilir bir madde, hatta açık yaralar yoluyla da vücuda girebiliyor.
Kanser riskini artıran faktörler
Phillies beyzbol oyuncuları 1971 ve 2003 yılları arasında suni çim üzerinde mücadele etmesinin ardından, Phillies'in altı eski oyuncusunun 40'lı veya 50'li yaşlarında ölmesi, bu olası ilişkinin kurulmasına neden oldu. Beyzbol oyuncularının beyin kanseri riskinin genel yetişkin erkek nüfusunun yaklaşık üç katı olması da uzmanlarda kuşku uyandıran en önemli etmendi. Ancak araştırmacılar, öldükleri yaş grubunun hastalık için daha yüksek risk altında olduğunu ve bunun sonuçları çarpıtabileceğini belirtti. Uzmanlar, çim sahalarda kullanılan böcek ilaçları, tütün veya uyuşturucu kullanımı ya da sarsıntılar gibi başka faktörlerin de yüksek kanser riskine katkıda bulunabileceğini söyledi.
Kâr amacı gütmeyen Çevre Çalışma Grubu'nda kıdemli bir bilim insanı olan David Andrews, yine de bu durumun çimde bulunan PFAS ile kanser arasında olası bir bağlantının araştırılması ihtiyacını vurguladığını söyledi. Bilim insanı, "Bu oyuncuların suni çim üzerinde oynarken neye ne kadar maruz kaldıklarını ve bunun diğer maruz kalmalarla nasıl karşılaştırıldığını ölçmeye çalışan doğrudan bir çalışma görmedim ve bu daha fazla araştırma gerektiren bir soru" açıklamasını yaptı. Kyla Bennett, Çin'de yakın zamanda beyin tümörü dokusunda PFAS bulan araştırmacıların şunları yazdığını da belirtti: "Bulgularımız PFAS'a maruz kalmanın gliomagelişme olasılığını artırabileceğini düşündürmektedir"
"Kolaylık için gezegenimizi ya da sağlığımızı yok etmemeliyiz"
İtalyan araştırmacılar PFAS'lı su içen kişilerin beyinlerinde PFAS biriktiğini tespit etmesi de tartışmaları körükleyen bir başka araştırma oldu. Bilim insanı yapay çim kullanımı üzerine sözlerini ise "Suni çim daha mı kolay? Evet, biçmek zorunda değilsiniz ama bu onu kullanmanın doğru olduğu anlamına gelmez. Kolaylık için gezegenimizi ya da sağlığımızı yok etmemeliyiz" şeklinde bitirdi.
Türkiye'de sentetik çim kullanımı
Dünya Kupası ve Avrupa Şampiyonası gibi önemli turnuvalardaki statlar için de kullanılan hibrit çim, Beşiktaş'ın stadı Vodafone Park'ta kullanılmasıyla Türkiye'de üne kavuştu. Fenerbahçe de 2017-18 sezonu itibarıyla stadındaki çimi hibrit hale getirdi. Hibrit çim hem doğal hem de sentetik çim içeren melez bir çim türüdür; güçlendirilmiş doğal çim olarak da tanımlanabilir.
